Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 czerwca 2025 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 czerwca 2025 roku w Warszawie

sprawy D. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o rentę socjalną

na skutek odwołania D. O.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 15 marca 2021 roku, znak: (...)

oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

W dniu 14 kwietnia 2021r. D. O. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 15 marca 2021r., znak: (...), dotyczącej odmowy przyznania renty socjalnej. Uzasadniając je, wskazał, że wcześniej miał już przyznane prawo do renty socjalnej, a w międzyczasie stan jego zdrowia uległ znacznemu pogorszeniu, o czym informował komisję lekarską ZUS i co potwierdza przedstawiona przez niego dokumentacja medyczna. Ubezpieczony podkreślił ponadto, że z uwagi na stan zdrowia nie jest w stanie podjąć żadnej pracy, w związku z czym nie posiada środków finansowych na swoje utrzymanie. Mając powyższe na względzie wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie wnioskowanego świadczenia (odwołanie z dnia 14 kwietnia 2021r., k. 3 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z 6 maja 2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o jego oddalenie, wskazując w uzasadnieniu, iż zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003r. o rencie socjalnej, renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, jeśli naruszenie to powstało w okresach wskazanych w art. 4 ust. 1 pkt 1-2 powołanej ustawy. W przedmiotowej sprawie w dniu 23 lutego 2021r. komisja lekarska ZUS ustaliła, że stopień naruszenia sprawności organizmu ubezpieczonego nie sięga całkowitej niezdolności do pracy, wobec czego zaskarżona decyzja jest zasadna (odpowiedź na odwołanie z dnia 6 maja 2021r., k. 16 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. O., urodzony w dniu (...), ma wykształcenie zawodowe - cukiernik (zaświadczenie z Zespołu Szkół (...) z dnia 20 maja 2011r., k. 5 a.r.). W zawodzie wyuczonym pracował około trzy lata. Potem, do 2018r. był zatrudniony na różnych stanowiskach m.in.: pracownik kiosku ruchu, dostawca pizzy, a ostatnio jako pracownik ochrony. Mieszka z żoną i córką. Urodził się z mózgowym porażeniem dziecięcym i od piątego roku życia występują u niego napady padaczkowe – przyjmuje leki przeciwpadaczkowe. W 2020r. i 2021r. przebył udary niedokrwienne lewej półkuli mózgu, skutkujące dyzartrycznymi zaburzeniami mowy. Jako przyczyny udarów wskazano prawdopodobnie zaburzenia krzepnięcia krwi, z tego powodu ubezpieczony był kierowany do dalszej diagnostyki w poradni hematologicznej. Obecnie znajduje się pod opieką poradni neurologicznej i przyjmuje regularnie leki (opinie biegłych sądowych, k. 66-69 a.s., k. 107-114 a.s., k. 166-169 a.s., k. 210-211 a.s., k. 259-261 a.s., k. 318-320 a.s.; dokumentacja medyczna - a.r. oraz k. 4-15 a.s.).

Orzeczeniem z dnia 11 maja 2016r. Miejski Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności orzekł o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności D. O. z przyczyn o symbolu 10-N 06-E, na stałe, od urodzenia, wskazując że ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od 8 grudnia 2006r. (orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, k. 100 a.s.). Natomiast od 1 maja 2011r. do 30 czerwca 2014r. ubezpieczony miał przyznaną rentę socjalną (decyzja o przyznaniu renty socjalnej z dnia 13 lipca 2011r., k. 13 a.r.).

W dniu 4 grudnia 2020r. ubezpieczony złożył wniosek o przyznanie prawa do renty socjalnej (wniosek z dnia 4 grudnia 2020r., nienumerowane karty a.r.). Po dokonaniu analizy przedstawionej dokumentacji medycznej lekarz orzecznik ZUS wydał w dniu 11 stycznia 2021r. orzeczenie, w którym stwierdził, że D. O. nie jest całkowicie niezdolny do pracy (orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z dnia 11 stycznia 2021r., nienumerowana karta a.r. ). Następnie sprawa została skierowana do rozpatrzenia przez komisję lekarską ZUS, która w orzeczeniu z dnia 23 lutego 2021r. także wskazała na brak całkowitej niezdolności do pracy (orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS z dnia 23 lutego 2021r., nienumerowana karta a.r.).

W oparciu o powyższe orzeczenia Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał w dniu 15 marca 2021r. decyzję znak: (...), w której odmówił D. O. prawa do renty socjalnej (decyzja ZUS z dnia 15 marca 2021r., nienumerowana karta a.r.).

Ubezpieczony złożył odwołanie od wskazanej decyzji, a Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych neurologa i specjalisty medycyny pracy celem ustalenia, czy D. O. jest całkowicie niezdolny do pracy zarobkowej oraz czy jest to niezdolność trwała czy okresowa, a jeżeli okresowa, to na jaki okres oraz czy naruszenie sprawności organizmu powstało przed ukończeniem 18 roku życia, w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25 roku życia, bądź w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej (postanowienie z dnia 24 maja 2021r., k. 18 a.s.).

W opinii z dnia 29 grudnia 2021r. biegły sądowy z zakresu neurologii R. P., na podstawie analizy dostępnej dokumentacji, obserwacji i badania własnego, wskazał, że u D. O. występuje dyzartria, bez oczopląsu i ataksji. Widoczne są zaburzenia mowy dyzartryczne. Ubezpieczony rozumiał polecenia do niego kierowane i je wykonywał, a jego mowa była zrozumiała, nieco zmieniona dyzartrycznie. Biegły nie stwierdził objawów oponowych, ale rozpoznał u ubezpieczonego mózgowe porażenie dziecięce z niedowładem połowiczym lewostronnym, padaczkę z występowaniem napadów częściowych złożonych, okresowo uogólniających się oraz stan po udarach lewej półkuli mózgu, skutkujących dyzartrią. Według biegłego stwierdzone schorzenia neurologiczne/narządu ruchu nie powodują całkowitej niezdolności do pracy zarobkowej. Wprawdzie zgłaszane dolegliwości utrudniają D. O. codzienne funkcjonowanie, jednak nie w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do pracy zarobkowej. Ubezpieczony posiada ograniczenia w zdolności do pracy w porównaniu do osoby zdrowej o tych samych kompetencjach, wymaga pracy na stanowisku przystosowanym, jednak posiadane schorzenia nie dyskwalifikują go z możliwości wykonywania jakiejkolwiek pracy. Są one wynikiem przebytej choroby - przebytego uszkodzenia prawej półkuli mózgu w okresie okołoporodowym oraz udaru lewej półkuli mózgu, skutkującej dyzartrią, ograniczając zdolność do pracy zarobkowej, jednak nie czynią ubezpieczonego całkowicie do tej pracy niezdolnym (opinia biegłego z zakresu neurologii R. P., k. 66-69 a.s.).

Biegła specjalistka z dziedziny medycyny pracy D. S. - na podstawie analizy dostępnej dokumentacji, obserwacji i badania własnego – rozpoznała u D. O. mózgowe porażenie dziecięce z niedowładem połowiczym lewostronnym, padaczkę z występowaniem napadów częściowych złożonych, okresowo uogólniających się, stan po udarach lewej półkuli mózgu, skutkujących dyzartrią oraz nadciśnienie tętnicze. Wskazała, że schorzenia i stopień ich zaawansowania nie spowodowały całkowitej niezdolności do pracy. Ubezpieczony cierpi na mózgowe porażenie dziecięce i okołoporodowe uszkodzenie prawej półkuli mózgu z niedowładem połowiczym lewostronnym od urodzenia, a padaczka leczona jest od 1995r. W 2020r. i w 2021r. ubezpieczony był hospitalizowany na Oddziałach Neurologii z powodu udaru niedokrwiennego lewej półkuli mózgu z dyzartrycznymi zaburzeniami mowy, a udar niedokrwienny lewego płata skroniowego o nieznanej etiologii wymaga dalszej obserwacji w kierunku trombofilii - aktualnie ubezpieczony oczekuje na wizytę do hematologa. Biegła zaobserwowała niedowład kończyny górnej - zespół piramidowy ze wzmożonym napięciem mięśniowym typu spastycznego i wygórowaniem odruchów ścięgnistych, widoczne zaniki mięśni lewej kończyny górnej, zespół piramidowy w lewej kończynie dolnej ze wzmożonym napięciem mięśni typu spastycznego, wygórowaniem odruchów ścięgnistych oraz objaw Babińskiego dodatni po stronie lewej. Ponadto zwróciła uwagę, że u ubezpieczonego jest widoczna skolioza prawostronna w odcinku Th/LS kręgosłupa. Ubezpieczony chodzi samodzielnie - chód jest hemiparetyczny, koszący na stronę lewą. Stwierdzone deficyty neurologiczne są następstwem uszkodzenia prawej półkuli mózgu w okresie okołoporodowym oraz udaru lewej półkuli mózgu, skutkującej dyzartrią, które nie powodują, zdaniem biegłej z zakresu medycyny pracy, całkowitej niezdolności do pracy. Zdiagnozowane nadciśnienie tętnicze leczone od 2021r. - średnie RR 125/70mmHg, max RR 130/70mmHg - również nie powoduje niewydolności krążenia, ani istotnych powikłań narządowych. Wymaga kontynuacji leczenia w Poradni Kardiologicznej. Dodatkowo biegła zwróciła uwagę, że ubezpieczony jest od 2020r. leczony w Poradni Naczyniowej z powodu miażdżycy tętnic kończyn. Podzieliła jednak stanowisko biegłego neurologa z dnia 2 grudnia 2021r., iż schorzenia i stopień ich zaawansowania nie spowodowały całkowitej niezdolności do pracy. Ubezpieczony jest obecnie zdolny do pracy w warunkach jak dla osób z orzeczonym umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (opinia biegłej z zakresu medycyny pracy D. S., k. 107-114 a.s.).

Sąd, mając na względzie zarzuty ubezpieczonego do ww. opinii biegłych i złożoną przez niego dokumentację medyczną, postanowił dopuścić dowód z opinii innego biegłego sądowego neurologa (pismo procesowe ubezpieczonego z 2 września 2022r., k. 135 a.s.; postanowienie z dnia 8 września 2022r., k. 150 a.s.).

Biegła z zakresu neurologii B. A. w opinii sporządzonej w dniu 22 maja 2023r. rozpoznała u D. O. padaczkę objawową - ogniskową z napadami częściowymi i złożonymi, stan po udarze niedokrwiennym lewej półkuli mózgu w 2021 roku, dyzartrie, mózgowe porażenie dziecięce, niedowład połowiczy lewostronny od urodzenia i nadciśnienie tętnicze. Według biegłej, ze względu na stan neurologiczny, brak jest podstaw do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy zarobkowej, w tym w związku z naruszeniem sprawności organizmu powstałym do 18 roku życia oraz podczas nauki szkolnej, przed ukończeniem 25 roku życia - w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej. Biegła zaznaczyła, że schorzenia ubezpieczonego, w tym padaczka, powodują naruszenie sprawności jego organizmu, sprowadzając obniżenie zdolności do wykonywania pracy, zgodnie z jego kwalifikacjami w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych, z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, a to powoduje częściową, okresową niezdolność do pracy. Ubezpieczony wymaga nadal systematycznego leczenia specjalistycznego, istotnych ograniczeń w trybie życia i pracy, typowych jak dla osób z tą chorobą, tj. z przeciwwskazaniem do pracy na wysokości, przy urządzeniach elektrycznych i maszynach w ruchu, a także przy prowadzeniu pojazdów mechanicznych. Jednak biegła podkreśliła, że przy aktualnym stopniu zaawansowania i nasileniu objawów choroby, nie stwierdziła znaczącego, trwałego upośledzenia funkcji organizmu w stopniu sprowadzającym całkowitą niezdolność do pracy zarobkowej i zgodnie z możliwościami psychofizycznymi ubezpieczonego (opinia biegłej z zakresu neurologii B. A. z 22 maja 2023r., k. 166-169 a.s.).

W związku z wniesionymi przez ubezpieczonego zastrzeżeniami do opinii biegłej, złożeniem nowej dokumentacji medycznej oraz wnioskiem o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego chirurga ogólnego i chirurga naczyniowego oraz hematologa, Sąd postanowieniem z dnia 27 września 2023r. dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego chirurga ogólnego i chirurga naczyniowego na okoliczności takie, jak wcześniej opiniujących biegłych sądowych (pismo procesowe odwołującego z dnia 3 lipca 2023r., k. 181-184 a.s.; protokół rozprawy z dnia 27 września 2023r., k. 202 a.s.).

W opinii z dnia 4 grudnia 2023r. biegły z zakresu chirurgii i chirurgii naczyniowej J. P., po przeprowadzeniu bezpośredniego badania ubezpieczonego oraz analizie dokumentacji medycznej, wskazał, że aktualnie występujące u D. O. owrzodzenie troficzne prawej stopy jest prawie całkowicie zagojone. Ubezpieczony zgłaszał objawy chromania przestankowego - określając jako 500 m. Badaniem fizykalnym biegły stwierdził brak tętna obustronnie na tętnicach grzbietowych stóp i piszczelowych tylnych i stwierdził, że ucieplenie obu stóp było zachowane. Równocześnie wskazał, że wykonane w dniu 10 maja 2022r. badanie CXT tętnic biodrowych i kończyn dolnych nie uwidoczniło istotnych zmian naczyniowych, poza zwężeniem końcowego odcinka tętnicy piszczelowej przedniej lewej. Biegły wskazał, że D. O. nie jest leczony w zakresie chirurgii naczyniowej, a zmiany w opisanym zakresie powstały po 18 roku życia. Ponadto biegły zwrócił uwagę, że odpowiedzi na postawione przez sąd pytania leżą w kompetencji lekarza biegłego sądowego z zakresu neurologii. Równocześnie zgodził się z opinią komisji lekarskiej ZUS z dnia 23 lutego 2021r. (opinia biegłego z zakresu chirurgii i chirurgii naczyniowej J. P. z dnia 4 grudnia 2023r., k. 210-211 a.s.).

Postanowieniem z dnia 19 grudnia 2023r. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego specjalisty z zakresu medycyny pracy innego niż D. S. (postanowienie z dnia 19 grudnia 2023r., k. 223 a.s.).

W opinii sporządzonej w dniu 15 marca 2024r. biegła ww. specjalności M. K. - po przeprowadzeniu bezpośredniego badania ubezpieczonego i po przeanalizowaniu dokumentacji medycznej – wskazała, że rozpoznała u D. O. padaczkę objawową - ogniskową z napadami częściowymi i złożonymi, stan po udarze niedokrwiennym lewej półkuli mózgu w 2021r., dyzartrie, mózgowe porażenie dziecięce, niedowład połowiczy lewostronny od urodzenia i nadciśnienie tętnicze. Podkreśliła, że w 2023r. ubezpieczony złożył wniosek w związku z pogorszeniem stanu zdrowia i sprawa jest w toku. W trakcie badania okazał biegłej opinię neurologa, orzekającego przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Praga-Południe z dnia 23 października 2023r. W opinii tej został uznany za osobę o znacznym (okresowo do 2 grudnia 2025r.) stopniu niepełno­sprawności z symbolami 10-N, 06-E, jednak brak jest jeszcze wyroku Sądu Rejonowego. Biegła zwróciła uwagę, że jak wynika z dokumentacji lekarskiej znajdującej się w aktach sprawy i w aktach ZUS oraz dostarczonej przez badanego, pogorszenie stanu zdrowia nastąpiło w 2020r., kiedy ubezpieczony był hospitalizowany w Oddziale Neurologii z rozpoznaniem zawału mózgu wywo­łanego przez nieokreśloną niedrożność lub zwężenie tętnic mózgowych. Z przeprowadzonego wówczas badania logopedycznego wynikają nieduże zaburzenia mowy o typie dyzartrii. Z tego też powodu był ostatnio hospitalizowany w Klinice (...) w dniach od 6 listopada 2021r. do 17 listopada 2021r. z rozpoznaniem kolejnego udaru niedokrwiennego, obecnie lewej półkuli mózgu. W trakcie badania podmiotowego i przedmiotowego, przeprowadzonego przez biegłą, z uwagi na mowę słabiej rozumianą, zmienioną dyzartrycznie, część wywiadu biegła zebrała od matki ubezpieczonego. Poza tym zwróciła uwagę, że ubezpieczony podczas badania wymagał częściowo pomocy w ubieraniu się, stąd też w opinii biegłej u ubezpieczonego od daty drugiego udaru niedokrwiennego (lewej półkuli mózgu) nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia. Biegła podkreśliła, iż dotąd nie opiniowano stanu układu krążenia zarówno kardiologicznie, jak również przez biegłego chirurga naczyniowego. Ponadto, poprzednio opiniujący biegli, zarówno z dziedziny neurologii, jak i medycyny pracy, opiniowali o wskazaniach do pracy na stanowisku przystosowanym do niepełnosprawności. W opinii biegłej takie stanowiska na ogólnym rynku pracy nie istnieją. Dostępne są jedynie na rynku chronionym - odpowiednio przystosowane do charakteru schorzeń i za zgodą lekarza medycyny pracy, opiekującego się zakładem pracy. Zresztą ubezpieczony w trakcie zbierania wywiadu podkreślił, iż na wszystkich stanowiskach pracy, na których dotąd pracował, wykorzystywał przywileje osoby o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Biegła wskazała, że u ubezpieczonego, z uwagi na schorzenia neurologiczne, głównie padaczkę, zawsze będzie przeciwwskazana praca na wysokości, przy obsłudze maszyn niebezpiecznych, w służbie ruchu czy też w nocy. Podsumowując, oceniła, że ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy z uwagi na pogarszanie się stanu zdrowia (co wynika również z zaświadczenia o stanie zdrowia prowadzącego neurologa). Całkowita niezdolność do pracy ma charakter trwały od daty drugiej hospitalizacji w Klinice (...), czyli od 6 listopada 2021r. Naruszenie sprawności organizmu nie powstało jednak przed ukończeniem 18 roku życia (opinia biegłej z zakresu medycyny pracy M. K., k. 259-261 a.s.).

Mając na względzie nową, złożoną przez ubezpieczonego dokumentację medyczną, Sąd postanowieniem z dnia 11 września 2024r. dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego hematologa (pismo procesowe odwołującego z dnia 27 sierpnia 2024r., k. 290 a.s.; postanowienie z dnia 11 września 2024r., k. 291 a.s.).

Biegła sądowa z zakresu chorób wewnętrznych i hematologii M. W. w opinii z dnia 10 lutego 2025r. rozpoznała u D. O. nabytą trombofilię pod postacią zespołu antyfosfolipidowego (05.2023), stan po udarach lewej półkuli mózgu skutkujący dyzartrią, padaczkę objawową, nadciśnienie tętnicze, przebyty udar niedokrwienny prawej półkuli mózgu w okresie okołoporodowym, a także niedowład połowiczy lewostronny od urodzenia. Biegła zauważyła, że zakres specjalizacji hematologicznej obejmuje jedynie diagnostykę przyczyn trombofilii. W momencie rozpoznania tej choroby ubezpieczony powinien otrzymać od hematologa zaświadczenie o potwierdzeniu rozpoznania oraz informacje co do trybu życia, dalszych podróży czy zachowania się przy dłuższym unieruchomieniu. Powikłania związane z klinicznymi objawami zakrzepicy z podłożem trombofilii leczone są przez innych specjalistów, w zależności od miejsca wystąpienia zakrzepicy, tj. neurologa, pulmonologa, angiochirurga, czy kardiologa. Biegła podkreśliła, że zespół antyfosfolipidowy jest chorobą nieuleczalną, stanowiąc duże ryzyko nawrotu zmian zakrzepowo-zatorowych, mimo przewlekłej antykoagulacji. Przewlekła antykoagulacja, zwłaszcza leki z grupy antagonistów witaminy K (warfin), łączy się natomiast z częstymi powikłaniami krwotocznymi, wynikającymi z wydłużenia czasu krzepnięcia, często niezależnie od opiniowanego i trybu przyjmowania leków. Niepełnosprawność po udarach mózgu, czyli niedowład połowiczy, padaczka i przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych, stanowią sumę sytuacji, które mogą spowodować ciężkie powikłania krwotoczne. Biegła wskazała, że u odwołującego przeciwskazania jest praca fizyczna. Z doświadczenia zawodowego trudno się zgodzić z twierdzeniem, że osoba z takimi chorobami zostanie dopuszczona do pracy na ogólnym rynku pracy. Biorąc pod uwagę przedstawioną dokumentację medyczną, dotyczącą powikłań zakrzepowo-zatorowych z powodu nabytej trombofilii, biegła hematolog stwierdziła zatem trwałą, całkowitą niezdolność do pracy od 6 listopada 2021r., czyli od daty hospitalizacji w Klinice (...). Poza tym wskazała, że niezdolność do pracy nie powstała przed ukończeniem 18 roku życia, ani w trakcie nauki w szkole wyższej przed ukończeniem 25 roku życia, ani w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej (opinia biegłej z zakresu chorób wewnętrznych i hematologii z dnia 10 lutego 2025r., k. 318-320 a.s.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów oraz opinii biegłych sądowych: z zakresu neurologii R. P. i B. A., medycyny pracy M. K. i D. S., z zakresu chirurgii i chirurgii naczyniowej J. P. oraz z dziedziny hematologii M. W..

Dokumenty, których wiarygodność nie budziła wątpliwości, obejmowały decyzje ZUS i orzeczenia organów orzeczniczych ZUS, a także dokumentację medyczną, która stanowiła podstawę do formułowania wniosków przez powołanych w sprawie biegłych sądowych. W przedmiotowej było ich wielu i to różnych specjalności w obszarze obejmującym schorzenia ubezpieczonego, nie wszystkie jednak okazały się zgodne. Biegli z dziedziny neurologii, specjalistka medycyny pracy D. S. oraz chirurg - chirurg naczyniowy J. P. nie stwierdzili całkowitej niezdolności do pracy. Z kolei opiniujące w ostatniej fazie procesu specjalistka z dziedziny hematologii oraz specjalistka medycyny pracy M. K. orzekły, że D. O. jest trwale, całkowicie niezdolny do pracy od 6 listopada 2021r., z tym że niezdolność do pracy nie powstała w związku z naruszeniem organizmu przed 18 rokiem życia.

Sąd, oceniając opinie biegłych, miał na względzie, że zgodnie z utrwalonym stanowiskiem orzeczniczym Sąd dokonuje merytorycznej oceny stanu zdrowia na dzień wydania decyzji, a zatem bada stan zdrowia ubezpieczonego w tamtym momencie. Późniejsze zaś jego pogorszenie może stanowić jedynie podstawę do wystąpienia z ponownym wnioskiem o świadczenie rentowe (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 12 grudnia 2012r., III AUa 792/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 26 kwietnia 2016r., III AUa 780/15). W uzasadnieniu postanowienia z dnia 13 maja 1999r. (II UZ 52/99, OSNP 2000/15/601) Sąd Najwyższy podkreślił, że decyzja organu rentowego zapada po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego, którego przedmiotem i celem jest ustalenie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub ich wysokości - ubezpieczony przedstawia w nim wszelkie okoliczności wiążące się z warunkami stawianymi przez ustawę dla przyznania lub ustalania wysokości świadczeń. W późniejszym postępowaniu, wywołanym odwołaniem od decyzji organu rentowego do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, sąd nie rozstrzyga już o zasadności wniosku o świadczenie, lecz o prawidłowości zaskarżonej decyzji - sąd nie działa w zastępstwie organu rentowego, w związku z czym nie ustala prawa do świadczeń, a jego rozstrzygnięcie odnosi się tylko co do prawidłowości zaskarżonej decyzji. Również w wyroku z dnia 20 maja 2004r. (II UK 395/03, OSNP 2005/3/43) Sąd Najwyższy, zajmując się zagadnieniem momentu dokonania oceny spełnienia warunków, od których zależy prawo do świadczenia, wskazał, że warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy muszą być spełnione łącznie w chwili wydania decyzji przez organ rentowy. Sąd Najwyższy zwrócił jednocześnie uwagę na to, że w postępowaniu odwoławczym od decyzji organu rentowego sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Z uzasadnienia przytoczonego wyroku warto powołać ten fragment rozważań prawnych, w którym SN zwraca się uwagę na to, że warunki nabycia prawa do świadczenia muszą być spełnione łącznie w dacie orzekania przez organ rentowy, a postępowanie sądowe wywołane odwołaniem od decyzji organu rentowego ma na celu ocenę zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy. Badanie owej legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. Mówiąc inaczej - o zasadności przyznania lub odmowy przyznania świadczenia decydują okoliczności istniejące w chwili ustalania do niego prawa decyzją organu rentowego.

W rozpatrywanej sprawie wszystkie opinie w zakresie, w jakim odnosiły się do oceny stanu zdrowia D. O. w dacie, kiedy ZUS wydał zaskarżoną decyzję, a więc 15 marca 2021r., okazały się zgodne. Wszyscy biegli, biorąc pod uwagę ten czas, kiedy ocena stanu zdrowia ubezpieczonego powinna być dokonywana, nie stwierdzili całkowitej niezdolności do pracy. Biegłe z zakresu hematologii i medycyny pracy (M. K.), wskazały wprawdzie na trwałą, całkowitą niezdolność do pracy, ale dopiero od 6 listopada 2021r., a więc kilka miesięcy po tym, gdy ZUS wydał zaskarżoną decyzję. W dacie jej wydania natomiast, według M. W., jak i M. K. – podobnie jak wcześniej opiniujących biegłych – całkowita niezdolność do pracy nie występowała. Ta okoliczność była w sprawie kluczowa i zaważyła na tym, że Sąd mimo odmienności wniosków biegłych, wszystkie opinie w zakresie, o jakim była mowa, ocenił jako rzetelne.

Ubezpieczony do opinii wydanych w początkowej fazie sporu zgłaszał zastrzeżenia, późniejszych zaś nie kwestionował. Z kolei organ rentowy nie wniósł uwag do żadnej z opinii. Wobec tego Sąd, po wydaniu opinii hematologicznej – biorąc pod uwagę wskazane wcześniej okoliczności oraz stanowiska stron – nie kontynuował postępowania dowodowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Warunki przyznania prawa do renty socjalnej zostały określone w ustawie z dnia 27 czerwca 2003r. o rencie socjalnej (tekst jedn. Dz. U. z 2020r. poz. 1300). Zgodnie z art. 4 ust. 1 tej ustawy, renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

1.  przed ukończeniem 18. roku życia;

2.  w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia;

3.  w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Stosownie do brzmienia ust. 2 powołanego przepisu, osobie, która spełnia warunki określone w ust. 1 przysługuje:

1.  renta socjalna stała – jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała;

2.  renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.

Z kolei z dyspozycji art. 15 ustawy o rencie socjalnej wynika, że ustawodawca w ramach oceny, czy spełnione zostały przesłanki do przyznania opisanego powyżej świadczenia, nakazał odpowiednio stosować art. 12-14 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2021r., poz. 291 – dalej jako ustawa emerytalna), które zawierają legalne definicje całkowitej i częściowej niezdolności do pracy. Przepis art. 12 ust. 1 ustawy emerytalnej wskazuje, że za całkowicie niezdolną do pracy należy uznać osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Z kolei przepis art. 12 ust. 3 ustawy za częściowo niezdolną do pracy uznaje osobę, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Dokonując oceny stanu zdrowia ubezpieczonego, należy mieć na uwadze nie tylko powołane przepisy, lecz także i to, że w rozumieniu tych przepisów o niezdolności do pracy nie decyduje sam fakt występowania schorzeń, lecz ocena, czy i w jakim zakresie wpływają one na utratę zdolności do pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2000 roku, II UKN 113/00). Ocena niezdolności do pracy, w zakresie dotyczącym naruszenia sprawności organizmu i wynikających stąd ograniczeń możliwości wykonywania pracy, co do zasady wymaga wiadomości specjalnych. W takiej sytuacji, sąd nie może orzekać wbrew opinii biegłych sądowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 września 2009r., III UK 30/09).

W świetle przytoczonych przepisów kwestią, od której uzależniona była zasadność odwołania, było ustalenie, czy D. O. jest osobą całkowicie niezdolną do pracy i czy niezdolność ta powstała z powodu naruszenia sprawności organizmu w okresach, na które wskazuje art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej. Celem rozstrzygnięcia powyższego Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych z zakresu neurologii, medycyny pracy, chirurgii i chirurgii naczyniowej oraz hematologii. Opinie wydało w sprawie aż sześciu biegłych, przy czym żaden z nich nie stwierdził, aby w dacie wydania zaskarżonej decyzji, która - w świetle cytowanego wcześniej orzecznictwa – jest kluczowa, istniała u D. O. całkowita niezdolność do pracy. Wedle stanowiska dwóch biegłych do powstania takiej całkowitej niezdolności do pracy doszło od daty hospitalizacji, która miała miejsce w trakcie toczącego się postępowania sądowego, a więc od 6 listopada 2021r. To jednak mogło być dla ubezpieczonego podstawą do złożenia nowego wniosku o rentę socjalną, gdyż w toczącej się sprawie Sąd badał to tylko, czy decyzja wydana 15 marca 2021r., przy uwzględnieniu stanu zdrowia ubezpieczonego w dacie jej wydania, była zgodna z prawem. Opinie biegłych potwierdziły, że wówczas, gdy ZUS wydał decyzję, ubezpieczony nie był całkowicie niezdolny do pracy. W związku z tym odwołanie nie mogło być uwzględnione.

Do uwzględnienia odwołania nie mogło dojść także, gdyby przyjąć, że całkowita niezdolność do pracy stwierdzona przez hematologa i specjalistę medycyny pracy była w sprawie istotna. Cytowany wcześniej art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej wskazuje, że renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

1.  przed ukończeniem 18. roku życia;

2.  w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia;

3.  w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Pojęcia całkowita niezdolność do pracy i naruszenie sprawności organizmu w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej nie są tożsame i stany te mogą powstać w różnych momentach. Całkowita niezdolność do pracy, będąca przesłanką prawa do renty socjalnej, może powstać po upływie okresów wskazanych w art. 4 ust. 1 tej ustawy, ale dla nabycia prawa do renty socjalnej istotne jest, aby przyczyna naruszenia sprawności organizmu powodująca całkowitą niezdolność do pracy powstała nie później niż w okresach wymienionych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3 tej ustawy (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 stycznia 2011r., I UK 240/10, Monitor Prawa Pracy 2011 nr 6, s. 321-322; z dnia 26 lipca 2011r., I UK 6/11, LEX nr 1026617; z dnia 28 lutego 2012r., I UK 279/11, LEX nr 1165283). W konkluzji, całkowita niezdolność do pracy musi być spowodowana - pozostawać w związku przyczynowym z naruszeniem sprawności organizmu, które powstało w okresach wymienionych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3 ustawy o rencie socjalnej. Przesłanki nabycia prawa do renty socjalnej nie są więc spełnione zarówno wtedy, gdy określone naruszenie sprawności organizmu powstało w okresach wymienionych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3 tej ustawy, ale nie spowodowało całkowitej niezdolności do pracy, jak i wtedy, gdy określone naruszenie sprawności organizmu spowodowało całkowitą niezdolność do pracy, ale powstało po upływie okresów wymienionych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3 ustawy o rencie socjalnej. Zatem w sprawach dotyczących renty socjalnej istotne jest ustalenie, czy strona odwołująca się jest całkowicie niezdolna do pracy, a potwierdzenie tej okoliczności aktywizuje obowiązek ustalenia, czy jej powodem jest schorzenie powstałe przed ukończeniem 18. roku życia, w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia lub w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

W przedmiotowej sprawie, przyjmując w oparciu o wcześniej wskazane opinie, że D. O. stał się trwale całkowite niezdolny do pracy od 6 listopada 2021r., nie można przyjąć zarazem, aby powodem powstania tej niezdolności były schorzenia powstałe przed ukończeniem przez D. O. 18. roku życia. Z dokumentacji, na której oparli się wskazani biegli sądowi, jednoznacznie wynika, że 6 listopada 2021r. ubezpieczony przebył drugi udar niedokrwienny lewej półkuli mózgu, który spowodował u niego dyzartryczne zaburzenia mowy, a jako przyczynę udaru wskazano prawdopodobne zaburzenia krzepnięcia krwi – trombofilię, która została zdiagnozowana dopiero w 2023r. W dokumentacji nie ma mowy o tym, by istniała ona u D. O. przed ukończeniem przez niego 18 lat. Wówczas ubezpieczony chorował na padaczkę i miał od urodzenia stwierdzone mózgowe porażenie dziecięce. Biegłe z zakresu medycyny pracy M. K. i z zakresu hematologii M. W. nie stwierdziły, by to te schorzenia spowodowały u niego całkowitą niezdolność do pracy, rozpoczynającą się 6 listopada 2021r. Wówczas do powstania tej niezdolności doszło z powodu schorzeń, które wystąpiły znacznie później i obie wskazane opinie to potwierdzają. Ubezpieczony z tymi opiniami nie polemizował. Zdaniem Sądu nie było do tego podstaw, a w takiej sytuacji nie było możliwości orzeczenia zgodnie z wnioskiem D. O.. Sąd nie mógł nie tylko przyznać ubezpieczonemu renty socjalnej, ale także przyjąć innej niż ustalona przez biegłych daty powstania całkowitej niezdolności do pracy, czy też orzec wbrew opiniom, że została ona spowodowana naruszeniem sprawności organizmu, które powstało w okresach, na jakie wskazuje art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej.

Powyższe wynika z tego, że ocena stanu zdrowia wnioskodawcy w zakresie możliwości orzeczenia o niezdolności do pracy, o jej stopniu, o czasie powstania i tym, kiedy powstało schorzenie je powodujące, zawsze wymaga wiadomości specjalnych. Z tego względu w sprawach dotyczących prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy czy renty socjalnej, wskazanych okoliczności można dowodzić tylko przez dowód z opinii biegłych sądowych, zgodnie z treścią art. 278 k.p.c. (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 kwietnia 2007r., I UK 304/06, LEX nr 898844; z dnia 8 maja 2008r., I UK 356/07, OSNP 2009 nr 17-18, poz. 234; z dnia 5 czerwca 2008r., III UK 9/08, LEX nr 494139; z dnia 3 września 2009r., III UK 30/09, LEX nr 537018; z dnia 15 września 2009r., II UK 1/09, LEX nr 574538; z dnia 13 października 2009r., II UK 106/09, LEX nr 558589; z dnia 12 stycznia 2010r., I UK 204/09, LEX nr 577813). Ograniczenie samodzielności sądu w zakresie dokonywania ustaleń wymagających wiadomości specjalnych, wynikające z ww. przepisu, obejmuje w sprawie o rentę ocenę etiologii, aktualnego stopnia nasilenia diagnozowanych u wnioskodawcy schorzeń, ich wzajemnych powiązań i wpływu na możliwość świadczenia pracy zarobkowej. Przy tym pamiętać należy, że dowód z opinii biegłych z racji tego, że ma szczególny charakter, gdyż korzysta się z niego w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych, to nie mają do niego zastosowania wszystkie zasady dotyczące postępowania dowodowego, w tym art. 217 k.p.c. W świetle bowiem art. 286 k.p.c., sąd ma obowiązek dopuszczenia dowodu z dodatkowej opinii tych samych lub innych biegłych, gdy zachodzi tego potrzeba, a więc wówczas, gdy opinia złożona do sprawy zawiera istotne braki, sprzeczności, względnie nie wyjaśnia istotnych okoliczności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2015r., I UK 345/14, LEX nr 1771399). Nie można przyjąć, że sąd zobowiązany jest dopuścić dowód z kolejnych biegłych w każdym przypadku, gdy złożona opinia jest niekorzystna dla strony ( wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 15 lutego 1974r., II CR 817/73, LEX nr 7404; z dnia 18 lutego 1974r., II CR 5/74, LEX nr 7407; z dnia 15 listopada 2001r., II UKN 604/00, PPiPS 2003 Nr 9, poz. 67). Potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1974r., I CR 562/74, LEX nr 7607).

Powyższe oznacza zarazem, że w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy (analogicznie w sprawie o przyznanie renty socjalnej), w której podstawowym dowodem jest dowód z opinii biegłego, sąd nie może czynić ustaleń sprzecznych z taką opinią, jeśli jest ona prawidłowa i jeżeli odmienne ustalenia nie mają oparcia w pozostałym materiale dowodowym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 30 czerwca 2016r., III AUa 284/16).

W przedmiotowej sprawie Sąd - dysponując opiniami biegłych stwierdzającymi, że całkowita niezdolność do pracy ubezpieczonego powstała dopiero w 2021r. i to na skutek naruszenia sprawności organizmu, które nie powstało przed 18. rokiem życia – nie miał możliwości odmiennego ustalenia stanu zdrowia ubezpieczonego. Jak już wcześniej zostało wskazane, w sprawach tego typu do dokonywania ustaleń w zakresie oceny stopnia zaawansowania chorób oraz ich wpływu na stan czynnościowy organizmu, uprawnione są osoby posiadające fachową wiedzę medyczną, a zatem okoliczności tych można dowodzić tylko przez dowód z opinii biegłych sądowych. Z tego względu sąd nie może opierać ustaleń we wskazanym zakresie na własnym przekonaniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 lutego 2010r., II UK 191/09.

Podsumowując, odwołanie D. O., jako bezzasadne, podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.