Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2024r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 czerwca 2024r. w Warszawie

sprawy M. M.

z udziałem (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania M. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 22 kwietnia 2022 roku, numer (...)- (...) (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, że M. M. jako pracownik płatnika składek (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 marca 2019 roku;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz M. M. kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi za czas od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

UZASADNIENIE

M. M. w dniu 31 maja 2022r. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 22 kwietnia 2022 roku, nr (...)- (...) (...), zaskarżając ją w całości i zarzucając:

1.  dokonanie błędnych ustaleń faktycznych prowadzących do ustalenia, że umowa zawarta pomiędzy M. P.- (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. w dniu 1 marca 2019r. miała charakter czynności pozornej;

2.  błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 83 ust. 1 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 83 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny w związku z art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy, a w konsekwencji uznanie, że w okolicznościach faktycznych sprawy M. M., jako pracownik płatnika składek (...) sp. z o.o. z siedzibą w W., nie podlegała od dnia 1 marca 2019 roku obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu.

Mając powyższe na względzie ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i uznanie, że jako pracownik płatnika składek (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. podlega od 1 marca 2019 roku obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu oraz o zasądzenie od organu rentowego na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona wskazała, że nie zgadza się z decyzją ZUS i uważa, że została ona wydana w warunkach błędnego ustalenia stanu faktycznego sprawy oraz niewłaściwej wykładni przepisów prawa. Powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, wyjaśniła kiedy umowa o pracę jest zawarta dla pozoru. W dalszej kolejności podała, że od dnia 1 marca 2019 roku została zatrudniona w (...) sp. z o.o. na stanowisku Account Executive " („opiekun klienta") i na podstawie umowy o pracę osobiście świadczyła pracę w sposób ciągły, zgodnie z poleceniem płatnika składek, zarówno co do czasu i miejsca świadczenia pracy, jak i sposobu wykonania pracy, a pracodawca pracę jej przyjmował i płacił za nią umówione wynagrodzenie. Praca była co do zasady świadczona w siedzibie (...), która wówczas mieściła się na ul. (...). Ubezpieczona, jako osoba zatrudniona na w/w stanowisku, ściśle współpracowała z klientami pracodawcy, ustalając z nimi szczegóły projektu kampanii reklamowej. Poza tym w zakres jej obowiązków wchodziło pozyskiwanie danych kluczowych dla projektowanych kampanii reklamowych, a następnie przekazanie ich do wykorzystania przez działy kreatywne. Ubezpieczona obsługiwała marki w social mediach na rzecz klientów (...) (właściciel (...)) oraz (...). W ramach obsługi tych klientów miała szereg obowiązków, szczegółowo wymienionych w odwołaniu. Wyceny poszczególnych elementów kampanii odbywały się pod nadzorem szefa działu Client Service w (...) sp. z o.o. A. S. (1), z którym ubezpieczona stale współpracowała. Natomiast jej bezpośrednim przełożonym przy obsłudze poszczególnych klientów była Account Manager A. L..

W ocenie ubezpieczonej organ rentowy celowo całkowicie pominął przy wydaniu zaskarżonej decyzji wszystkie dowody, z których wynika charakter wykonywanej przez nią pracy oraz fakt, że pracę tę rzeczywiście świadczyła na rzecz płatnika składek. W uzasadnieniu decyzji ZUS powołał tylko wybrane i „wygodne" dla siebie fragmenty dowodów, a całkowitym milczeniem pominął m.in.: karty ewidencji czasu pracy, listy płac, wyciągi z płatnościami wynagrodzenia, wykaz logowania do programu (...) oraz umowę o pracę. Pominięty przez ZUS materiał dowodowy jednoznacznie zaś potwierdza, że celem stron przy zawieraniu umowy o pracę z 1 marca 2019 roku było rzeczywiste realizowanie stosunku pracy na zasadach określonych w art. 22 § 1 k.p. Dodatkowo ubezpieczona zarzuciła, że ZUS nie przeprowadził postępowania kontrolnego w sposób wszechstronny, w tym w szczególności zaniechał przesłuchania świadków - pracowników i współpracowników (...) sp. z o.o., z którymi na stałe współpracowała. W konsekwencji wydana w sprawie decyzja została oparta na tendencyjnie zgromadzonych dowodach, które w sposób niepełny przedstawiają okoliczności związane ze świadczeniem pracy. Jeśli chodzi zaś o okoliczność niezatrudnienia w zastępstwie za ubezpieczoną innego pracownika, to według ubezpieczonej nie może ona świadczyć o pozorności umowy o pracę.

W dalszej części uzasadnienia odwołania ubezpieczona powołała orzecznictwo Sądu Najwyższego (m.in. wyroki z dnia 24 lutego 2010r., II UK 204/09, z dnia 11 marca 2008r.; II UK 148/07; z dnia 17 czerwca 2008r., I UK 402/07; z dnia 21 maja 2010r., I UK 43/10; z dnia 21 listopada 2011r., II UK 69/11), w którym utrwalony jest pogląd, formułowany w oparciu o treść art. 83 k.c., zgodnie z którym zamiar nawiązania stosunku ubezpieczenia społecznego, bez rzeczywistego wykonywania umowy o pracę, świadczy o fikcyjności zgłoszenia do pracowniczego ubezpieczenia społecznego. W sytuacji, w której stronom umowy o pracę przyświeca jedynie intencja włączenia do ubezpieczenia społecznego (i uzyskanie świadczeń płynących z tego ubezpieczenia) pod pozorem zatrudnienia, bez jego rzeczywistego wykonywania (art. 83 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.), zawarcie umowy o pracę nie może rodzić skutków prawnych i stanowić podstawy do uznania, że osoba, która zawarła taką umowę podlega ubezpieczeniu społecznemu pracowników. A contrario do powyższego, przyjmuje się, że nie można stwierdzić pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, w sytuacji, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca pracę tę przyjmował, co ma właśnie miejsce w przedmiotowej sprawie. Jeśli chodzi zaś o kwestię zawarcia umowy o pracę w okresie ciąży ubezpieczonej, to ubezpieczona podkreśliła, że ze znajdującego się w aktach sprawy orzeczenia lekarskiego wynika, iż nie było przeszkód natury medycznej do podjęcia przez nią zatrudnienia u płatnika w dacie podpisania spornej umowy, a niezdolność do pracy powstała dopiero w dniu 3 czerwca 2019r. Dodatkowo ubezpieczona podkreśliła, że wykonywała powierzone jej obowiązki zgodnie z umową oraz na zasadach określonych w art. 22 § 1 k.p., co skutkowało powstaniem między nią a (...) sp. z o.o. stosunku pracy stanowiącego podstawę objęcia jej ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi, chorobowym i wypadkowym. Z kolei organ rentowy nie przedstawił przekonywujących dowodów ani argumentów na potwierdzenie wyrażonego w decyzji stanowiska i w żaden sposób nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że w okolicznościach faktycznych sprawy zachodzą przesłanki do uznania zawartej umowy o pracę za pozorną. W konsekwencji, według ubezpieczonej, uznać należy, że umowa o pracę, od dnia jej zawarcia, stanowi ważny i istniejący tytuł podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu, przez co wydana przez ZUS decyzja powinna zostać zmieniona (odwołanie z 27 maja 2022r., k. 3- 12 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, a uzasadniając swe stanowisko wskazał, że w wyniku kontroli przeprowadzonej przez Zakład w (...) sp. z o.o. dokonano m.in. weryfikacji dokumentacji pracowniczej i ubezpieczeniowej M. M.. Analiza tej dokumentacji oraz danych zgromadzonych na koncie ubezpieczonej i płatnika składek wykazała, że ubezpieczona zgłosiła roszczenie o wypłatę zasiłku chorobowego, a następnie zasiłku macierzyńskiego w krótkim okresie od podjęcia zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u ww. płatnika składek. Krótki okres ubezpieczenia i wysokość wynagrodzenia za pracę, ustalona pomiędzy stronami na poziomie 4.927,17 zł, wzbudziła w organie rentowym wątpliwość, czy umowa o pracę zawarta pomiędzy M. P.- (...) sp. z o.o. w dniu 1 marca 2019r. nie miała charakteru czynności pozornej, nie zmierzała do obejścia prawa lub nie była sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, co czyniłoby postanowienia tej umowy nieważnymi. Mając na uwadze powyższe Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w dniu 23 lutego 2022r. wszczął z urzędu postępowanie administracyjne. W toku tego postępowania na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego ustalono, że wszystkie argumenty w badanej sprawie oraz kolejność zdarzeń (dokonanie zgłoszenia po terminie - na krótko przed absencją chorobową, uzyskanie orzeczenia lekarskiego i odbycie szkolenia BHP dopiero po upływie półtora miesiąca od momentu zatrudnienia), jak również pozostawienie de facto takich samych obowiązków (obsługa tych samych klientów zarówno w trakcie wykonywania umów cywilnoprawnych, jak i w ramach umowy o pracę) i wiele nieścisłości w składanych przez strony i świadków zeznaniach przemawiają za tym, że zmiana formy współpracy pomiędzy stronami prowadzonego postępowania nastąpiła, gdy tylko ubezpieczona zorientowała się, że jest w ciąży i chciałaby korzystać ze środków zgromadzonych w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, najpierw pobierając zasiłek chorobowy, a następnie zasiłek macierzyński i rodzicielski. Do tego momentu strony postępowania, nie chcąc ponosić ciężaru opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, współpracowały wyłącznie na zasadach cywilnoprawnych, a ubezpieczona od 2017 roku do czasu zawarcia umowy o pracę nie odprowadziła ani jednej składki na ubezpieczenie chorobowe. Biorąc pod uwagę poczynione ustalenia, organ rentowy ocenił, że uprawnione jest twierdzenie, że umowa o pracę z M. M. została zawarła dla pozoru, natomiast nie może być źródłem pracowniczych ubezpieczeń społecznych pozorna umowa o pracę, gdyż - jako nieważna - nie kreuje stosunku pracy. Sytuacja taka ma miejsce w przedmiotowej sprawie, chodzi bowiem o fikcyjne zawarcie umowy, gdzie następuje zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego, jako pracownika, osoby, która w rzeczywistości w takim charakterze nie świadczyła pracy. W opinii organu rentowego zawarcie przedmiotowej umowy miało przede wszystkim służyć potrzebom zasiłkowym, w związku z powyższym wyłączenie M. M. od 1 marca 2019r. z pracowniczych ubezpieczeń społecznych jest w pełni uzasadnione. Natomiast odwołanie nie wnosi do sprawy nowych okoliczności, które skutkowałyby możliwością jego uwzględnienia (odpowiedź na odwołanie z 7 czerwca 2022r., k. 77-80 a.s.).

Płatnik składek (...) sp. z o.o., odnosząc się do stanowiska Zakładu, przedstawionego w odpowiedzi na odwołanie, zacytował szereg orzeczeń Sądu Najwyższego oraz wskazał, że ten sam rodzaj pracy, w zależności od okoliczności jej wykonywania, może być świadczony na różnej podstawie prawnej. Dla stosunku pracy charakterystyczne jest natomiast realizowanie go w ramach pracy skooperowanej w zespole pracowniczym oraz w sposób ciągły, powtarzający się w danym okresie i co najważniejsze, pod kierownictwem pracodawcy. Dodatkowo nie jest dopuszczalne zastępowanie umowy o pracę umową cywilnoprawną w tych wszystkich przypadkach, w których stosunek prawny łączący strony wykazuje istotne cechy umowy o pracę. W przedmiotowej sprawie kontrola przeprowadzona przez ZUS nie wykazała, aby stosunek prawny łączący strony nie wypełniał przesłanek uznania go za stosunek pracy. Dalej, uzupełniając materiał dowodowy zebrany w toku kontroli ZUS, płatnik składek wyjaśnił, że przekazana do ZUS korespondencja mailowa (8 e-maili) nie była pełną korespondencją wysłaną przez ubezpieczoną w czasie wykonywania obowiązków, a jedynie miała charakter przykładowy. Pełna skrzynka mailowa, po dokonaniu oceny jej przydatności dla celów prowadzonej przez (...) działalności i w ramach optymalizacji kosztów, została zlikwidowana na długo przed wszczęciem kontroli. W załączeniu do złożonego pisma, w celu udokumentowania zadań wykonywanych przez ubezpieczoną, płatnik składek złożył raport wygenerowany z programu (...), który jest programem pozwalającym na ewidencjonowanie procesów prowadzonych przez poszczególnych pracowników w ramach projektów realizowanych przez (...) sp. z o.o. Odnosząc się natomiast do zarzutu ZUS o niezatrudnieniu na miejsce ubezpieczonej innego pracownika, płatnik składek wyjaśnił, że obowiązki, jakie wykonywała M. M. przejął M. D.. W tym kontekście niezatrudnienie innego pracownika nie ma wpływu na wykonywaną przez ubezpieczoną umowę o pracę. Należy uznać, że kwestia ta ma charakter decyzji biznesowej i jest bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy (pismo procesowe (...) sp. z o.o. z 18 sierpnia 2022r., k.100-103 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) sp. z o.o. została wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 31 lipca 2012r. Przedmiotem przeważającej działalności spółki jest działalność agencji reklamowych. Spółka ma siedzibę w W. przy ul. (...). Wspólnikami spółki są M. L. i M. D.. M. D. jest zarazem prezesem zarządu. Wcześniej w zarządzie spółki byli również M. L. i A. S. (2) ( odpis aktualny z KRS, k. 214-216 a.s.; odpis pełny z KRS – nienumerowane karty akt ZUS). W 2019 roku spółka osiągnęła przychody w kwocie 14.602.909,95 zł oraz poniosła stratę wynoszącą 255.395,13 zł (CIT-8 za 2019r. – nienumerowane karty akt ZUS).

M. M. od 19 lipca 2017r. do 28 lutego 2019r. współpracowała z (...) sp. z o.o. W tym czasie zatrudniona była w oparciu o umowę zlecenia, która została zawarta na czas nieokreślony. Z tego tytułu była zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń: emerytalnego, rentowych i wypadkowego. Zgłoszenie zostało przesłane do ZUS w dniu 17 sierpnia 2017r. Przedmiotem umowy było przygotowanie informacji prasowych, a wynagrodzenie zostało ustalone na kwotę 334,35 zł miesięcznie (umowa zlecenia z 19 lipca 2017r. – nienumerowane karty akt ZUS; umowa zlecenia nr (...), k. 268 a.s.; notatka służbowa z 20 października 2021r. – nienumerowana karta akt ZUS). W okresie od 5 stycznia 2018r. do 28 lutego 2019r. strony współpracowały również w oparciu o umowy o dzieło, których zawarto w tym czasie 15 (na okresy miesięczne bądź krótsze). Na ich podstawie M. M. zobowiązana była, w zależności od okresu, do:

⚫

stworzenia indywidulanej strategii reklamowej dla klientów na potrzeby bieżącej komunikacji oraz do stworzenia harmonogramu dla klientów;

⚫

stworzenia raportu z działań na portalu (...) dla klientów;

⚫

stworzenia dla klientów autorskich treści reklamowych publikowanych na portalu (...) i (...);

⚫

opracowania koncepcji autorskich treści reklamowych publikowanych na portalu (...) oraz (...).

Klientami, dla których ubezpieczona wykonywała wskazane zadania byli: (...), (...), (...), (...), (...) czy (...). Strony umów o dzieło umówiły się na wynagrodzenie, które było różne i wynosiło: 2.979,00 zł, 3.022,00 zł, 3.197,00 zł, 3.423,00 zł, 3.213,00 zł, 2.852,50 zł, 2.865,00 zł, 3.356,00 zł, 3.400,00 zł, 3.537,95 zł, 3.554,10 zł, 3.602,30 zł, 3.571,00 zł oraz 550 zł ( umowa o dzieło z 5 stycznia 2018r., umowa o dzieło z 30 stycznia 2018r., umowa o dzieło z 22 lutego 2018r., umowa o dzieło z 12 kwietnia 2018r., umowa o dzieło z 1 maja 2018r., umowa o dzieło z 1 czerwca 2018r., umowa o dzieło z 1 lipca 2018r., umowa o dzieło z 1 sierpnia 2018r., umowa o dzieło z 1 września 2018r., umowa o dzieło z 16 października 2018r., umowa o dzieło z 16 listopada 2018r., umowa o dzieło z 5 grudnia 2018r., umowa o dzieło z 1 stycznia 2019r., umowa o dzieło z 1 stycznia 2019r., umowa o dzieło z 1 lutego 2019r.- nienumerowane karty akt ZUS).

W okresie pracy ubezpieczonej na podstawie umów cywilnoprawnych (...) sp. z o.o. zatrudniała współpracowników w większości na podstawie umów zlecenia. Takie umowy były proponowane przez spółkę, a w niektórych przypadkach zawierano umowy o pracę (np. E. K.). Z biegiem czasu praktyka ta zaczęła się zmieniać. A. L., która była managerem i nadzorowała pracę M. M. od początku jej współpracy z (...) sp. z o.o., nie tylko nie miała wpływu na rodzaj umów zawieranych z poszczególnymi osobami, ale także nie miała wiedzy o tym, jakie to były umowy. Zajmowała się koordynacją i nadzorowaniem pracy tych wszystkich, którzy pracowali w jej zespole, w tym M. M.. Przełożonym A. L. był A. S. (1) – szef Client Service, z którym ubezpieczona także uzgadniała różne szczegóły i otrzymywała od niego wytyczne. W bieżącej pracy wykonywanej w okresie od 19 lipca 2017r. do 28 lutego 2019r. jej bezpośrednią przełożoną była jednak A. L.. To ona nie tylko nadzorowała pracę M. M., ale także wyznaczała jej zadania i mogła wydawać oraz wydawała polecenia dotyczące pracy. Ubezpieczona w tym czasie wykonywała pracę w biurze spółki, którego lokalizacja uległa zmianie w dalszym okresie współpracy. Przed zmianą lokalizacji miejsca pracy były zmienne, zaś po przeprowadzce na ulicę (...) ubezpieczona miała już przydzielone biurko. Otrzymała od spółki także inne narzędzia niezbędne do wykonywania powierzonych zadań. Zdarzało się, gdy była potrzeba udziału w sesji reklamowej czy wizyty u klienta, że ubezpieczona nie przebywała w biurze. Wówczas pracę wykonywała tam, gdzie było to konieczne. Jej praca rozpoczynała się przeważnie o 9.00 i kończyła o 17.00. W takich godzinach pracowali w biurze wszyscy zatrudnieni w spółce, takie godziny były przez spółkę narzucone i ani ubezpieczona, ani inni dla spółki pracujący, nie mieli dowolności w zakresie czasu pracy, choć istniała możliwość wykonywania pracy zdalnie. Kontrolę, czy czas pracy był przestrzegany na bieżąco sprawowała kierująca zespołem (...), która pracując w biurze miała możliwość obserwacji i kontroli, czy osoby przez spółkę zatrudnione przebywają w pracy oraz kiedy pracę zaczynają i kończą. Poza tym w spółce funkcjonował system (...) służący ewidencjonowaniu procesów prowadzonych przez poszczególnych zatrudnionych w ramach projektów, które realizowała spółka. W nim odnotowywane były wszystkie czynności, osoby za nie odpowiedzialne oraz czas realizacji zadania (zeznania świadka P. W., k. 149-151 a.s.; zeznania świadka P. R., k. 155-157 a.s.; zeznania świadka A. B., k. 160-162 a.s.; zeznania świadka D. M., k. 164-167 a.s.; zeznania świadka A. S. (1), k. 170- 172 a.s.; zeznania świadka A. B., k. 174-182 a.s.; zeznania świadka E. K., k. 258 a.s.; zeznania świadka M. J., k. 259 verte - 260 a.s.; zeznania świadka A. L., k. 260 a.s.; zeznania M. M., k. 261 a.s.; wydruki z systemu (...) - nienumerowane karty akt ZUS oraz k. 108 a.s.).

W okresie, kiedy M. M. zawierała z (...) sp. z o.o. umowy o dzieło oraz kiedy miała zawartą umowę zlecenia, faktycznie pracowała jako specjalista social mediów w dziale obsługi klienta (Client Service), którym kierował A. S. (1). Miała wówczas zakres obowiązków, który zwiększał się wraz z czasem. Na początku zadania ubezpieczonej polegały na pracy kreatywnej, projektowej i obsłudze klientów. Ubezpieczona przygotowywała treści do kalendarza klientów, jak również zajmowała się tworzeniem treści postów. Z czasem stała się odpowiedzialna za obszar managerski, zajmowała się zleceniem pracy innym. Do niej należało budowanie relacji z klientami, zlecanie pracy innym działom, w tym działowi kreacji, jak również kontrola i korygowanie tego, co zostało przez te działy stworzone. Poza tym zadaniem ubezpieczonej było tworzenie kosztorysów, a także raportowanie, z tym że rola jej polegała na tym, że sprawdzała treści, które przesyłał do niej dział kreacji. Ubezpieczona zajmowała się również organizowaniem sesji zdjęciowych i w ramach tego innym pracownikom spółki przekazywała do wykonania określone zadania (np. M. R. zlecała zakup określonych przedmiotów na sesję zdjęciową, czy zamówienie taksówki w związku z taką sesją; P. W. zlecała emisję reklam albo drogą e-mailową, albo poprzez aplikację; A. B. zlecała napisanie tekstów na kanały w social mediach klientów; do A. B. zwracała się z zadaniem tworzenia harmonogramów, wymyślenia aktywacji itp. i pomagała te zadania wykonywać, dawała uwagi). Kanałami służącymi do kontaktu pomiędzy osobami zatrudnionymi w spółce, z których korzystała również ubezpieczona, był m.in. (...), e-mail, a także (...). Poza tym odbywały się cotygodniowe statusy, podczas których członkowie zespołu raportowali, co dzieje się w poszczególnych projektach, rozmawiano również o planach na przyszłość, a także o tym, co zostało zrobione i jakie są w projekcie sukcesy i problemy (zeznania świadka P. W., k. 149-151 a.s.; zeznania świadka P. R., k. 155-157 a.s.; zeznania świadka A. B., k. 160-162 a.s.; zeznania świadka D. M., k. 164-167 a.s.; zeznania świadka A. S. (1), k. 170- 172 a.s.; zeznania świadka A. B., k. 174-182 a.s.; zeznania świadka E. K., k. 258 a.s.; zeznania świadka M. J., k. 259 verte - 260 a.s.; zeznania świadka A. L., k. 260 a.s.; zeznania M. M., k. 261 a.s.; wydruki z systemu (...) - nienumerowane karty akt ZUS oraz k. 108 a.s.; screeny z rozmów z M., k. 15-76 a.s.).

Z uwagi na rozwój ubezpieczonej i powierzanie jej z biegiem czasu bardziej odpowiedzialnych zadań, w spółce były plany, aby ubezpieczona w przyszłości była odpowiedzialna za zespół. Takie plany rozwoju zostały jej przedstawione podczas rozmowy ewaluacyjnej na początku 2019r. Kiedy okazało się, że ubezpieczona jest w ciąży, o czym wiedzę posiadały także osoby kierujące (...) sp. z o.o., zdecydowano o zawarciu z ubezpieczoną umowy o pracę. Do jej podpisania doszło w dniu 1 marca 2019r. W umowie o pracę, zawartej na czas nieokreślony, strony ustaliły, że M. M. zostanie zatrudniona na stanowisku Account Executive, w wymiarze pełnego etatu, z wynagrodzeniem w kwocie 4.927,17 zł. Jako termin rozpoczęcia pracy wskazano 1 marca 2019r. (umowa o pracę z 1 marca 2019r. – nienumerowana karta akt ZUS). Zgłoszenie M. M., jako pracownika, zostało przekazane do ZUS w dniu 26 marca 2019r. ( notatka służbowa z 20 października 2021r. – nienumerowana karta akt ZUS). Ubezpieczona w dniu 16 kwietnia 2019r. odbyła szkolenie wstępne w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy ( karta szkolenia wstępnego w dziedzinie BHP - nienumerowane karty akt ZUS). Poza tym została skierowana przez pracodawcę na badania wstępne. Po ich przeprowadzeniu, w dniu 18 kwietnia 2019r. uzyskała orzeczenie o zdolności do wykonywania pracy na stanowisku Account Executive (orzeczenie lekarskie z 18 kwietnia 2019r. – nienumerowana karta akt ZUS; protokoły przesłuchania M. D., M. L., A. T., L. N. i M. M. - nienumerowane karty akt ZUS).

W czasie, kiedy ubezpieczona była zatrudniona na umowę o pracę, w (...) sp. z o.o. na podstawie takiej samej umowy pracowali: A. B., M. D., M. J., E. K., M. L., E. S., A. Ś., M. K. i K. T. (listy płac – nienumerowane karty akt ZUS).

M. M., po zawarciu umowy o pracę, realizowała na rzecz płatnika składek te same zadania, co wcześniej. Sposób organizacji jej pracy także nie uległ zmianie. Ubezpieczona pracowała w biurze spółki przy ul. (...), w ustalonych godzinach 9.00-17.00, a jej przełożoną wciąż była A. L.. Do jej obowiązków nadal należał kontakt z klientem (mailowy, telefoniczny, spotkania w biurze i poza), wdrażanie i koordynacja przyjętych strategii komunikacji na profilach w mediach społecznościowych, ustalanie z klientem szczegółów kampanii reklamowej, określanie potrzeb i oczekiwań klienta związanych z kampanią, pomoc w ustalaniu budżetu kampanii, nadzór i tworzenie media planów, biznesplanów, a także w ramach realizacji założonych celów, współpraca z influencerami, w tym sporządzanie lub udział w sporządzaniu wycen, raportów i umów, bieżący kontakt z klientem oraz wprowadzanie potrzebnych zmian w czasie trwania kampanii, przekazywanie klientowi informacji na temat przebiegu kampanii. Ubezpieczona miała nadal dwóch stałych klientów, z którymi się kontaktowała - (...) i (...) i współpracowała z innymi działami w spółce (zeznania świadka E. K., k. 258 a.s.; zeznania świadka M. J., k. 259 verte - 260 a.s.; zeznania świadka A. L., k. 260 a.s.; zeznania M. M., k. 261 a.s.; korespondencja e-mail – nienumerowane karty akt ZUS; protokoły przesłuchania M. D., M. L., A. T., L. N. i M. M. - nienumerowane karty akt ZUS).

Od dnia 3 czerwca 2019r. M. M. stała się niezdolna do pracy w związku z ciążą. Okres niezdolności do pracy trwał do daty porodu, który nastąpił w dniu 16 sierpnia 2019r. W okresie nieobecności ubezpieczonej w pracy spółka nie zatrudniła nikogo na jej miejsce. Zadania zostały rozdzielone pomiędzy pozostałych pracowników – część obowiązków przejęła A. L. i M. S., a z czasem do zespołu dołączyła D. M. (zeznania świadka D. M., k. 164-167 a.s.; zeznania świadka A. S. (1), k. 170- 172 a.s.; zeznania świadka A. B., k. 174-182 a.s.; zeznania świadka E. K., k. 258 a.s.; zeznania świadka M. J., k. 259 verte-260 a.s.; zeznania świadka A. L., k. 260 a.s.; odpis skrócony aktu urodzenia - nienumerowana karta akt ZUS; protokoły przesłuchania M. D., M. L., A. T., L. N. i M. M. - nienumerowane karty akt ZUS).

W dniu 27 sierpnia 2019r. ubezpieczona wystąpiła o udzielenie jej urlopu macierzyńskiego w wymiarze 20 tygodni. Następnie w dniu 27 września 2019r. wniosła o udzielenie urlopu rodzicielskiego po zakończeniu okresu urlopu macierzyńskiego, później zaś złożyła wniosek o urlop wychowawczy do 18 sierpnia 2022r. (wniosek z dnia 27 sierpnia 2019r., wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego, wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego- nienumerowane karty akt ZUS). W tym czasie sytuacja materialna ubezpieczonej i jej rodziny poprawiła się. Ścieżkę jej dalszej kariery ukształtował też C.-19. Ubezpieczona miała finansową możliwość, by skorzystać z urlopu wychowawczego, a kiedy urlop wychowawczy zakończył się, podjęła decyzję o zakończeniu współpracy z (...) sp. z o.o. Strony rozwiązały umowę o pracę za porozumieniem stron. Ubezpieczona nadal zajmuje się działalnością reklamową, ale nie jest związana z żadną agencją. Pracuje w firmie małżonka (zeznania M. M., k. 261-262 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w dniu 23 lutego 2022r., działając na podstawie art. 61 § 1 i § 4 k.p.a. oraz art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zawiadomił M. P.- (...) sp. z o.o. o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie prawidłowości zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych M. M.. Następnie, po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, w dniu 22 kwietnia 2022r., została wydana decyzja nr (...) (...), w której na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 lit a) w związku z art. 2a ust. 1 i 2 pkt 1-4 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2021r. poz. 423 ze zm.) oraz art. 83 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. kodeks cywilny (Dz. U. z 2020r. poz. 1740 ze zm.) w zw. z art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks Pracy (Dz. U. z 2020r. poz. 1320 ze zm.), organ rentowy stwierdził, że M. M., jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o., nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 1 marca 2019r. (zawiadomienia z dnia 23 lutego 2022r. i decyzja z dnia 22 kwietnia 2022r. – nienumerowane karty akt ZUS).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych dokumentów, a także w oparciu o zeznania świadków: P. W., M. R., A. B., D. M., A. S. (1), A. B., E. K., M. J., A. L. i ubezpieczonej M. M..

Zeznania wszystkich przesłuchanych świadków są spójne. Świadkowie w zależności od zajmowanego stanowiska w (...) sp. z o.o. oraz okresu pracy posiadali wiedzę o pracy ubezpieczonej, charakteryzującą się różnym stopniem szczegółowości, niemniej jednak wszyscy zgodnie potwierdzili, że ubezpieczona faktycznie była zatrudniona u płatnika składek w czasie, kiedy podpisywała umowy cywilnoprawne, a także po zawarciu umowy o pracę i wykonywała powierzone jej obowiązki. Zarówno przed, jak i po 1 marca 2019r. była widywana przez świadków w biurze spółki w godzinach pracy wszystkich, którzy tam pracowali, tj. 9.00-17.00. Poza tym świadkowie z uwagi na współpracę z ubezpieczoną (P. W., M. R., E. K., A. B., A. B., M. J.) czy nadzorowanie jej pracy (A. S. (1), A. L.) lub przejęcie jej zadań w okresie nieobecności (D. M.), mieli wiedzę o tym, jakie zadania ubezpieczona realizowała. Zakres zadań ubezpieczonej, przedstawiony przez świadków jest spójny. Poza tym zeznania te potwierdzają okoliczność stałej pracy M. M. - codziennie, w godzinach, o których była mowa. Świadkowie A. S. (1), a także A. L. – przełożeni ubezpieczonej, zeznali ponadto o tym, że obowiązki ubezpieczonej ewoluowały, z tym że proces ten miał miejsce nie po zawarciu umowy o pracę, tylko jeszcze w czasie, kiedy ubezpieczona miała podpisane ze spółką umowy o dzieło i umowę zlecenia. Już wówczas zakres jej zadań wraz z nabywaniem doświadczenia, stawał się szerszy, ubezpieczona realizowała obowiązki wymagające większej odpowiedzialności, na co zwróciła uwagę głównie A. L.. Po zawarciu umowy o pracę zakres obowiązków ubezpieczonej był taki sam jak wcześniej, a poza tym organizacja pracy nie uległa zmianie. To również zeznała A. L., a potwierdzili pozostali świadkowie oraz ubezpieczona. Sąd zeznaniom wszystkich przesłuchanych świadków i ubezpieczonej – jako korespondującym z dokumentami oraz spójnym – dał więc wiarę. Jako wiarygodne Sąd ocenił również dokumenty, choć trzeba zwrócić uwagę na sygnalizowane przez ZUS nieścisłości w protokołach przesłuchania M. D. i M. M.. Jeśli chodzi zaś o protokoły przesłuchania innych zeznających w postępowaniu administracyjnym, to Sąd zwraca uwagę, że nie są one sprzeczne z tym, co zeznali świadkowie przesłuchani w postępowaniu sądowym. L. N., M. L. i A. T. przedstawili zakres czynności ubezpieczonej oraz okoliczności zawarcia umowy o pracę i zgłoszenia ubezpieczonej do ZUS adekwatnie do wiedzy, jaką posiadali. Z uwagi na rodzaj zajmowanych stanowisk, miejsce pracy czy wreszcie częstotliwość i rodzaj kontaktów z ubezpieczoną ich wiedza w zakresie, który był w sprawie istotny, nie była szeroka. Jeśli chodzi zaś o okoliczności, w których doszło do zawarcia umowy o pracę i datę, w jakiej to nastąpiło oraz przyczyny nieterminowego zgłoszenia ubezpieczonej do ZUS, to z protokołów przesłuchania wymienionych osób nic nie wynika, co pozwoliłoby na dokonanie pewnych, niebudzących wątpliwości ustaleń. Wracając zaś do tego, co w postępowaniu administracyjnym zeznali ubezpieczona i prezes zarządu (...) sp. z o.o., to Sąd potwierdza słuszność argumentacji ZUS, że wskazane osoby część okoliczność, które organ rentowy opisał, przedstawiły w sposób niewiarygodny. Dotyczy to zmian w sposobie pracy ubezpieczonej i zakresie jej zadań po zawarciu umowy o pracę, które – jak wskazują zeznania odebrane w postępowaniu sądowym – nie nastąpiły, gdyż ubezpieczona przed i po zawarciu takiej umowy zajmowała się tym samym, obsługiwała tych samych klientów, korzystała z tych samych narzędzi (w tym poczty e-mail, do której miała dostęp przed 1 marca 2019r.), a także realizowała pracę w takich samych godzinach i pod nadzorem tej samej osoby. Nie jest zatem prawdą, że do zawarcia umowy o pracę doszło w związku z potrzebami, które niewiarygodnie przedstawił M. D.. Sąd protokół jego przesłuchania w zakresie, o którym mowa, ocenił jako dowód niewiarygodny, uwzględniając jednak to co z tego dokumentu wynika w pozostałym zakresie. To samo dotyczy też protokołu przesłuchania M. M.. Ubezpieczona w tym samym zakresie co M. D., a dodatkowo odnośnie innych szczegółów, na które zwrócił uwagę ZUS, przedstawiła w protokole przesłuchania okoliczności niewiarygodne, z tym że w postępowaniu sądowym – w odróżnieniu do M. D., którego zeznania Sąd pominął – prezentowała okoliczności zgodne z tym na co wskazywali świadkowie, zarazem – co do szczegółów zakwestionowanych przez ZUS – inaczej niż w postępowaniu administracyjnym. W związku z tym, choć protokół przesłuchania ubezpieczonej w części, o której była mowa, został oceniony jako niewiarygodny, o tyle zeznania złożone przed Sądem, jako zasługujące na wiarę, stały się postawą dokonanych ustaleń faktycznych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sporne w rozpatrywanej sprawie było to, czy M. M. w dniu 1 marca 2019r. podpisała z płatnikiem składek (...) sp. z o.o. umowę o pracę i realizowała czynności jako pracownik na rzecz tej spółki do czasu, kiedy stała się niezdolna do pracy i czy z tego tytułu powinna podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Rozstrzygając tę kwestię Sąd miał na względzie przepisy ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst. jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 1230 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą systemową . Art. 6 ust. 1 pkt 1 tej ustawy stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów. W myśl art. 13 pkt 1 ustawy systemowej następuje to od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania. O tym jednak, czy dany stosunek prawny łączący dwa podmioty może być uznany za stosunek pracy, rozstrzygają przepisy prawa pracy. Stosownie do treści definicji zawartej w art. 2 kodeksu pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 1465, dalej jako k.p.) pracownikiem jest osoba zatrudniona między innymi na podstawie umowy o pracę. Użyty w powyższym przepisie zwrot „zatrudniona” oznacza istnienie między pracownikiem a pracodawcą szczególnej więzi prawnej o charakterze zobowiązaniowym, tj. stosunku pracy. Istotą tegoż stosunku jest – w świetle art. 22 § 1 k.p. – uzewnętrznienie woli umawiających się stron, z których jedna deklaruje chęć wykonywania pracy określonego rodzaju w warunkach podporządkowania pracodawcy, natomiast druga – stworzenia stanowiska pracy i zapewnienia świadczenia pracy za wynagrodzeniem. Celem i zamiarem stron umowy o pracę winna być każdorazowo faktyczna realizacja treści stosunku pracy, przy czym oba te elementy wyznaczają: ze strony pracodawcy – realna potrzeba ekonomiczna i umiejętności pracownika, zaś ze strony pracownika – ekwiwalentność wynagrodzenia uzyskanego za pracę.

Dla stwierdzenia, czy zaistniały podstawy do objęcia pracownika ubezpieczeniem społecznym, w świetle powołanych przepisów, wymagane jest ustalenie, czy zatrudnienie miało charakter rzeczywisty i polegało na wykonywaniu pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, czyli w warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p.

W rozpoznawanej sprawie ZUS przyjął, że umowa o pracę z 1 marca 2019r. powinna być uznana za pozorną na podstawie art. 83 § 1 k.c. Ze wskazanego przepisu wynika, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Sąd Najwyższy wielokrotnie przyjmował, że umowa o pracę jest zawarta dla pozoru i nie może w związku z tym stanowić tytułu do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba określona jako pracodawca nie będzie korzystać z tej pracy, czyli strony z góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005r., II UK 321/04, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 190). Jednak nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 2021r., III USKP 82/21, LEX nr 3275201 i powołane tam wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 marca 2001r., II UKN 258/00, OSNAPiUS 2002 Nr 21, poz. 527; z dnia 12 lipca 2012r., II UK 14/12, LEX nr 1216864, LEX/el. 2014, z glosą K. Stępnickiej; z dnia 10 czerwca 2013r., II PK 299/12, OSNP 2014 Nr 7, poz. 100; z dnia 29 czerwca 2017r., III UK 172/16, LEX nr 2383245,LEX/el. 2019, z glosą K. Stępnickiej; z dnia 25 kwietnia 2019r., I UK 44/18, LEX nr 2652514; z dnia 22 czerwca 2015r., I UK 367/14, LEX nr 1771586 oraz z dnia 3 września 2020r., II UK 387/18, OSNP 2021 Nr 6, poz. 68).

Jeżeli praca podporządkowana jest wykonywana, to generalnie nie ma podstaw do stawiania zarzutu obejścia czy nadużycia prawa, czyli zawarcia umowy o pracę dla uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego wobec przewidywanej niezdolności do pracy w związku z ciążą. Innymi słowy, umowa o pracę, na podstawie której jej strony miały zamiar i od początku realizowały konstrukcyjne obowiązki wynikające ze stosunku pracy (art. 22 § 1 k.p.), stanowi uprawniony tytuł podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym pracowników (art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Czym innym jest natomiast pozorowanie (udawanie) realizacji stosunku pracy celem wykreowania tytułu ubezpieczeń społecznych, który w rzeczywistości nie istnieje. Nie jest to jednak konstrukcja odpowiadająca pozorności oświadczenia woli, lecz konstrukcja wynikająca z weryfikacji - na podstawie oceny stanu faktycznego - czy mamy do czynienia rzeczywiście z tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2023r., I USKP 80/22, OSNP 2023 Nr 11, poz. 127).

Należy odróżnić nieważność spowodowaną pozornością czynności prawnej od nieważności czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy (art. 58 § 1 k.c.). Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane. Pojęcie obejścia prawa i pozorności są sobie znaczeniowo bliskie i niejednokrotnie pokrywają się. Ustalenie czy umowa zmierza do obejścia prawa, czy jest pozorna wymaga poczynienia konkretnych ustaleń faktycznych dotyczących okoliczności jej zawarcia, celu jaki strony zamierzały osiągnąć, charakteru wykonywanej pracy i zachowania koniecznego elementu stosunku pracy, jakim jest wykonywanie pracy podporządkowanej (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 1995r., I PZP 7/95, OSNAPiUS 18/95, poz. 227, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1997r., I PKN 276/97, OSNAPiUS13/98, poz. 397).

Należy zaznaczyć, że tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym jest w myśl art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej stosunek pracy osoby ubezpieczonej. Ustalenie tego tytułu zmierza więc do weryfikacji, czy czynności podejmowane przez taką osobę spełniają przesłanki stosunku pracy. Jest to zagadnienie kluczowe dla rozpoznawanej sprawy. Wspomnieć trzeba jednak także i o tym, że w judykaturze podkreślono, że jeżeli umowa była wykorzystywana instrumentalnie, to niewykluczone jest jej zakwestionowanie, jako podstawy (tytułu) podlegania ubezpieczeniom społecznym, nie ze względu na pozorność umowy (art. 83 k.c.), lecz ze względu na obejście prawa. Taką wykładnię przyjęto w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2009r. (I UK 314/08, OSNP 2010 nr 21-22, poz. 272), w którym zaprezentowano stanowisko, że zawarcie umowy o pracę nakładczą wyłącznie w celu niepłacenia wyższych składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej stanowi obejście prawa (art. 58 § 1 k.c.). Nie inaczej wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2010r. (I UK 261/09, LEX nr 577825), w którym postawiono tezę, że gdy umowa jest przez strony wykonywana, nie może być mowy o pozorności, co jednak nie wyklucza możliwości badania, czy zawarcie umowy nie zmierzało do obejścia prawa. Kwestia pozorności i obejścia prawa była oceniana w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012r. (I UK 101/12, LEX nr 1250560). Stwierdzono w nim, że czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, która z punktu widzenia formalnego (pozornie) nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości (w znaczeniu materialnym) zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane. Gdy umowa o pracę nakładczą jest przez strony wykonywana, nie może być mowy o pozorności, co jednak nie wyklucza obejścia prawa. Niezależne od tej zasadniczej oceny, pozorność w pewnym stopniu może składać się na obejście prawa, gdyż umowa z formalnego punktu widzenia (pozornie) może nie sprzeciwiać się ustawie, choć zostaje zawarta w celu obejścia prawa. Równie bliskie stanowisko wyrażono na gruncie podobnej sytuacji zakończonej wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2013r., I UK 372/12, w którym uznano, że umowa zlecenia na pracę niewielkiej wartości (ilości), która nie jest pozorna (art. 83 k.c.), może nie stanowić tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, gdy jej celem jest instrumentalne (przedmiotowe) wykorzystanie przepisów ubezpieczeń społecznych dla unikania wyższych składek na ubezpieczenia społeczne przez prowadzącego działalność gospodarczą (art. 58 § 1 i § 2 k.c.). Jednak, jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 czerwca 2013r. (I UK 10/13, LEX nr 1391149), zastosowanie klauzuli nieważności z art. 58 § 1 k.c. jest szczególne (wyjątkowe), a zarazem szerokie, gdyż ocenie poddaje się skutki różnych zdarzeń i czynności prawnych. Badaniu podlega więc causa umowy, zwłaszcza to, czy umowa była konieczna w przypadku ubezpieczonego jako źródło utrzymania, czy też chodziło tylko o przedmiotowe wykorzystanie przepisów o ubezpieczeniu społecznym i stworzenie formalnej podstawy ubezpieczenia, tak aby zawarcie umowy zlecenia za jedyny cel miało unikanie płacenia składek na ubezpieczenia społeczne z prowadzonej równolegle działalności gospodarczej. Takiego celu nie usprawiedliwia zasada wolności umów, gdyż nie jest ona nieograniczona nawet w prawie cywilnym (art. 3531 k.c.), tym bardziej, gdy nie można stwierdzić pozorności umowy (art. 83 § 1 k.c.), lecz szczególne działanie może być kwalifikowane jako obejście prawa albo jako niezgodne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i § 2 k.c.).

W analizowanej sprawie, uwzględniając poczynione ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego. Zdaniem Sądu fakt wykonywania pracy przez M. M. na rzecz (...) sp. z o.o., poczynając od lipca 2017r. aż do daty powstania niezdolności do pracy, czyli do 3 czerwca 2019r., nie budzi wątpliwości. Potwierdzają to nie tylko dokumenty związane z nawiązaniem stosunku pracy między stronami (umowa o pracę, karta szkolenia BHP, orzeczenie lekarskie), ale również listy płac, potwierdzenia przelewu wynagrodzenia, screeny wiadomości w komunikatorze (...), raport z systemu (...) czy korespondencja e-mail ubezpieczonej. Na podstawie tych dokumentów można i należało ustalić, że M. M. po zawarciu umowy o pracę, a więc od 1 marca 2019r., wykonywała pracę dla (...) sp. z o.o. Potwierdzili to również zeznający w sprawie świadkowie: P. W., M. R., A. B., D. M., A. S. (1), A. B., E. K., M. J., A. L., jak i przesłuchani w toku postępowania przed organem rentowym: M. D., M. L., A. T. czy L. N.. Z ich zeznań wynika zakres obowiązków, jaki powierzono ubezpieczonej. Wśród nich był kontakt z klientami, wdrażanie i koordynacja przyjętych strategii komunikacji na profilach w mediach społecznościowych, ustalanie z klientem szczegółów kampanii reklamowej, określanie potrzeb i oczekiwań klienta związanych z kampanią, pomoc w ustalaniu budżetu kampanii, nadzór i tworzenie media planów, biznesplanów, sporządzanie lub udział w sporządzaniu wycen, raportów i umów, przekazywanie klientowi informacji na temat przebiegu kampanii, czy udział w sesjach zdjęciowych. Realizując wskazane zadania ubezpieczona miała stałych klientów i w celu ich obsługi współpracowała z innymi zatrudnionymi w spółce. Wśród współpracujących z ubezpieczoną byli też przesłuchani świadkowie, którzy ten fakt potwierdzili, podobnie jak przełożeni M. M. – A. L. i A. S. (1). Ocenę zeznań przesłuchanych świadków Sąd już przedstawił, ale w tym miejscu, uzupełniając ją, wspomnieć należy, że niektórzy świadkowie w czasie składania zeznań nie byli już zatrudnieni w (...) sp. z o.o. (A. S. (1), E. K., M. J., M. R.), a więc nie mieli żadnego interesu, by złożyć zeznania korzystne dla ubezpieczonej bądź płatnika składek. Inni zaś, którzy wciąż są zatrudnieni w (...) sp. z o.o., mimo tego faktu zeznali szczerze, a przy tym spójnie z zeznaniami tych, którzy pracę już zakończyli. To wskazuje na wiarygodność zeznań wszystkich świadków.

Świadkowie, poza faktem wykonywania pracy przez ubezpieczoną i określeniem zakresu jej zadań, opisali również w jaki sposób była zorganizowana praca w (...) sp. z o.o. Informacje w tym zakresie przekazane odnosiły się nie tylko do czasu, kiedy ubezpieczona była pracownikiem, lecz również do okresu wcześniejszego. To jednak będzie przedmiotem szerszej analizy w dalszych rozważaniach. W tym miejscu podkreślić należy, że i A. L. - bezpośrednia przełożona ubezpieczonej, i A. S. (1) - przełożony wyższego szczebla, jak również inni pracujący w tym czasie w (...) sp. z o.o. potwierdzili, że M. M. od marca 2019r. (wcześniej również) pracowała w biurze spółki bądź poza nim, gdy tego wymagały zadania do zrealizowania (na sesjach zdjęciowych, u klientów itp.). W sytuacjach wyjątkowych bądź w razie uzgodnień z pracodawcą niektórzy z zatrudnionych mogli pracować zdalnie, jednak ubezpieczona do tych osób nie należała. Nie miała dowolności w zakresie godzin pracy, gdyż całe biuro miało ustalone odgórnie godziny pracy od 9:00 do 17:00. Ubezpieczona też była zobowiązana w tych godzinach pracować i faktycznie pracowała. Pracę jej nadzorowała A. L., jak i A. S. (1). Oboje ten fakt potwierdzili, wskazując na polecenia wydawane ubezpieczonej i kontrolę jej pracy. O tym zeznali również inni świadkowie i ubezpieczona, która wskazała także na odbywające się co tydzień statusy, podczas których można przyjąć, iż była rozliczana z wykonywanych zadań. Oczywiście otrzymywała także wsparcie, mogła opowiedzieć o swoich sukcesach czy trudnościach, jednak takie spotkania miały też za zadanie kontrolowanie i rozliczanie zatrudnionych z powierzanych im zadań. Temu celowi służył również program (...), a także bieżące kontakty z przełożonymi, w przypadku M. M. głównie z A. L.. Jak zeznała A. L. ubezpieczona, z uwagi na doświadczenie w pracy, nie miała codziennej listy zadań przedstawianej do wykonania przez przełożonego, to jednak nie sprawia, że jej praca nie była podporządkowana kierownictwu pracodawcy. Pracodawca takie kierownictwo sprawował przy użyciu narzędzi, o których była mowa oraz za pośrednictwem wskazanych przełożonych, a poza tym powierzył ubezpieczonej wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym. M. M. – poza tym, że niewątpliwie pracowała na rzecz (...) sp. z o.o. po 1 marca 2019r., ale i wcześniej – to także realizowała powierzane jej zadania w warunkach określonych w art. 22 k.p. Wobec tego – nawet, jeśli została do ZUS zgłoszona z opóźnieniem czy nie miała od początku zatrudnienia przeprowadzonego szkolenia BHP oraz wykonanych badań wstępnych – była pracownikiem spółki, zatem umowa o pracę z 1 marca 2019r. nie mogła być oceniona jako nieważna z uwagi na złożenie przez strony umowy pozornych oświadczeń. Zdaniem Sądu taka nieważność nie wystąpiła w przedmiotowej sprawie również i z uwagi na obejście prawa bądź naruszenie zasad współżycia społecznego. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 17 stycznia 2024r. (II USKP 56/22) na pewno stan ciąży, ustalenie wysokiego wynagrodzenia za pracę, krótki okres "przedzatrudnienia" przed zajściem określonego ryzyka chronionego normami prawa ubezpieczeń społecznych, ani "całokształt okoliczności dotyczących zawarcia umowy" same w sobie nie mieszczą się w katalogu weryfikowalnych zasad współżycia społecznego, jakie usprawiedliwiałyby stwierdzenie nieważności umowy o pracę, która spełnia formalne i konstrukcyjne cechy zobowiązania pracowniczego oraz jest rzeczywiście realizowana przez strony stosunku pracy. Zwłaszcza podlegający konstytucyjnej i ustawowej wzmożonej ochronie prawnej stan ciąży nie może dyskryminować kobiety w uzyskaniu legalnej ochrony w stosunkach ubezpieczeń społecznych, chociaż też nie powinien jej premiować (uprzywilejowywać) ponad uznane standardy prawne wynikające z przepisów i zasad prawa ubezpieczeń społecznych.

Uwzględniając wskazane okoliczności i argumenty Sąd Okręgowy ocenił, że żadna z okoliczności, na jakie ZUS się powołał nie czyni spornej umowy nieważną. Taka nieważność nie zachodzi również i z tego względu, że ubezpieczona od lipca 2017r. do końca lutego 2019r. realizowała umowy o dzieło oraz umowę zlecenia, a umowę o pracę zawarła dopiero w krótkim czasie przed wystąpieniem niezdolności do pracy spowodowanej ciążą. Oczywiście można rozważać, czy wiedza o ciąży, znana w dacie zawarcia umowy o pracę i ubezpieczonej, i płatnikowi składek, motywowała strony do zawarcia takiej umowy. Zdaniem Sądu można tak nawet przyjąć, biorąc pod uwagę zeznania świadka E. K., która umowy o pracę zawierała w okresach, kiedy spodziewała się realizacji uprawień związanych z macierzyństwem. Na to wskazują także zeznania innych świadków, którzy zeznawali na rozprawie w dniu 19 czerwca 2024r. i wskazywali na zawieranie w większości umów zlecenia, decyzyjność w tym zakresie członków zarządu, brak wiedzy o rodzaju umowy nawet po stronie bezpośredniego przełożonego, a także następującą z biegiem czasu zmianę praktyki. Nie przekłada się to jednak na akceptację w przedmiotowej sprawie wniosków ZUS, gdyż od początku, od czasu podjęcia pracy na rzecz (...) sp. z o.o., praca była wykonywana przez ubezpieczoną (z dużym prawdopodobieństwem również i przez innych pracujących dla płatnika) na podstawie umowy o pracę. Jak już wcześniej zostało wskazane, a wskazują na to ustalenia faktyczne, M. M. jeszcze przed zawarciem umowy o pracę wykonywała te same obowiązki. W początkowym okresie jej pracy zadania było trochę inne, mniej odpowiedzialne, ale wraz z upływem czasu, rozszerzały się i w okresie przed nawiązaniem stosunku pracy były takie, jak po 1 marca 2019r. Najważniejsze jest jednak to, że ubezpieczona tak po tej dacie, jak i wcześniej pracowała stale w biurze spółki bądź poza nim, gdy była taka potrzeba, ale zawsze za wiedzą płatnika składek. Jej godziny pracy były takie jak całego biura, a więc odgórnie ustalone przez (...) sp. z o.o. Ubezpieczona do tych godzin pracy się stosowała, pracując pod bezpośrednim nadzorem A. L., a pośrednim A. S. (1). Praca jej była w całym okresie kontrolowana, ubezpieczona otrzymywała polecenia od przełożonych i była zobowiązana do informowania ich o bieżących postępach w pracy czy występujących trudnościach. Choć pracowała na stanowisku o pewnym zakresie swobody, podlegała płatnikowi składek. Co jeszcze raz należy podkreślić miało to miejsce w całym okresie jej pracy. Mimo tego płatnik składek zawierał z ubezpieczoną umowy o dzieło oraz umowę zlecenia. Tymczasem powinna być podpisana z ubezpieczoną umowa o pracę. To, że tak się nie stało niczego nie zmienia, ponieważ istotne jest brzmienie art. 22 k.p. § 1 ¹ tego przepisu wskazuje, że zatrudnienie w warunkach określonych w § 1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Z kolei z § 1 ² wynika, że nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, określonych w § 1.

Biorąc pod uwagę wskazane przepisy oraz stan faktyczny przedmiotowej sprawy, organ rentowy mógłby więc co najwyższej przeprowadzić kontrolę u płatnika składek i z uwagi na wskazane okoliczności objąć ubezpieczoną w okresie przed 1 marca 2019r. i ewentualnie inne osoby wykonujące umowy zlecenia, ubezpieczeniem emerytalnym, rentowymi, chorobowym i wypadkowym w związku z zawarciem z płatnikiem stosunku pracy oraz wyegzekwować od tejże spółki należne składki. Perspektywa przyjęta przez organ rentowy okazała się jednak inna i zdaniem Sądu nie jest słuszna. Organ rentowy nie może karać pracownika wyłączeniem z ubezpieczeń społecznych i odmową wypłaty świadczeń w sytuacji, kiedy ten pracownik wykonywał pracę w warunkach określonych przez art. 22 k.p. i tylko w wyniku niezgodnej z przepisami polityki kadrowej pracodawcy musiał podpisać inne umowy niż umowa o pracę. Taka właśnie sytuacja powstała w przypadku ubezpieczonej, ale organ rentowy biorąc pod uwagę okoliczności, które wcześniej zostały zaprezentowane, wydał zaskarżoną decyzję. W ocenie Sądu jest ona niezgodna z prawem i stanowi wyraz aprobaty dla praktyk płatników składek, które powinny być piętnowane i eliminowane. Organ rentowy powinien w takich sytuacjach podejmować inne działania.

Na akceptację nie zasługiwał również zarzut organu rentowego, że płatnik składek nie miał realnej potrzeby zatrudnienia pracownika, co według Zakładu potwierdza okoliczność, że na miejsce ubezpieczonej nie została zatrudniona inna osoba. Jeśli chodzi o brak zatrudnienia pracownika podczas nieobecności M. M., to trzeba wskazać, jak zostało wykazane w toku postępowania, płatnik składek w trakcie nieobecności ubezpieczonej jej zadania podzielił pomiędzy innych pracowników, a w późniejszym okresie przejęła je D. M.. Był to wyraz polityki kadrowej pracodawcy, który zdecydował o tym podziale zadań, by wciąż były realizowane, ale w ramach zespołu, który pozostał. Inna sytuacja i ocena takiej sytuacji mogłaby zostać dokonana, gdyby zdań realizowanych przez ubezpieczoną nikt nie przejął. To mogłoby nasuwać wniosek o pozorności zatrudnienia, skoro prace wykonywane przez taką osobę, wraz z jej nieobecności przestały być dla płatnika istotne. W tej sprawie tak jednak nie było. Płatnik składek miał i ma dużych klientów. Część z nich niewątpliwie obsługiwała ubezpieczona i ta obsługa w okresie jej nieobecności wciąż była realizowana, z tym że zgodnie z innymi zasadami, jakie przyjął płatnik składek w ramach zasady wolności prowadzenia działalności i pełnej decyzyjności oraz swobody, jaką ma w tym zakresie.

Mając powyższe na uwadze Sąd nie znalazł podstaw, by postępowanie stron, w związku z zawarciem umowy o pracę, określić jako niezgodne z prawem, niezgodne z zasadami współżycia społecznego czy też zmierzające do obejścia prawa (art. 58 § 1 i 2 k.c.). Ponadto, nie udało się ustalić także i tego, by strony złożyły oświadczenia, które tylko z pozoru miały wykreować stosunek pracy. Z tych też względów, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, że M. M. jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu od 1 marca 2019 roku.

Sąd na podstawie art. 98 k.p.c. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz M. M., reprezentowanej przez pełnomocnika, który złożył stosowny wniosek, kwotę 180,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za czas od daty uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Wskazana kwota, stanowiąca stawkę minimalną, została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz. 1804 ze zm).

c