Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 czerwca 2024 roku.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia (del.) Przemysław Chrzanowski

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Dominika Kołpa

po rozpoznaniu w dniu 27 maja 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy Z. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w W.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

w związku z odwołaniem Z. R.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W.

z dnia 5 stycznia 2024 roku, znak: (...)

1.  oddala odwołanie,

2.  przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w W. wniosek Z. R. o zmniejszenie obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia o połowę oraz wniosek o rozłożenie na raty celem rozpoznania.

Sygn. akt VII U 491/24

UZASADNIENIE

1 lutego 2024 roku Z. R. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 05.01.2024 r., znak: (...), w zakresie pkt II o stwierdzeniu pobrania kwoty 16 013,54 zł jako nienależnego świadczenia i zobowiązania do zwrotu kwoty 16 013,54 zł na rachunek (...) Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W., zarzucając jej:

1) naruszenie art. 138 ust. 4 ustawy z dn. 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1251 z późn. zm.) poprzez określenie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. jej zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres 36 miesięcy, tj. za okres od 01.05.2021 r. do 30.04.2023 r. zamiast za okres 12 miesięcy, jak nakazuje art. 138 ust. 4 ustawy ze względu na powiadomienie przeze mnie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zatrudnieniu na podstawie umowy zlecenia od dn. 01.05.2021 r.;

2) naruszenie art. 138 ust. 5 ustawy z dn. 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1251 z późn. zm.) poprzez określenie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. jej zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres 36 miesięcy, tj. od 01.05.2021 r. do 30.04.2023 r., w sytuacji, gdy na mocy w/w przepisu art. 138 ust. 5 ustawy Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. był uprawniony do obciążenia jej obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń jedynie za okres nie dłuższy, niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok 2024 (tj. rok w którym wydano zaskarżana decyzję o rozliczeniu świadczenia) ze względu na powiadomienie przeze nią Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. o osiąganiu przychodów z w/w umowy zlecenia;

3) naruszenie art. 138 ust. 6 ustawy z dn. 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1251 z późn. zm.) w zw. z art. 10 § 1 KPA poprzez niezapewnienie jej udziału w postępowaniu i nieumożliwienie wypowiedzenia się, co do zebranych dowodów przed wydaniem decyzji oraz art. 8 § 1 KPA poprzez przeprowadzenie postępowania bez jej udziału i wskutek tego w sposób budzący brak zaufania do władzy publicznej i w konsekwencji pozbawiającym ją prawa wystąpienia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z wnioskiem o odstąpienie od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w części;

4) naruszenie art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 KPA poprzez naruszenie w/w przepisów ustawy z dn. 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez pozbawienie jej prawa do czynnego udziału w postępowaniu i nieumożliwienie wypowiedzenia się, co do zebranych dowodów przed wydaniem decyzji.

W związku z powyższym odwołująca wniosła o:

1) uchylenie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w pkt (...) w zakresie zobowiązania jej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres 01.05.2021 r. - 30.04.2023 r. w łącznej kwocie 16 013,54 zł w terminie miesiąca od dnia otrzymania decyzji, tj. do dn. 12.02.2024 r.;

2) określenie - na podstawie art. 138 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2023 r., poz. 1251 z późn. zm.) jej zobowiązania do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres 12 miesięcy, nie zaś za okres od 01.05.2021 r. do 30.04.2023 r. (tj. okres 36 miesięcy), jak dokonał tego Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.;

3) zobowiązanie jej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres 12 miesięcy i dokonywanie potrąceń należnej kwoty - na podstawie art. 140 ust. 1 pkt. 3 w/w ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - z wypłacanej emerytury po 500,00 zł miesięcznie;

a w sytuacji niemożności orzeczenia jak powyżej wniosła o:

4) uchylenie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w pkt. II w zakresie zobowiązania jej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres 01.05.2021 r. — 30.04.2023 r. w łącznej kwocie 16 013,54 zł w terminie miesiąca od dnia otrzymania decyzji, tj. do dn. 12.02.2024 r.;

5) na podstawie art. 138 ust. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2023 r., poz. 1251 z późn. zm.) - o zmniejszenie żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z kwoty 16 013,54 zł do kwoty 8 006,77 zł, tj. połowy kwoty nienależnie pobranych przez nią świadczeń za okres 01.05.2021 r. - 30.04.2023 r. i dokonywanie potrąceń należnej kwoty 8 006,77 zł - na podstawie art. 140 ust. 1 pkt. 3 w/w ustawy z dnia 11 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - z wypłacanej emerytury po 500,00 zł miesięcznie;

a w sytuacji niemożności orzeczenia jak powyżej wniosła:

6) na podstawie art. 138 ust. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2023 r., poz. 1251 z późn. zm.) — o dokonywanie potrąceń należnej kwoty 16 013,54 zł - na podstawie art. 140 ust. 1 pkt. 3 w/w ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - z wypłacanej emerytury po 500,00 zł miesięcznie;

7) o obciążenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. kosztami zastępstwa procesowego odwołującej się w niniejszej sprawie w wysokości określonej przepisami prawa, w sytuacji ustanowienia przez nią profesjonalnego pełnomocnika.

W uzasadnieniu odwołująca wskazała, że decyzją z dnia 05.01.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. ustalił jej zobowiązanie do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres 36 miesięcy, tj. za okres od 01.05.2021 r. do 30.04.2023 r., z tego względu, iż została zmuszona do podjęcia pracy w celu poprawienia swojej złej sytuacji ekonomicznej. Wskutek swoich chorób i związanych z tym wydatków oraz chorób jej matki, A. F. znajdującej się pod jej stałą opieką i będącą w bardzo podeszłym wieku (ponad 90 lat, zmarłą w wieku 93 lat), została zmuszona zaciągnąć prywatne pożyczki w celu pokrycia kosztów swego utrzymania i matki.

Następnie odwołująca wskazała, że podejmując zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia od dn. 01.05.2021 r. zażądała od pracodawcy w wypełnianej pisemnie ankiecie, by powiadomił Zakład Ubezpieczeń Społecznych o zawieranej umowie zlecenia i dokonał wszelkich obciążeń składkami ZUS i innymi publicznoprawnymi zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Poprzez to żądanie i powiadomienie ZUS była przekonana o prawidłowości swego działania i prawie do zatrudnienia i pobieranie jednocześnie renty (a później emerytury i świadczenia dodatkowego). Odwołująca wskazała, że nie otrzymała przez okres trzech lat wykonywania tej umowy żadnego sygnału, informacji z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o tym, że pobiera świadczenie nienależne.

W ocenie odwołującej, w związku z powyższym powiadomieniem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o podjęciu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia od dn. 01.05.2021 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych może obciążyć ją obowiązkiem zwrotu świadczenia za okres 12 miesięcy, jak nakazuje art. 138 ust. 4 w/w ustawy, nie zaś za okres 36 miesięcy, jak określono to w decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dn. 05.01.2024 r.

Odwołująca wskazała następnie, że gdyby Zakład Ubezpieczeń Społecznych zapewnił jej udział w postępowaniu, mogłaby wystąpić z wnioskiem o odstąpienie od żądania zwrotu połowy kwot nienależnie pobranych świadczeń, dla wystąpienia z którym zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności:

1) ciężka, wymagająca leczenia szpitalnego choroba (...)19 odwołującej, po którym znajdowała się na długim zwolnieniu lekarskim (od 02.04.2020 - 24.04.2020) i która pozostawiła szereg negatywnych następstw trwających do dzisiaj i wymagających leczenia w dalszym ciągu. Choroba ta w powiązaniu z posiadanymi już chorobami zawodowymi (wskutek których była na rencie) pociągnęła za sobą znaczne wydatki, które przyczyniły się do wydawania wszelkich przychodów które uzyskiwała, także z renty (a potem emerytury i świadczenia dodatkowego), co spowodowało, że obecnie nie posiada żadnych pieniędzy, z których mogłaby zwrócić żądaną przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. - horrendalnie wysoką dla niej kwotę ponad 16 tysięcy złotych;

2) wskutek w/w ciężkiego przebiegu choroby (...)19 zmuszona jest korzystać z pomocy lekarza psychiatry, pod którego opieką znajduje się stale, na co musi przeznaczać znaczne kwoty,

3) matka odwołującej, A. F. znajdowała się do swej śmierci pod jej wyłączną opieką (z zawodu jest pielęgniarką) ponieważ nie chciała być leczona i opiekowana przez kogokolwiek innego.

Następnie odwołująca wskazała, że matka, na której utrzymanie musiała poświęcać znaczne wydatki (koszt delikatnego pożywienia, odżywek, pieluchomajtek, itp., zmarła 20.03.2021 r. w wieku prawie 95 lat. Odwołująca zmuszona była ponieść znaczne koszty związane z pogrzebem, wykupem miejsca na cmentarzu. Na pokrycia tych wszystkich wydatków zmuszona była zaciągać prywatne (rodzinne) pożyczki. Pożyczki te spłaciła z uzyskanych świadczeń renty, emerytury i wynagrodzenia z tytułu umowy zlecenia. Wszystkie pieniądze jakie posiadała zużyła na koszt utrzymania siebie, matki, pokrycie kosztów leczenia swojego i matki i następnie pogrzebu ( odwołanie – k. 3-9 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie z 21 lutego 2024 r. wniósł o oddalenie odwołania od decyzji z dnia 05.01.2024r., znak: (...) na podstawie art. 477 ^{( 14 )}§ 1 k.p.c.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że ubezpieczona pobiera emeryturę powszechną przyznaną decyzją z dnia 24.03.2017 r. w zbiegu z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Wypłata emerytury podlegała zawieszeniu z powodu kontynuowania zatrudnienia. Decyzja zawierała pouczenie, że warunkiem pobierania emerytury powiększonej o połowę renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową jest nieosiąganie przychodu. Decyzją z dnia 14.09.2020r. po dostarczeniu przez odwołującą świadectwa pracy z (...) Sp. z o.o. organ rentowy ustalił wysokość i podjął wypłatę emerytury. Decyzja zawierała stosowne pouczenie.

Następnie organ rentowy wskazał, że zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy z chorób zawodowych (Dz. U. z 2022r., poz. 2189) osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru:

1) przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo

2) emeryturę powiększoną o połowę renty.

Powołanego przepisu nie stosuje się, jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu (ust. 3).

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2023r., poz. 1251) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Przy czym za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt. 1 tego aktu prawnego uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Następnie organ rentowy wskazał, że zgodnie z ust. 4 powołanego przepisu organ rentowy ma prawo dochodzenia nienależnie pobranych świadczeń za okres 3 lat. W toku postępowania organ rentowy ustalił, że Z. R. została zgłoszona do ubezpieczeń jako osoba wykonująca umowę zlecenia u płatnika (...) od dnia 10.05.2021r. i nie zawiadomiła organu rentowego o podjęciu zatrudnienia.

Mając na względzie powyższe ustalenie oraz fakt, iż odwołująca została należycie pouczona zaskarżoną decyzją z dnia 05.01.2024 r. Oddział zobowiązał Ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 01.05.2021 r. do 30.04.2023 r. w łącznej kwocie 16013,54 zł ( odpowiedź na odwołanie – k. 25-26 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. R. ur. (...) od 13 lutego 2017 roku miała przyznaną emeryturę w zbiegu z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Wypłata emerytury podlegała zawieszeniu z powodu kontynuowania zatrudnienia. Do wniosku z 23 lipca 2020 roku o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego Z. R. dołączyła świadectwo pracy z (...) Sp. z o.o. z 22 lipca 2020 roku. Decyzją z 14 września 2020 organ rentowy podjął wypłatę emerytury od 1 lipca 2020 roku. Z. R. od 1 maja 2021 roku zawarła umowę zlecenie z (...) S.J. W pkt IV. decyzji z 6 kwietnia 2023 r., znak (...), organ rentowy wskazał, że w związku z osiąganiem przez ubezpieczoną przychodu nie przysługuje jej wypłata świadczeń w zbiegu. Organ rentowy wstrzymał wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową, informując odwołującą, że decyzję o ustaleniu nadpłaconego świadczenia otrzyma w terminie późniejszym. W notatce z dnia 5 stycznia 2024 roku stwierdzono, że została ujawniona nadpłata renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową oraz dodatkowego rocznego świadczenia DS14 za okres od 1 maja 2021 r. do 30 kwietnia 2023 r. w kwocie 16013,54 zł. Ustalono, że nadpłata powstała z przyczyn zaistniałych po stronie świadczeniobiorcy z powodu osiągania przychodu (zeznania odwołującej – k. 52 a.s., dokumentacja znajdująca się w aktach rentowych Z. R.).

Decyzją z 5 stycznia 2024 r., znak: (...), ZUS ustalił, że na dzień 1 października 2021 roku nie istniało prawo do wypłaty renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową (decyzja ZUS z 5 stycznia 2024 r. – k. 52 a.r.).

Decyzją z 5 stycznia 2024 r., znak: (...), ZUS stwierdził, że Z. R. pobrała nienależnie świadczenia za okres 01.05.2021-30.04.2023 r. w łącznej kwocie 16013,54 zł z tytułu pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową i emerytury w okresie osiągania przychodu z tytułu zatrudnienia: rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową w kwocie 14.762,66 zł oraz dodatkowe roczne świadczenie DS14 za 2021 r. w kwocie 1.250,88 zł.

ZUS zobowiązał Z. R. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń (decyzja ZUS z 5 stycznia 2024 r. – k. 53 a.r.).

1 lutego 2024 roku Z. R. złożyła odwołanie od ww. decyzji, inicjując niniejsze postępowanie ( odwołanie – k. 3-9 a.s.).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, jak również w aktach organu rentowego. Zdaniem Sądu dokumenty, w zakresie, w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia, są wiarygodne, wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Dokumenty te nie były przez strony kwestionowane co do ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem należało ocenić je jako wiarygodne.

Podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie stanowiły także zeznania odwołującej Z. R., którym Sąd dał wiarę w zakresie w jakim pokrywały się z dokumentami zgromadzonymi w sprawie, tworząc spójny obraz stanu faktycznego. Z kolei Sąd nie dał wiary zeznaniom odwołującej w zakresie, w jakim wskazywała na brak zasadności zaskarżonej decyzji organ rentowego.

Strony niniejszego postępowania sądowego nie wnosiły o uzupełnienie materiału dowodowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. z dnia 5 stycznia 2024 r. znak (...) podlegało oddaleniu, natomiast wniosek Z. R. o zmniejszenie obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia o połowę oraz wniosek o rozłożenie na raty celem rozpoznania, podlegał przekazaniu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.

Spór w niniejszej sprawie koncentrował się wokół kwestii kwoty do zwrotu, której zobowiązania była odwołująca Z. R. tytułem nienależnie pobranych świadczeń w postaci renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową oraz dodatkowego rocznego świadczenia DS14 za 2021 r.

Zgodnie z art. 138 ust. 1-3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2022 r. poz. 504) osoba, która nienależnie pobrała świadczenie zobowiązania jest do jego zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenie uważa się:

1)  świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia, albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub części jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do jego pobierania,

2)  świadczenie przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu powyższego uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (ust. 3).

Z kolei art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej stanowi, że nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji (ust. 5 art. 138).

Pojęcie „świadczenie nienależne” w języku prawa występuje w dwóch różnych ujęciach. Pierwsze z nich wynika z przepisów prawa cywilnego (art. 410 § 2 k.c.), według których świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W ujęciu Kodeksu cywilnego świadczenie nienależnie wypłacone przez jeden podmiot jest jednocześnie świadczeniem nienależnie pobranym przez drugi podmiot, który staje się wówczas „bezpodstawnie wzbogaconym”.

Inaczej w ubezpieczeniu społecznym, dla którego „świadczenie nienależnie wypłacone” i „świadczenie nienależnie pobrane” to dwa odrębne pojęcia. Oznacza to, że świadczenie nienależne wypłacone przez organ rentowy nie zawsze będzie jednocześnie miało charakter świadczenia nienależnie pobranego, z którym łączy się obowiązek zwrotu.

Świadczeniem nienależnie wypłaconym będzie każde świadczenie rentowe lub emerytalne wypłacone bez podstawy prawnej, np. po ustaniu niezdolności do pracy, lub prawo do świadczeń uległo zawieszeniu albo wysokość świadczeń uległa obniżeniu, natomiast świadczenie nienależnie pobrane to takie świadczenie nienależnie wypłacone, które będzie podlegać zwrotowi.

Z. R. od 13 lutego 2017 roku miała przyznaną emeryturę w zbiegu z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Wypłata emerytury podlegała zawieszeniu z powodu kontynuowania zatrudnienia. Do wniosku z 23 lipca 2020 roku o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego Z. R. dołączyła świadectwo pracy z (...) Sp. z o.o. z 22 lipca 2020 roku. Dlatego decyzją z 14 września 2020 organ rentowy podjął wypłatę emerytury od 1 lipca 2020 roku.

Z. R. jednakże od 1 maja 2021 roku zawarła umowę zlecenie z (...) S.J.

W niniejszej sprawie Z. R. nie zawiadomiła organu rentowego o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części – pomimo prawidłowego pouczenia odwołującej przez organ rentowy w tym zakresie – w konsekwencji świadczenia były jej nadal wypłacane.

W związku z przywołaną na początku uzasadnienia treścią przepisów wskazać należy, iż zwrotowi podlegają jedynie świadczenia pobrane nienależnie. Aby organ rentowy mógł skutecznie domagać się od ubezpieczonego zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, musi więc wykazać, że ubezpieczona była prawidłowo pouczona o okolicznościach powodujących brak prawa do tego świadczenia.

Tym samym dalszą kwestią do rozważenia pozostawało ustalenie, czy ubezpieczona na podstawie udzielonego przez organ rentowy pouczenia powinna była wiedzieć o tym, że podjęcie pracy będzie skutkowało ustaniem prawa do wypłaty świadczenia.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy wskazać należy, iż organ rentowy pouczył ubezpieczoną o ww. obowiązku. Ubezpieczona miała obiektywną możliwość zapoznania się z treścią pouczeń, a jeżeli tego zaniechała, to nie może w takiej sytuacji zasłaniać się niewiedzą. Osoba, której umożliwiono zapoznanie się ze stosowną informacją (pouczeniem), nie może zasłaniać się okolicznością faktycznego braku zapoznania się z tą informacją.

Sąd Okręgowy zauważa, że pouczenia - które zawarte są w decyzjach ZUS - kierowane są do różnych świadczeniobiorców, w różnym wieku, o różnym stopniu sprawności fizycznej i psychicznej, zróżnicowanym poziomie rozwoju intelektualnego, niejednakowych zdolnościach percepcyjnych. Powinny być one zrozumiałe dla adresata. Ocena, czy ubezpieczona została prawidłowo pouczona wymaga zatem pewnej indywidualizacji. Przede wszystkim pouczenie powinno być jasne pod względem językowym, czytelne redakcyjnie i przejrzyste konstrukcyjnie. W ocenie Sądu Okręgowego, pouczenie kierowane do odwołującej spełnia te wymogi.

Kwestia prawidłowego pouczenia ma decydujące znaczenie dla ustalenia obowiązku zwrotu świadczenia nienależnie pobranego. Sąd Okręgowy podziela pogląd prawny wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 11 września 1996 r., III AUr 105/96 (OSA 1997 nr 7-8, poz. 21), że pojęcie nienależnego świadczenia w prawie ubezpieczenia społecznego definiowane jest "z punktu widzenia osoby, która je pobrała". Dla ustalenia zatem obowiązku zwrotu wymagane są świadomość i premedytacja ubezpieczonego co do tego, że pobrał świadczenie bezprawnie. Obowiązek zwrotu świadczenia wypłaconego i pobranego bez podstawy prawnej obciąża więc tego, kto przyjął je "w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy".

Organ rentowy nie naruszył art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zakresie dotyczącym prawidłowości pouczenia ubezpieczonej. Wykładnia tego przepisu była wielokrotnie przedmiotem orzecznictwa sądowego, czego przykładami mogą być wyroki z 20 sierpnia 2003 r. (II UK 13/03, OSNP 2004 nr 12, poz. 215), z dnia 11 stycznia 2005 r. (I UK 136/04, OSNP 2005 nr 16, poz. 252), z dnia 28 czerwca 2005 r. (III UK 63/05, niepublikowany) oraz z 14 marca 2006 r. (I UK 161/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 8). W tezie ostatniego z wymienionych wyroków Sąd Najwyższy trafnie wyraził pogląd, że pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie powoduje brak prawa do świadczenia (art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji. Sąd Najwyższy wyjaśnił również, że z powyższego przepisu wynika jednoznacznie, iż warunkiem uznania świadczenia za nienależne, jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia, powoduje utratę prawa do świadczeń. Nie chodzi tu zatem o pouczenie "o braku prawa do ich pobierania", jak stanowi powołany wyżej przepis, albowiem dyspozycja tego przepisu byłaby w istocie trudna do zrealizowania, gdyby opierać się jedynie na jego wykładni językowej. Według takiej interpretacji organ rentowy byłby obowiązany każdorazowo do ustalania z urzędu, czy ubezpieczony ma prawo do pobierania świadczeń i pouczenia, że ubezpieczony utracił to prawo. Tymczasem chodzi tu o klasyczne pouczenie, w którym organ rentowy informuje ubezpieczonego, że utraci prawo do świadczenia, gdy wystąpią okoliczności, które zgodnie z przepisami prawa spowodują utratę tego prawa. Pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie spowoduje brak prawa do świadczeń, nie może przy tym odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności przewidzianych w licznych przepisach wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W takim sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności.

Pouczenie - zgodnie z intuicją językową - zawiera element wyjaśnienia, jednakże nie można pouczeniu przypisywać cech uzasadnienia (prawnego i faktycznego) decyzji, w którym organ rentowy dokonuje wykładni stosownych przepisów. Celem pouczenia, o którym mowa, nie jest więc wyczerpujące wyjaśnienie sytuacji prawnej i faktycznej ubezpieczonej, lecz pouczenie o konsekwencjach prawnych niezastosowania się ubezpieczonej do dyspozycji normy prawnej.

Tym samym, w ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczona została prawidłowo pouczona przez organ rentowy w badanym zakresie.

Ujawniona nadpłata renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową oraz dodatkowego rocznego świadczenia za okres od 1 maja 2021 r. do 30 kwietnia 2023 r. wynosi kwotę 16013,54 zł.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy przyjmując brak prawa Z. R. do pobierania świadczenia z tytułu renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową oraz dodatkowego rocznego świadczenia DS14 za 2021 r., jak również posiadanie przez ubezpieczoną świadomości tego faktu przy pobieraniu świadczenia w związku ze stosownymi pouczeniami, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołanie oddalił, o czym orzekł w pkt 1 sentencji wyroku.

Wniosek o zmniejszenie obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia o połowę oraz wniosek o rozłożenie na raty powinien być rozpoznany przez organ rentowy w drodze decyzji, zatem Sąd Okręgowy przekazał wniosek do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w W..