Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 07 września 2022 roku

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Piotr Mroczek

Protokolant: Aleksander Kondej

po rozpoznaniu w dniu 24 sierpnia 2022 roku na rozprawie

sprawy z powództwa P. K. i E. K.

przeciwko R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) w W. - Oddział w (...) z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie nieważności umowy

I.  ustala, że umowa o kredyt hipoteczny numer (...) zawarta pomiędzy (...) Spółka Akcyjna Oddział w (...) z siedzibą w W. a P. K. i E. K. w dniu 21 marca 2008 roku jest nieważna;

II.  zasądza od pozwanego R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) w W. Oddział w (...) z siedzibą w W. na rzecz powodów P. K. i I. K. kwotę 408.659,88 (czterysta osiem tysięcy sześćset pięćdziesiąt dziewięć i 88/10) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 15 marca 2022 roku do dnia zapłaty;

III.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

IV.  zasądza od pozwanego R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) w W. Oddział w (...)z siedzibą w W. na rzecz powodów P. K. i E. K. kwotę 11.834 (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów procesu;

V.  nakazuje zwrócić powodom P. K. i E. K. ze Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie kwotę 1.000 (tysiąc złotych) tytułem zwrotu nienależnie pobranej części opłaty od pozwu.

sędzia Piotr Mroczek

sygn. akt I C 19/21

UZASADNIENIE

WYROKU Z DNIA 7 WRZEŚNIA 2022 R.

W dniu 13 października 2020 roku (data stempla) P. K. oraz E. K. wnieśli pozew przeciwko - (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w (...) z siedzibą w W., domagając się (1) ustalenie, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) zawarta w dniu 15 lutego 2008 roku jest nieważna; (2) zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwot: (a) 405.647,64 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 16 września 2020 roku do dnia zapłaty; (b) 3.012,24 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia odpisu pozwu pozwanemu; (3) zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, według norm przepisanych. Podstawą faktyczną powództwa były twierdzenia powodów dotyczące: (i) naruszenia granicy swobody umów; (ii) istnienia w umowie niedozwolonych postanowień umownych, co skutkowało nieważnością umowy. (pozew - k. 5-30)

Pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia na swoją rzecz od powodów kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwany zaprzeczał temu, by kwestionowane przez powodów postanowienia umowy były abuzywne i skutkowały nieważnością umowy kredytu, a nadto podniósł zarzut przedawnienia. (odpowiedź na pozew k. 109-136)

Na rozprawie w dniu 24 sierpnia 2022 roku pozwany podniósł ewentualny (w przypadku uwzględnienia powództwa) materialnoprawny oraz procesowy zarzut zatrzymania kwoty 480.000 zł do czasu zaoferowania przez powodów zwrotu kwoty kapitału kredytu. W pozostałym zakresie strony podtrzymały swoje stanowiska. (e-protokół rozprawy z 24 sierpnia 2022 roku)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) jest następcą prawnym (...) S.A. Spółka Akcyjna Oddział w (...) z siedzibą w W. (fakt bezsporny).

(...) S.A. Spółka Akcyjna Oddział w (...) z siedzibą w W. (której następcą prawnym jest pozwany) jako kredytodawca i P. K. oraz E. K. jako kredytobiorcy zawarli w dniu 21 marca 2008 roku umowę o kredyt hipoteczny numer (...), zwaną dalej (...). Na jej podstawie bank udzielił powodom kredytu w kwocie 480.000 zł, indeksowanego do franka szwajcarskiego, na okres 30 lat (360 miesięcy). Kredyt był przeznaczonego na sfinansowanie zakupu nieruchomości położonej w J. stanowiącej działki nr: (...) dla których Sąd Rejonowy w Legionowie prowadzi księgę wieczystą nr: (...) (§2). W Umowie wskazano, że kredyt zostanie wypłacony jednorazowo, po spełnieniu warunków określonych w decyzji kredytowej (§5). Kredytobiorcy zobowiązali się spłacać kredyt, wraz ze zmiennym oprocentowaniem (stanowiącym sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M i stałej marży banku 1,0 p.p.), w miesięcznych równych ratach (§ 3 ust 1-3 i § 6 ust. 1 i 2) .

Umowa wskazywała, że raty kredytu pobierane będą z rachunku bankowego kredytobiorców, a kredytobiorcy zobowiązali się do utrzymywania na w/w rachunku środków wystarczających na pokrycie zobowiązań z umowy kredytu, przy uwzględnieniu możliwych wahań kursowych. (§ 6 ust. 6)

Zabezpieczeniem spłaty kredytu były: hipoteka kaucyjna do kwoty 960.000 zł oraz cesja praw na rzecz banku z polisty ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych.

Stanowiący element umowy „Regulamin kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) zwany dalej (...) wskazywał m.in., że:

(a)  kredytem indeksowanym do waluty obcej jest kredyt, oprocentowany według stopy procentowej opartej na stopie referencyjnej dotyczącej waluty innej niż złote, którego wypłata oraz spłata odbywa się w złotych w oparciu o kurs waluty obcej do złotych, według Tabeli (§2 pkt 2 Regulaminu);

(b)  Tabelą jest Tabelę kursów w obcych obowiązująca w banku (§ 2 pkt 12 Regulaminu);

(c)  w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych, według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu (§ 7 ust. 4 Regulaminu);

(d)  saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane według kursów stosowanych przy uruchomieniu kredytu (§7 ust.4 Regulaminu),

(e)  raty kredytu wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane z rachunku bankowego kredytobiorców według kursu sprzedaży, zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu (§9 ust.2 pkt 1 Regulaminu),

(f)  ewentualna wcześniejsza spłata kredytu dokonywana jest w oparciu o kurs sprzedaży, zgodnie z tabelą obowiązującą w banku w momencie realizacji dyspozycji (§13 ust.7 Regulaminu).

Załącznikiem do umowy był także dokument zatytułowany „Oświadczenie kredytobiorcy zw. z zaciągnięciem kredytu zabezpieczonego hipoteką”. Oświadczenie to zostało podpisane przez kredytobiorców. Wskazano w nim, że kredytobiorca: (a) został zapoznany przez pracownika banku z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej; (b) jest świadomym ponoszenia ryzyka zmiany stopy procentowej w związku z wyżej wymienioną umową która ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banków wynikającego z umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu; (c) został zapoznany przez pracownika banku z kwestią ryzyka kursowego w przypadku udzielenia kredytu indeksowanego do waluty obcej; (d) będąc w pełni świadomym ryzyka kursowego rezygnuje z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych i dokonuje wyboru zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej; (e) znane mu są postanowienia Umowy o kredyt hipoteczny oraz Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) w odniesieniu do kredytów indeksowanych do waluty obcej; (f) został poinformowany że aktualna wysokość kursu waluty obcej dostępna jest w placówkach banku. Nadto kredytodawcy oświadczyli, że są świadomi: (g) ponoszenia ryzyka kursowego związanego z wahaniem kursu waluty do której indeksowany jest kredyt; (h) ryzyko kursowe ma wpływ na wysokość zobowiązania względem banku wynikającego z umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu; (i) kredyt zostanie wypłacony w złotych na zasadach opisanych w Regulaminie; (j) saldo zadłużenia kredytu wyrażone jest w walucie obcej; (k) raty kredytu wyrażone są w walucie obcej i podlegają spłacie w złotych na zasadach opisanych w Regulaminie

(umowa o kredyt hipoteczny wraz z regulaminem – k. 48-62; oświadczenie kredytobiorcy zw. z zaciągnięciem kredytu zabezpieczonego hipoteką – k. 172)

W dniu 18 grudnia 2007 roku P. K. i E. K. złożyli, przy udziale pośrednika kredytowego, wniosek o udzielenie przez poprzednika prawnego pozwanego banku kredytu hipotecznego, określając kwotę kredytu na 480.000 zł, we franku szwajcarskim, na okres 360 miesięcy, przeznaczonego na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym położonego w P. przy ul. (...). Składając wniosek kredytobiorcy podpisali przygotowany druk załącznika do Umowy w postaci oświadczenia, że zostali zapoznani z kwestią ryzyka kursowego, rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych polskich, zapoznali się z „Regulaminem kredytu hipotecznego udzielanego przez (...). Oświadczyli jednocześnie, że są świadomi iż kredyt zostanie wypłacony w złotych na zasadach określonych w regulaminie, jego saldo i raty wyrażone są w walucie obcej i podlegają spłacie na zasadach opisanych w regulaminie, w związku z tym ryzyko kursowe ma wpływ na wysokość zobowiązania wobec banku i na wysokość rat kredytu. Umowa zawarta została przy udziale pośrednika finansowego z firmy (...). Powodom nie przedstawiano symulacji rat kredytu, informowano powodów o możliwych zmianach kursu franka szwajcarskiego, jednak przedstawiciel banku zapewniał ich, że będą to zmiany niewielkie. Produkt w postaci kredytu walutowego był przedstawiany powodom jako bezpieczny. W księdze wieczystej nieruchomości nabywanej ze środków pochodzącej z kredytu została wpisana hipoteka na rzecz banku.

(wniosek o kredyt hipoteczny - k.154-156v, oświadczenie - k. 158, zeznania powodów - e-protokół rozprawy z 22 sierpnia 2022 roku)

Kredyt został wypłacony powodom w całości, w kwocie 480.000 zł w dniu 17 kwietnia 2008 r. (zaświadczenie-k. 63-66v).

W okresie od 16 maja 2008 roku do 17 lipca 2020 roku powodowie uiścili na rzecz R. Bank (...) (Spółka Akcyjna) Oddział w (...) w związku z realizacją Umowy, kwotę: 394.689,77 zł – tytułem kapitału, odsetek, przeterminowanego kapitału, przeterminowanych odsetek oraz odsetek karnych a także kwotę 7.938 zł tytułem ubezpieczenia nieruchomości ( zaświadczenie-k. 63-66v). W okresie od dnia 18 lipca 2020 roku do 17 sierpnia 2020 r. powodowie uiścili kwotę: 3.111,87 zł tytułem kapitału, odsetek oraz ubezpieczenia, a także opłat i prowizji (historia transakcji – k. 74). W okresie od 18 sierpnia 2020 roku do 17 września 2020 roku powodowie uiścili kwotę: 3.012,24 zł tytułem kapitału, odsetek oraz ubezpieczenia (historia transakcji – k. 75).

W dniu 27 sierpnia 2020 roku pełnomocnik powodów przesłał do pozwanego reklamację, wskazując na nieważność Umowy i wzywając do zapłaty kwoty 414.179,64 zł tytułem zwrotu nienależnego świadczenia w terminie 14 dni od daty otrzymania wezwania. Wezwanie to dotarło do adresata w dniu 1 września 2020 roku (reklamacja- k. 76-80; potwierdzenie nadania – k. 82, wydruk z systemu śledzenia przesyłek – k. 83).

Pismami z dnia 21 marca 2022 roku Sąd poinformował powodów o możliwych skutkach istnienia wskazanych powyżej klauzul abuzywnych zawartych w Umowie oraz zobowiązał ich w terminie 14 dni do złożenia oświadczenia czy dobrowolnie i świadomie wyrażają zgodę na skutek w postaci nieważności Umowy (informacja - k. 278-279v). Pisma te zostały odebrane przez pozwanych w dniu 24 marca 2022 roku ( potwierdzenie doręczeń – k. 292). Pismem z dnia 28 marca 2022 roku pełnomocni powodów wskazał, iż wyrażają oni zgodę na uznanie umowy za nieważną (pismo pełnomocnika powodów – k. 283).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się w przeważającej części uzasadnione.

Stosownie do treści art. 22 ¹ k.c., w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia Umowy, za konsumenta uważało się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Z treści umowy kredytu nie wynika, aby kredyt miał być przeznaczony na cele zawodowe powodów lub miał związek z działalnością gospodarczą. Powodowie w chwili zawarcia Umowy nie prowadzili zresztą takiej działalności. Nieruchomość będąca przedmiotem kredytowania została zakupiona na cele mieszkalne. Wobec powyższego przyjąć należy, iż powodom w związku z zawarciem Umowy przysługiwał status konsumenta.

W ocenie Sądu postanowienia zawarte w: § 7 ust. 4 Regulaminu w zw. z § 2 pkt 12 Regulaminu w zw. z § 1 ust. 1 i § 2 ust. 1 Umowy a także § 9 ust. 2 Regulaminu w zw. z § 2 pkt 12 Regulaminu w zw. z § 6 ust. 1 i 2 Umowy stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Zgodzić się także należy ze stanowiskiem strony powodowej, że abuzywność wskazanych postanowień umownych skutkuje nieważnością umowy.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nie uzgodnione indywidualnie, nie wiążą go, jeśli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, przy czym nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Przez „postanowienia określające główne świadczenia stron” rozumie się powszechnie postanowienia dotyczące świadczeń charakteryzujących daną umowę. Umowa kredytu została zdefiniowana w art. 69 ust.1 ustawy Prawo bankowe, stanowiącym, iż przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

W ocenie Sądu, przy umowie kredytu indeksowanego do waluty obcej – a taki charakter ma Umowa z 21 marca 2008 roku – klauzula indeksacyjna powiązana z określaniem kursów walut Tabelą kursów walut obcych obowiązujących w banku, dotyczy głównego zobowiązania kredytobiorcy, gdyż służy ona do ustalenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy w walucie obcej i do ustalenia wysokości poszczególnych rat kredytu podlegających spłacie w złotych polskich. Tym samym – decyduje ona o wysokości podstawowego świadczenia kredytobiorcy i wysokości tzw. spreadu walutowego, stanowiącego element wynagrodzenia banku za udzielony kredyt (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 roku w sprawie III CSK 159/17). Istotą umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej jest istnienie ryzyka kursowego, a cytowana klauzula indeksacyjna statuuje sam mechanizm indeksacji i różnic kursów walutowych, tym samym określa więc główny przedmiot umowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 20 września 2018 roku w sprawie C 51/17, z dnia 14 marca 2019 roku w sprawie C 118/17 i z dnia 3 października 2019 roku w sprawie C 260/18, wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 listopada 2019 roku w sprawie V ACa 490/18, z dnia 30 grudnia 2019 roku w sprawie I ACa 697/18).

Stwierdzić także należy, że postanowienia zamieszczone w § 7 ust. 4 Regulaminu w zw. z § 2 pkt 12 Regulaminu oraz § 9 ust 2 Regulaminu w zw. z § 2 pkt 12 Regulaminu nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Po pierwsze § 9 ust 2 Regulaminu w zw. z § 2 pkt 12 Regulaminu analizowany łącznie z § 1 ust 1 i 2 Umowy i § 6 ust.1 i 2 Umowy, zobowiązuje kredytobiorcę do spłaty rat kredytu obejmujących część kapitałową oraz część odsetkową w terminach i wysokościach określonych w Umowie. Postanowienie to zawiera jedynie wskazanie, iż raty mają być spłacane w złotych, po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży franka szwajcarskiego określonego w tabeli, a obowiązującego na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień spłaty. Zarówno Umowa, jak i stanowiący jej element Regulamin nie precyzowały metod i terminów ustalania kursu wymiany franka szwajcarskiego, mającego służyć do obliczenia wysokości rat spłaty kredytu, a tym samym - bieżącego salda zadłużenia powodów. Cytowany zapis nie dawał powodom, ani innemu przeciętnemu konsumentowi, możliwości ustalenia lub też zweryfikowania przyjętego do rozliczeń między stronami kursu wymiany (...), a co za tym idzie – wysokości rat kredytu jakie byli zobowiązani uiszczać na rzecz strony pozwanej. Oznacza to, że sposób waloryzacji świadczenia był niedookreślony i pozostawiony dowolnej decyzji strony pozwanej znajdującej wyraz w Tabeli.

Z tej samej przyczyny za abuzywne zostały postanowienia § 7 ust. 4 Regulaminu w zw. z § 2 pkt 12 Regulaminu analizowane łącznie z § 1 ust. 1 i 2 Umowy. Stosownie do powołanego § 7 ust. 4 Regulaminu, „ w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z Tabelą obowiązującą w momencie wypłaty poszczególnych transz. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażony jest w walucie obcej i obliczany jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach saldo zadłużenia z tytułu kredytu obliczany jest według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz”.

Saldo to nic innego jak kwota którą kredytobiorca musi oddać kredytodawcy bez odsetek. Oznacza to, iż bank poprzez jednostronne ustalanie kursów walut decydował także o wysokości zadłużenia kredytobiorców.

W ocenie Sądu klauzule waloryzacyjne zawarte w Umowie są niezrozumiałe dla przeciętnego konsumenta. Klauzula taka sporządzona w umowie o charakterze konsumenckim winna być sformułowana prostym i zrozumiałym językiem w taki sposób, by kredytobiorcy zapewnić wystarczające informacje do podjęcia przez niego świadomej i rozważnej decyzji, umożliwiając mu oszacowanie, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z umowy konsekwencje ekonomiczne (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 30 kwietnia 2014 roku w sprawie C 26/13, z dnia 20 września 2017 roku w sprawie C 186/16). W rozpoznawanej sprawie strona pozwana nie zaoferowała dowodów wykazujących iż powodowie zostali należycie, w przytoczonym znaczeniu, poinformowani o ryzyku kursowym wiążącym się z zawarciem umowy kredytu waloryzowanego do franka szwajcarskiego na 30 lat. Fakt potwierdzenia przez powodów w oświadczeniu, iż są świadomi, że z kredytem związane jest ryzyko kursowe oznacza jedynie formalne wypełnienie omawianego warunku. W uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 grudnia 2019 roku, sygn. akt I ACa 697/18, zasadnie wskazano, że dla rzetelnego poinformowania powodów o istocie ryzyka kursowego przy kredycie indeksowanym do waluty obcej konieczne byłoby wyjaśnienie powodom czynników kształtujących kurs tejże waluty w okresie zawierania umowy, czynników mogących mieć wpływ na jej kurs w okresie wykonywania umowy, w tym prognoz co do zmian kursu waluty obcej - w perspektywie kilkudziesięcioletniej - wynikających z dostępnych danych ekonomicznych i geopolitycznych, wskazanie poziomu kursu wymiany (...)/PLN przy którym rzeczywiste koszty kredytu zrównają się z kosztami kredytu „złotowego”, wskazanie jak może wzrosnąć zadłużenie dla całego okresu kredytowania w przypadku spełnienia się optymistycznych i pesymistycznych prognoz wzrostu kursu (...). Zaniechanie przedstawienia powodom w/w informacji uniemożliwia przyjęcie, by klauzula zamieszczona w § 9 ust 2 Regulaminu w zw. z § 2 ust 12 Regulaminu w zw. z § 6 ust 1 i 2 Umowy wyrażona była prostym i zrozumiałym językiem w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. interpretowanego zgodnie z art. 4 ust.2 dyrektywy 93/13.

Strona pozwana nie wykazała, by kwestionowane postanowienie Umowy zostały uzgodnione indywidualnie z powodami, co skutkuje przyjęciem, że sytuacja taka nie miała miejsca. Ciężar wykazania faktu indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy spoczywał na stronie pozwanej, stosownie do art. 385 ¹ § 1 i 4 k.c. Powodowie w treści Umowy i oświadczeń o ryzyku kursowym potwierdzili fakt wybrania przez siebie oferty kredytu złotowego waloryzowanego kursem (...) i poinformowania ich o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut. Nie jest to jednak tożsame z przyjęciem, że kwestionowane postanowienie umowne jest efektem wspólnych, indywidualnie uzgodnionych z powodami, pertraktacji. Sam fakt podpisania przez powodów cytowanych w części wstępnej uzasadnienia elementów umowy i oświadczeń, zamieszczonych przez pozwany bank we wzorcu umowy i wzorcu oświadczenia, nie oznacza że powodowie mieli szansę realnego oddziaływania na treść w/w postanowień umowy. W tym miejscu wskazać należy, że art. 3 ust.2 dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, stanowi, że warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeżeli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

Zgodnie z art. 385 ¹ §1 k.c. za klauzule abuzywne uważane są takie postanowienia umowy zawieranej z konsumentem kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, że konsument przyjąłby dane postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27 lutego 2019 roku w sprawie II CSK 19/18) oraz że rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej i jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2006 roku w sprawie I CK 297/05, wyrok Sądu Najwyższego z 29 sierpnia 2013 roku w sprawie I CSK 660/12). Sąd stoi na stanowisku, iż klauzula zamieszczone w § 9 ust 2 Regulaminu w zw. z § 2 ust 12 Regulaminu w zw. z § 6 ust 1 i 2 Umowy kształtuje prawa i obowiązki powodów - jako kredytobiorców - w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Wskazane postanowienia umowne sprowadzają się bowiem do przyznania bankowi uprawnienia do jednostronnego ustalania kursów walut stosowanych przy określaniu wysokości poszczególnych rat kredytu, tym samym – salda zadłużenia powodów.

Umowa, której elementem jest Regulamin zawiera jedynie odesłanie do tabel kursów obowiązujących w pozwanym banku danego dnia, nie precyzując tego jak kursy te mają być ustalane, ani nie nakazując odwołania się przy tym do obiektywnych, konkretnych i sprawdzalnych kryteriów. Nie wymaga szerszego uzasadnienia pogląd, że zagwarantowanie stronie pozwanej potencjalnej możliwości dowolnego kształtowania poziomu kursu waluty obcej i przez to wysokości zobowiązań powodów wobec banku, rażąco narusza równowagę stron umowy kredytu. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 28 listopada 2019 roku w sprawie sygn. akt V ACa 490/18 prawidłowo wskazał, iż „jednostronna swoboda kształtowania przez powoda sytuacji finansowej pozwanej naruszała równowagę kontraktową stosunku obligacyjnego i uniemożliwiała sprawdzenie zasadności i prawidłowości decyzji banku, co również naruszało prawo pozwanej do uzyskania pełnej i rzetelnej informacji o czynnikach kształtujących jej obowiązki. Naruszony został zatem również interes pozamajątkowy pozwanej w postaci dezinformacji, dyskomfortu i niepewności co do okoliczności wpływających na wysokość jej zobowiązania”.

Zagadnienie dowolności ustalania kursów walut w umowach kredytów waloryzowanych kursem waluty obcej było także przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 4 kwietnia 2019 roku w sprawie sygn. akt III CSK 159/17 uznał, iż mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Z kolei w uchwale z dnia 28 kwietnia 2022 w sprawie sygn. III CZP 40/22 Sąd Najwyższy wskazał, iż sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu.

Ponieważ oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (art. 385 ² k.c.), irrelewantne są argumenty przywoływane przez stronę pozwaną, iż w rzeczywistości przy wykonywaniu umowy pozwany bank nie ustalał dowolnie kursów walut. Przy dokonywaniu w/w oceny znacząca jest bowiem treść umowy zawartej pomiędzy stronami, a nie faktyczny sposób wykonywania tej umowy przez bank. Z tego powodu nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy dowody przywoływane przez stronę pozwaną w odpowiedzi na pozew w punkcie 4 f) - m) odpowiedzi na pozew, jako że zmierzały one do odtworzenia praktyki strony pozwanej albo miały na celu wykazanie zmian w opracowywanych przez nią wzorach umów o kredyt hipoteczny i towarzyszących im regulaminów, wprowadzanych od lipca 2009 roku. Omawiane zagadnienie było przedmiotem obszernej analizy dokonanej w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 roku w sprawie III CZP 29/17, której teza głosi, iż oceny czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy były także zeznania świadka A. S., które miałyby dotyczyć procedury związanej z udzielaniem kredytobiorcom kredytu hipotecznego, sposobu funkcjonowania kredytu hipotecznego, zasad ustalania kursów wymiany walut, możliwości wyboru oraz zmiany przez stronę powodową waluty udzielonego kredytu. Zauważyć jednak należy, iż świadek ten nie uczestniczył w zawieraniu Umowy z dnia 21 marca 2008 roku z udziałem powodów. Nie może on więc posiadać wiedzy na temat przebiegu procesu kontraktowego w tej konkretnej sprawie. Z kolei sposób „funkcjonowania kredytu hipotecznego jako odniesionego do waluty obcej, różnić oprocentowania, zasad ustalania kursów oraz możliwość wyboru oraz zmiany przez powodów waluty udzielonego kredytu” pozostaje bez wpływu na rozstrzygnięcie, gdyż fakty te związane są wyłącznie z praktycznym aspektem realizacji Umowy.

Wyeksponować natomiast trzeba, że w dacie zawierania spornej umowy obowiązywały przepisy art. 385 ¹ k.c. – 385 ³ k.c., zakazujące zamieszczania w umowach zawieranych z konsumentami zapisów sprzecznych z dobrymi obyczajami rażąco naruszających interesy konsumenta. Owo rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów polegało na takim ukształtowaniu treści stosunku umownego, który narażał powodów na niebezpieczeństwo dowolnego, korzystnego jedynie dla interesów ekonomicznych strony pozwanej, ustalania przez stronę pozwaną kursów (...) rzutujących na wysokość zobowiązania powodów i istniało niezależnie od tego, czy strona pozwana możliwość tę wykorzystywała.

Konkludując - postanowienia: § 7 ust. 4 Regulaminu w zw. z § 2 pkt 12 Regulaminu w zw. z § 1 ust. 1 i § 2 ust. 1 Umowy a także § 9 ust. 2 Regulaminu w zw. z § 2 pkt 12 Regulaminu w zw. z § 6 ust. 1 i 2 Umowy stanowią klauzule niedozwolone i nie są wiążące dla powodów.

Stosownie do treści art. 385 ¹ § 2 k.p.c. jeżeli postanowienie umowy, zgodnie z §1, nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Wymaga zauważenia, że jest to możliwe jedynie wówczas, gdy umowa może obowiązywać bez abuzywnych postanowień. Zasada ta została wprost wyrażona w art. 6 ust.1 dyrektywy 93/13, stanowiącym, iż nieuczciwe postanowienia w umowie zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem nie są wiążące dla konsumentów, na warunkach określonych w prawie krajowym państw członkowskich, oraz że umowa pozostaje wiążąca dla stron na tych samych warunkach, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień. Interpretacja wymienionego przepisu została dokonana przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 roku C 260/18, w którym Trybunał uznał, iż przepis ów nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Trybunał stwierdził też, iż art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 sprzeciwia się wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w czynności prawnej są uzupełniane przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę.

W ocenie Sądu nie ma możliwości utrzymania w mocy umowy kredytowej zawartej przez strony bez w/w niedozwolonego postanowienia regulującego mechanizm indeksacji i różnic kursów walutowych. Prowadziłoby to bowiem do zmiany charakteru umowy poprzez wyeliminowanie ryzyka kursowego związanego z indeksacją kwoty kredytu do franka szwajcarskiego, a tylko istnienie owego ryzyka uzasadnia zastosowanie w umowie przy określaniu wysokości oprocentowania stopy międzybankowej tej waluty, czyli LIBOR (§ 3 ust. 2 Umowy). Skoro zamiarem stron było zawarcie umowy kredytu indeksowanego kursem (...), to istnienie owej umowy bez klauzul indeksacyjnych nie ma racji bytu i jest sprzeczne z naturą tego stosunku obligacyjnego, gdyż przekształcenie kredytu indeksowanego w kredyt złotowy jest tożsame ze zmianą głównego przedmiotu Umowy. Ponadto – wyeliminowanie w/w klauzul uniemożliwia wykonanie Umowy, z uwagi na brak mechanizmu ustalenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy. Analogiczny pogląd został wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 23 października 2019 roku w sprawie sygn. akt V ACa 567/18. Jednocześnie - wśród przepisów prawa cywilnego brak jest przepisów dyspozytywnych, które mogłyby zastąpić analizowane postanowienia umowy stron. W szczególności nie jest nim art. 358 § 2 k.c. Przepis ten obowiązuje od 24 stycznia 2009 roku, a więc nie może obejmować już swoim skutkiem Umowy zawartej przez strony. Brak jest też podstaw do postulowanego przez pozwaną analogicznego odwołania się do wskazań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-70/17 i C-179/17, gdyż dotyczą one sytuacji, w której kwestionowane postanowienia umowne opierały się na zapisach ustawy (zaś w Kodeksie cywilnym brak jest i było w odpowiednika postanowień § 7 ust. 4 Regulaminu oraz § 9 ust. 2 Regulaminu w zw. § 2 pkt 12 Regulaminu) i dopuszczały zastąpienie kwestionowanych postanowień umowy przepisami ustawy w nowym brzmieniu w przypadku porozumienia stron (a w niniejszej sprawie powodowie nie wyrażali zgody na utrzymanie w mocy umowy stron, domagając się stwierdzenia jej nieważności w całości). Po drugie –art. 358 § 2 k.c. normuje sposób wykonania zobowiązań, których przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, podczas gdy powinnością powodów wynikającą z umowy była zapłata rat kredytu w złotych polskich i sam kredyt był udzielony w złotych polskich.

Zważywszy na powyższe oraz brak zgodnej woli stron na utrzymanie klauzul abuzywnych lub zastąpienie ich innymi przepisami (powodowie konsekwentnie domagali się uznania umowy kredytu za nieważną), Sąd stwierdził, iż umowa kredytu z dnia 21 marca 2022 roku (po usunięciu z niej § 7 ust. 4 Regulaminu oraz § 9 ust. 2 Regulaminu) jest sprzeczna z prawem, a przez to nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Uznanie umowy za nieważną prowadziło do uwzględnienia żądania ustalenia. Zauważyć należy, iż strona powodowa wniosła o uznanie za nieważną umowy „z dnia 15 lutego 2008 roku”. Umowa została natomiast zawarta w dniu 21 marca 2008 roku, o czym świadczy data znajdująca się na piątej jej stronie (k. 52). W dniu 15 lutego został natomiast sporządzony jej projekt, a momentem zawarcia umowy jest chwila w której strony złożą oświadczenia w niej zawarte, a więc moment podpisania - w przypadku dokumentów sporządzonych w formie pisemnej. Niemniej jednak Sąd potraktował datę wskazaną w żądaniu jako oczywistą omyłkę, gdyż okoliczności towarzyszące postępowaniu, w tym wskazanie numeru umowy, załączenie umowy do pozwu, nie pozostawiały wątpliwości co do przedmiotu sporu.

Wbrew wywodom strony pozwanej, powodowie mają niewątpliwie interes prawny w domaganiu się ustalenia (art. 189 k.p.c.). Oczywistym jest, że możliwość wystąpienia z dalej idącym żądaniem (np. o zapłatę) powoduje zazwyczaj i co do zasady, że strona domagająca się ustalenia nie ma interesu prawnego. Ten wąski sposób wykładni art. 189 k.p.c. nie jest jednak zawsze prawidłowy. Interes prawny przejawia się bowiem w tym, że pomiędzy stronami istnieje niepewność co do łączącego je stosunku prawnego, zakresu wzajemnych praw i obowiązków. Należy więc przeanalizować go przy uwzględnieniu okoliczności każdej sprawy, w szczególności pod kątem tego, jaki stosunek prawny ma być przedmiotem ustalenia, jakie skutki wywoła wyrok wydany na podstawie art. 189 k.p.c. i czy wystarczającym będzie dla zlikwidowania tej niepewności wystąpienie przez powoda o ochronę ich praw w drodze innego powództwa. Z tego punktu widzenia należało mieć na uwadze, że łącząca strony umowa o charakterze ciągłym wprowadziła szereg wzajemnych obowiązków i praw, o szerszym zakresie niż tylko odnoszącym się do wzajemnego przepływu środków pieniężnych. Pomimo wydania wyroku zasądzającego, którego moc wiążąca byłaby ograniczona jedynie do tego, co ustalono w związku z podstawą sporu i czemu dano wyraz w sentencji, takie orzeczenie nie przerwałoby definitywnie sporu pomiędzy stronami, co do tego, czy i w jaki sposób Umowa ma być dalej wykonywana. W szczególności wskazać należy, iż zabezpieczeniem spłaty kredytu jest hipoteka kaucyjna wpisana na rzecz pozwanego. Już choćby z tego faktu powodowie mają interes prawny żądaniu ustalenia. Wskazane jest bowiem, aby rozstrzygnięcia Sądu w sprawach z udziałem konsumenta w możliwie najpełniejszy sposób chroniły jego interes. Przypomnieć należy, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyjaśniał wielokrotnie, że w przypadku orzeczenia przez sad krajowy, iż umowa kredytu frankowego zawiera klauzulę abuzywną, sąd ten powinien przywrócić stronom stan sprzed jej zawarcia. Oznacza to, że sąd krajowy ma nie tylko rozstrzygać w określony sposób o żądaniu stron, ale także dokonywać takiej wykładni przepisów, aby skutecznie chronić konsumenta. Z tych przyczyn na gruncie spraw z udziałem konsumenta wykładnia art. 189 k.p.c. winna być dokonywana w taki sposób, który pozwoli w możliwie najpełniejszy sposób zrealizować cel dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Podnieść w tym miejscu należy, iż doświadczenie życiowe wskazuje, iż wyłącznie przesłankowe ustalenie nieważności umów indeksowanych lub denominowanych przez sądy nie powoduje po stronie banków woli dobrowolnej realizacji skutków przyjęcia, iż umowy te są nieważne.

Zważywszy na to, strona powodowa może nie uzyskać pełnej i skutecznej ochrony swoich praw w razie uwzględnienia tylko żądania o zapłatę należało przyjąć, że powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy, w rozumieniu art. 189 k.p.c. i wobec powyższego orzeczono jak w pkt 1 sentencji wyroku

Żądanie zapłaty oparte było na konstrukcji nienależnego świadczenia. Skutkiem nieważności umowy była możliwość domagania się przez kredytobiorców zapłaty wpłaconych na jej podstawie na rzecz banku kwot. Ich roszczenie obejmowało całość uiszczonych rat oraz innych świadczeń na rzecz banku dokonanych w oparciu o nieważną umowę w okresie od dnia 16 maja 2008 roku do dnia 17 września 2020 roku, w tym składek na ubezpieczenie, które jak przyznała pozwana na rozprawie w dniu 24 sierpnia 2022 roku także były pobierane na podstawie Umowy. Wysokość kwoty wyrażonej w złotych polskich nie budziła wątpliwości, została ona wyliczona na podstawie dokumentów rachunkowych wystawionych przez stronę pozwaną i obejmowała zsumowane wpłaty powodów, w tym składki ubezpieczenia. Pozwana kwot tych nie kwestionowała.

W uchwale z dnia 7 maja 2021 r. podjętej w składzie siedmiu sędziów, Sąd Najwyższy stwierdził, że jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. Uchwała ta ma moc zasady prawnej.

Uwzględniając powołane wyżej stanowisko Sądu Najwyższego, trzeba było przyjąć, że wymagalność świadczenia należnego powodom powstała z chwilą trwałej bezskuteczności umowy, która mogła zaistnieć dopiero po wyrażeniu przez konsumentów świadomej woli co do tego, że nie zgadzają się na związanie ich niedozwolonymi postanowieniami umownymi. To zaś mogło nastąpić dopiero po wyjaśnieniu im konsekwencji takiego działania przez Sąd. Nastąpiło to ostatecznie na skutek wystosowanej przez Sąd informacji do powodów. Oświadczeniem z dnia 14 marca 2022 roku powodowie wskazali, iż świadomie wyrażają zgodę na skutki uznania umowy za bezskuteczną lub nieważną (oświadczenie k. 281). Od tego dnia dopiero powodowie mogli domagać się zapłaty nienależnego świadczenia i od tego momentu należało także przyjąć, że rozpoczął bieg terminu przedawnienia przysługującego im roszczenia, w związku z czym zarzuty strony pozwanej w zakresie przedawnienia były bezzasadne. Uwzględniając powyższe, bank pozostawał w opóźnieniu od następnego dnia, tj. 15 marca 2022 r. i dopiero od tego momentu powodowie mogli domagać się zapłaty odsetek za opóźnienie na podstawie art. 481 k.c. Żądanie dotyczące zasądzenia ich od wcześniejszej daty podlegało na podstawie powyżej wskazanego przepisu oddaleniu W związku z powyższym Sąd orzekł jak w pkt II i III wyroku w całości uwzględniając żądanie powodów w zakresie kwoty głównej oraz części odsetek oraz oddalając je w zakresie odsetek za okres do dnia 14 marca 2022 roku.

Powołany w odpowiedzi na pozew zarzut przedawnienia nie został w jakikolwiek sposób uzasadniony Zgodnie treścią art. 118 k.c. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Roszczenie powodów (wobec braku normy szczególnej) podlega sześcioletniemu okresowi przedawnienia. Z kolei zgodnie z art. 120 § 1 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, jeżeli jednak wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Jak już wskazano, roszczenie powodów stało się wymagalne z chwilą wyjaśnienia im przez Sąd skutków umowy za nieważną, a więc 15 marca 2022 roku i dopiero od twej daty można mówić o biegu terminu przedawnienia. Także gdyby przyjąć, iż datą hipotetycznej wymagalności świadczenia był dzień wyjaśnienia im tych skutków przez zawodowego pełnomocnika, to przyjąć by należało, za taką datę moment złożenia reklamacji 27 sierpnia 2020 roku. Powodowie w dniu 13 października 2020 roku złożyli pozew w niniejsze czym zawiesili bieg terminu przedawnienia.

Stosownie do treści art. 496 k.c., który znajduje odpowiednie zastosowanie na mocy art. 497 k.c., do świadczeń wynikających z nieważności umów wzajemnych, w sytuacji w której strony mają dokonać zwrotu świadczeń już wykonanych na podstawie takiej umowy, każdej ze stron przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.

Umowa ma charakter wzajemny, gdy strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Jak już wskazywano w uzasadnieniu niniejszego wyroku z treści art. 69 ust. 1 prawa bankowego przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Kredytobiorca zwraca więc to samo świadczenie, a nie spełnia inne równoważne.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. Powodowie wygrali proces, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy strona pozwana powinna zwrócić im koszty, na które składała się opłata od pozwu (1.000 zł) oraz wynagrodzenie pełnomocnika wg stawek minimalnych (10.800 zł), a także koszty opłaty skarbowej od pełnomocnictwa udzielonego przez powodów (34 zł). Na marginesie podkreślić należy, że strona powodowa prawidłowo oznaczyła wartość przedmiotu sporu – stosownie do treści art. 21 k.p.c.

sędzia Piotr Mroczek

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć pełnomocnikowi pozwanego.