Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 09 listopada 2017 roku

Sąd Okręgowy Warszawa Praga w Warszawie, IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Balcerak - Tkacz

Sędziowie: SSO Małgorzata Truskolaska - Żuczek

SSR (del.) Julita Wyrębiak – Romero (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Agnieszka Lis

po rozpoznaniu w dniu 09 listopada 2017 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa I. Z. i Z. Z.

przeciwko J. Z. (1)

o alimenty

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego w Otwocku

z dnia 14 lutego 2017 roku

sygn. akt III RC 204/16

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje i nakazuje wypłacić przez Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w Otwocku na rzecz adwokat A. Z. kwotę 1.107 złotych (jeden tysiąc sto siedem złotych) tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w instancji odwoławczej, w tym kwotę 207 zł (dwieście siedem złotych) tytułem podatku VAT.

Małgorzata Truskolaska-Żuczek Małgorzata Balcerak-Tkacz Julita Wyrębiak-Romero

Sygn. akt IV Ca 950/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 22 września 2016 roku małoletni I. Z. i Z. Z. wnieśli o zasądzenie od swojej babci J. Z. (1) kwoty po 300 złotych miesięcznie na rzecz każdego z nich z tytułu alimentów (pozew k.2-5).

Pozwana J. Z. (1) wniosła o oddalenie powództwa w całości (odpowiedź na pozew k. 125).

Do momentu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie.

Wyrokiem z dnia 14 lutego 2017 roku Sąd Rejonowy w Otwocku oddalił powództwo oraz nie obciążył powodów kosztami procesu, a nieuiszczone koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa. Ponadto przyznał wynagrodzenie od Skarbu Państwa na rzecz adwokat A. Z. w kwocie 2.400 złotych z tytułu pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Swe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących podstawach faktycznych i prawnych:

Małoletni powodowie Z. Z. i I. Z. są dziećmi B. Z. i J. Z. (2). J. Z. (2) jest synem pozwanej J. Z. (1). Na mocy wyroku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie z dnia 25 maja 2016 roku J. Z. (2) jest zobowiązany do łożenia alimentów na rzecz swych małoletnich dzieci w kwocie po 600 złotych miesięcznie na każdego z małoletnich. J. Z. (2) prowadził działalność gospodarczą z której aktualnie ma znaczne zadłużenie. Z uwagi na zaburzenia afektywne dwubiegunowe do dnia 30 czerwca 2019 roku J. Z. (2) jest całkowicie niezdolny do pracy. Otrzymuje rentę w wysokości około 1.100 złotych miesięcznie, z czego komornik egzekwuje około 600 złotych z tytułu alimentów na rzecz małoletnich powodów. W listopadzie 2016 roku zaległość z tytułu nieuiszczanych alimentów wyniosła około 50.000 złotych.

Małoletni powodowie wraz ze swoją matką B. Z. zamieszkują w mieszkaniu w O. będącym własnością M. T., tj. siostry J. Z. (2). Na koszt utrzymania tego mieszkania składają się: czynsz w kwocie 500 złotych miesięcznie, opłata za prąd – 100 złotych miesięcznie, wyrównanie za ogrzewanie – 50 złotych miesięcznie, a także opłata za wodę i kanalizację ok. 150 złotych miesięcznie.

Matka małoletnich B. Z. pracuje na podstawie umowy o pracę w spółce (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością na stanowisku agenta obsługi kasjerskiej kasjer biletowy. Z tego tytułu otrzymuje miesięczne wynagrodzenie w kwocie około 3.600 złotych. Od listopada 2016 roku na podstawie umowy – zlecenia pracuje również jako trener obsługi naziemnej i lotnictwa i z tego tytułu uzyskuje wynagrodzenie 700 złotych miesięcznie. Posiada samochód osobowy marki C. (...) z 2005 roku.

Rodzice małoletnich są współwłaścicielami zabudowanej nieruchomości położonej w M.. Aktualnie zamieszkuje na niej ojciec małoletnich J. Z. (2). Nieruchomość jest obciążona kredytem hipotecznym. Od wiosny 2014 roku do jesieni 2015 roku raty kredytu spłacała B. Z.. W kwietniu 2016 roku umowa kredytowa została wypowiedziana z uwagi na istniejące zaległości w spłacie kredytu. Windykacja należności została wstrzymana do grudnia 2016 roku. B. Z. z tytułu poręczenia weksla na rzecz J. Z. (2) spłaca również zadłużenie w kwocie około 20.000 złotych wobec (...) SA. Miesięczna rata wynosi 805 złotych.

Małoletni powód I. Z. w dacie orzekania przez Sąd I Instancji był uczniem III klasy gimnazjum. Koszt jego utrzymania to: wyżywienie – 500 złotych miesięcznie, ubezpieczenie, składki szkolne – 50 złotych miesięcznie, wyprawka szkolna – 1.000 złotych rocznie, tzw. „zielona szkoła” – 800 złotych rocznie, witaminy, maści i wizyty u dentysty – 100-110 złotych miesięcznie, odzież i obuwie – 200 złotych miesięcznie, kieszonkowe – 50 złotych miesięcznie, telefon – 50 złotych miesięcznie. Koszt biletu – 55 złotych miesięcznie.

Małoletnia Z. Z. uczęszczała do III klasy szkoły podstawowej w O.. Na koszt jej utrzymania składają się: wyżywienie – 500 złotych miesięcznie, obiady w szkole 60 złotych miesięcznie, witaminy i wizyty u dentysty – 85 złotych miesięcznie, składki w szkole, wyjścia do teatru – 60 złotych miesięcznie, koszt wyprawki szkolnej – 1.000 złotych rocznie (80 złotych miesięcznie), odzież – 150 złotych miesięcznie, telefon 50 złotych miesięcznie, kieszonkowe 50 złotych miesięcznie.

W 2015 roku małoletni razem ze swoją matką wyjechali na letni wypoczynek do Gruzji, którego łączny koszt wyniósł 2.500 złotych.

Matka małoletnich po to, by zaspokoić potrzeby małoletnich pracuje po 200 – 220 h w miesiącu.

Pozwana J. Z. (1) ma 69 lat. Utrzymuje się z emerytury w kwocie 1.130 złotych. W przeszłości była pracownikiem fizycznym. Zamieszkuje w M. w domu swojej córki M. T.. Nieruchomość ta została darowana przez nią córce w 2007 roku. Wówczas została tez ustanowiona na jej rzecz służebność osobista mieszkania. Pozwana partycypuje w kosztach opłat za światło i gaz w kwocie 100 złotych miesięcznie. Ponadto rocznie wydaje 700 złotych na opał. Wyżywienie to kwota 450 złotych miesięcznie, ubranie – 100 złotych miesięcznie. Pozwana ma problem ze wzrokiem, kręgosłupem, a ponadto leczy się na nadciśnienie. Na leki przeznacza około 90 złotych miesięcznie. Środki czystości to wydatek rzędu 100 złotych miesięcznie. Pozwana wspomaga swojego syna J. Z. (2) kupując dla niego żywność. Pożyczyła mu również pieniądze na zakup opału.

Pozwana rzadko widuje się z małoletnimi powodami, będącymi jej wnukami.

Aktualnie pozwana usiłuje doprowadzić do unieważnienia umowy na mocy której jej mąż przeniósł własność nieruchomości na której jest posadowiony dom rodziców małoletnich, na rzecz rodziców małoletnich.

W pierwszej kolejności do łożenia na utrzymanie małoletnich dzieci są rodzice. Stosownie do brzmienia art. 132 kro obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wówczas, gdy nie ma zobowiązanego w bliższej kolejności lub też gdy osoba ta nie może uczynić zadość temu obowiązkowi lub gdy uzyskanie na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Dziadkowie są zobligowani do alimentacji w przypadku niedostatku uprawnionego do alimentów.

Ojciec małoletnich J. Z. (2) nie łoży dobrowolnie alimentów na rzecz małoletnich powodów, zaś ich egzekucja jest skuteczna jedynie częściowo. Matka małoletnich spełnia obowiązek alimentacyjny za oboje rodziców, jednak czyni to z ogromnym wysiłkiem.

Do świadczenia alimentacyjnego na rzecz uprawnionego od dziadków uprawnieni są jedynie ci uprawnieni, którzy znajdują się w niedostatku. Niedostatek zaś istnieje wówczas kiedy uprawniony ma kłopoty z zaspokojeniem przynajmniej części swych usprawiedliwionych potrzeb i koniecznych potrzeb życiowych. Powodowie nie znajdują się w niedostatku, albowiem dochody matki powodów wynoszą miesięcznie 4.800 złotych (łącznie z wyegzekwowanymi alimentami), zaś usprawiedliwiony koszt utrzymania małoletnich powodów wynosi 2.800 – 2.900 złotych miesięcznie. Oznacza to, że podstawowe potrzeby małoletnich są aktualnie zaspokojone, a zatem nie znajdują się oni w niedostatku. Jednocześnie możliwości zarobkowe pozwanej J. Z. (1) nie pozwalają na wypełnienia obowiązku alimentacyjnego względem powodów. Jest ona osobą w podeszłym wieku i z uwagi na wiek i stan zdrowia nie jest w stanie podjąć dodatkowego zatrudnienia. Utrzymuje się z niewielkiej emerytury. Obciążenie jej jakąkolwiek kwota alimentów spowodowałoby powstanie po jej stronie niedostatku.

O kosztach postepowania Sąd Rejonowy rozstrzygnął w oparciu o art. 102 kpc, zaś na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nieuiszczone koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa. Z uwagi na to, że pozwanej w toku procesu została udzielona pomoc prawna z urzędu Sąd Rejonowy przyznał na rzecz adwokat A. Z. wynagrodzenie ustalone w oparciu o §4 ust. 1, 2 i 3 w zw. z § 8 pkt. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu w zw. z §22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 03 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiedli małoletni powodowie I. Z. i Z. Z. skarżąc wydane orzeczenie w całości. Wydanemu wyrokowi zarzucili:

1.  naruszenie art. 135 §1 i 2 krio poprzez ustalenie, że główny ciężar opieki i wychowania małoletnich ma obciążać ich matkę;

2.  naruszenie art. 233 §1 kpc poprzez jednostronną ocenę części dowodów oraz nie rozważeniu wszechstronnym zebranego materiału.

W konkluzji małoletni powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego orzeczenia i zasądzenie od pozwanej na rzecz każdego z nich kwoty po 200 złotych miesięcznie, zasądzenie kosztów procesu oraz nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jest niezasadna i z tego powodu podlegała oddaleniu.

Zgodnie z brzmieniem art. 132 kro obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma zobowiązanego w bliższej kolejności, albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. W praktyce regulacja ta oznacza, że wobec małoletnich dzieci w pierwszej kolejności osobami zobowiązanymi do alimentacji są ich rodzice, a obowiązek dalszych zobowiązanych, w tym babci małoletnich powstaje dopiero w dalszej kolejności i to w szczególnej sytuacji, tj. jedynie wówczas, gdy uprawnieni znajdują się w niedostatku. Kwestia alimentacji przez dalszych zobowiązanych była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. I tak w wyroku z dnia 22 kwietnia 1974 roku III CRN 66/74 (lex 7468) Sąd Najwyższy wskazał wyraźnie, że: „jeżeli jedno z rodziców jest całkowicie niezdolne do wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego – obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z otrzymaniem i wychowaniem wspólnych dzieci – spoczywa w zasadzie na pozostałym rodzicu (por. orz. SN z 24.V. 1966r. III Cr 89/66). Dopiero gdyby zostało ustalone, że drugi z rodziców – mimo odpowiedniej staranności i wykorzystania wszystkich możliwości zarobkowych – nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dzieci mogłyby znaleźć się w niedostatku – w grę wchodziłby subsydiarny obowiązek dalszych krewnych, a w szczególności dziadków (art. 128 i 129 kro)” . Orzeczenie to jakkolwiek dosyć dawno wydane, nadal pozostaje aktualne. W obowiązującym porządku prawnym, w sytuacji, gdy jeden z rodziców nie jest w stanie alimentować swych dzieci, lub też tego nie czyni, o ile drugi z rodziców zapewnia swym dzieciom niezbędne środki utrzymania i wychowania, nie powstaje obowiązek alimentacyjny osób zobowiązanych w dalszej kolejności, w tym dziadków. Bez znaczenia przy tym pozostaje okoliczność, że drugi z rodziców wypełnia swe obowiązki znacznym nakładem sił. Kluczową kwestia przy ustaleniu obowiązku alimentacyjnego osób zobowiązanych w dalszej kolejności jest przede wszystkim ustalenie, czy uprawnieni znajdują się w niedostatku. Na gruncie przedmiotowej sprawy jak słusznie zauważył to Sąd Rejonowy taka sytuacja nie ma miejsca. Dzięki staraniom matki małoletnich ich wszelkie potrzeby są zaspokajane. Tak naprawdę matka zapewnia im nawet więcej niż tylko podstawowe potrzeby, bo również zajęcia dodatkowe czy wyjazdy wakacyjne. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy w pełni podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I Instancji i przyjmuje je jako własne.

Kolejna kwestia jaka musi być brana przy ustalaniu obowiązku alimentacyjnego są możliwości zarobkowe ewentualnego zobowiązanego, w tym przypadku babci małoletnich J. Z. (1). Sąd Okręgowy w pełni podziela uwagi Sądu Rejonowego co do sytuacji pozwanej. Rzeczywiście jest ona osobą starszą, która ze względu na wiek i stan zdrowia nie ma możliwości podjąć dodatkowego zatrudnienia. Utrzymuje się przy tym z naprawdę niewielkiej emerytury, albowiem wynosi ona zaledwie 1.130 złotych. Nie posiada przy tym żadnego majątku. Sąd Okręgowy nie stracił z pola widzenia tego, że pozwana w przeszłości rozdysponowała swój majątek na rzecz swych dzieci, jednakże uczyniła to na tyle dawno temu, że nie sposób jej zarzucić, iż podjęła te działania jedynie po to by uniknąć alimentacji swych wnuków. Ponadto Sąd Okręgowy podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 08 października 1976 roku w sprawie III CRN 205/76 (lex 7853), iż: „obowiązek alimentacyjny babki nie polega na przerzuceniu na nią niespełnionego obowiązku alimentacyjnego ojca dzieci, może ona bowiem być zobowiązana jedynie do takich świadczeń na jakie pozwalają jej możliwości majątkowe, przy uwzględnieniu również jej usprawiedliwionych potrzeb (art. 135 §1 kro)”. Oczywistym zatem jest, że obowiązek alimentacyjny babci, jako zobowiązanej w dalszej kolejności, nie ma charakteru kompensacyjnego, a jest samodzielnym obowiązkiem ukształtowanym w myśl reguł ustalonych w polskim prawie rodzinnym. W ocenie Sądu II Instancji, Sąd Rejonowy trafnie zauważył, że nawet gdyby zaistniała główna przesłanka alimentacji powodów przez pozwaną, tj. niedostatek uprawnionych, to sytuacja majątkowa i zarobkowa pozwanej, również uniemożliwiłaby zasądzenie od niej alimentów i to zarówno w kwocie żądanej pierwotnie, jak i później w apelacji. W świetle powyższych rozważań za niezasadny uznać należało pierwszy z zarzutów apelacji dotyczący naruszenia art. 135 kro.

Odnosząc się do drugiego z zarzutów apelacji dotyczącego naruszenia przepisu art. 233 §1 kpc to wskazać należy, że Sąd Okręgowy na żadnym etapie postepowania nie dopatrzył się, aby do tego rodzaju naruszenia istotnie doszło. Analiza akt sprawy, jak i przede wszystkim lektura uzasadnienia wyroku, prowadzi do jednoznacznego uznania, że Sąd I Instancji w sposób prawidłowy zebrał materiał dowodowy, przeanalizował go i wyciągnął logiczne wnioski. Wskazać przy tym należy, że zgodnie z ugruntowana linią judykacyjną strona winna wykazać, że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, gdyż tylko takie uchybienie może być przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Samo zaś twierdzenie strony o dokonaniu przez Sąd błędnej bądź niewłaściwej oceny dowodów, ponieważ niekorzystnej z jej punktu widzenia, nie może prowadzić do skutecznego zakwestionowania wywiedzionych przez Sąd wniosków w oparciu o prawidłowo poczynione ustalenia faktyczne (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 lipca 2017 roku VI ACa 406/16 lex 2363662). Zarzut naruszenia art. 233 §1 kpc będzie skuteczny w zasadzie jedynie wówczas, gdy zostanie wykazane, że doszło do uchybienia podstawowym regułom odnoszącym się do oceny wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, czyli regułom logicznego myślenia, należytego kojarzenia faktów, czy też zasadom doświadczenia życiowego. Apelująca takich uchybień nie wykazała, a analiza wywiedzionej przez nią apelacji wskazuje na to, że ma ona charakter polemiki z prawidłowymi ustaleniami Sądu I Instancji. Zauważyć przy tym należy, że co do zasady Sąd Rejonowy nie podważał ani też nie kwestionował zasadności ponoszonych przez przedstawicielkę ustawową większości wydatków czynionych przez nią na utrzymanie małoletnich dzieci. Co więcej w uzasadnieniu wskazał wyraźnie, że potrzeby małoletnich są zaspokajane nadzwyczajnym wysiłkiem matki. Faktem jest jednak, że matka małoletnich istotnie podejmowała dodatkowe zatrudnienie z którego uzyskiwała dodatkowy dochód, co Sąd Rejonowy wziął pod uwagę wydając wyrok, gdyż faktycznie dochody te były otrzymywane. Sąd I Instancji nie rozważał przy tym hipotetycznej sytuacji, ale rzeczywistą, która zaistniała, do czego zresztą w świetle obowiązujących przepisów był zobligowany. Tym samym nie sposób czynić z tego tytułu zarzutu naruszenia art. 233 §1 kpc.

Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego Sąd I Instancji w sposób prawidłowy zebrał i ocenił materiał dowodowy, co w ostateczności doprowadziło do wydania prawidłowego rozstrzygnięcia. Apelacja wywiedziona przez stronę powodową ma charakter polemiczny z ustaleniami Sądu Rejonowego i nie mogła doprowadzić do odmiennego rozstrzygnięcia. Jak już wykazano to wcześniej, to przede wszystkim rodzice mają obowiązek alimentować swoje dzieci, a obowiązek babci, jako osoby zobowiązanej w dalszej kolejności, może powstać dopiero po ustaleniu, że osoby bliżej zobowiązane, w tym również matka dzieci, nie wypełniają swego obowiązku, a uprawnieni znajdują się w niedostatku. W przedmiotowej sprawie to matka małoletnich wypełnia obowiązek alimentacyjny za oboje rodziców, czyniąc to istotnie ogromnym wysiłkiem i bez wątpienia kosztem swojego zdrowia, jednakże jej wysiłki powodują, że dzieci mają zaspokojone swe wszelkie potrzeby życiowe i z całą pewnością nie znajdują się w niedostatku. Na marginesie wskazać należy, że dopiero ustalenie, iż uprawnieni znajdują się w niedostatku spowodowałoby konieczność dalszych ustaleń tj. sytuacji majątkowej babci w celu ustalenia możliwości alimentowania swych małoletnich wnuków. W przedmiotowej sprawie, co należy podkreślić, sytuacja majątkowa babci małoletnich jest trudna, a pozwana z uwagi na wiek i stan zdrowia nie jest w stanie podjąć dodatkowego zatrudnienia. Te wszystkie okoliczności musiały doprowadzić do uznania, że orzeczenie Sądu I Instancji jest trafne i apelacja musiała ulec oddaleniu.

Z uwagi na to, że pozwanej J. Z. (1) w toku procesu przed Sądem Odwoławczym została udzielona pomoc prawna z urzędu, Sąd Okręgowy w pkt. II wyroku przyznał na rzecz adwokat A. Z. wynagrodzenie z tego tytułu. Jego wysokość została obliczona w oparciu o §2 pkt. 3 w zw. z §10 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U 2015 poz. 1800 z późniejszymi zmianami).

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 kpc, Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Małgorzata Truskolaska-Żuczek Małgorzata Balcerak-Tkacz Julita Wyrębiak-Romero