Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 marca 2025 r.

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia SO Renata Gąsior

Protokolant st. sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 marca 2025 roku w Warszawie

sprawy M. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o prawo do rekompensaty

na skutek odwołania M. J.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. z dnia 5 lutego 2024 roku znak: (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 5 lutego 2024 roku znak: (...)w ten sposób, że przyznaje odwołującej się M. J. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych od 1 stycznia 2024 r.,

2.  stwierdza, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji,

3.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz M. J. kwotę 360,00 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

M. J. w dniu 14 marca 2024 r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 5 lutego 2024 roku, znak: (...)odmawiającej prawa do rekompensaty. Ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie odwołującej prawa do emerytury na warunkach, o jakich mowa w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz zasądzenie od organu na rzecz odwołującej zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych. Zaskarżonej decyzji odwołująca się zarzuciła:

1) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 21 ust 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U.2018.1924.) poprzez jego błędne zastosowanie przejawiające się w odmowie przyznania przedmiotowej rekompensaty, w sytuacji, gdy udowodniła 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych przypadający do dnia 31 grudnia 2008 roku;

2) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydania decyzji, mający wpływ na jej treść, polegający na przyjęciu, że nie była zatrudniona na stanowisku pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa wykazie A dziale IV poz. 21 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8 poz. 43 ze zm,) w spornym okresie, to jest od 9 marca 1983 roku do dnia 31 grudnia 2003 r., a w konsekwencji nie spełniła wymogu 13 lat pracy w szczególnych warunkach, podczas gdy z przedłożonych organowi rentowemu dokumentów, wynika wprost, iż w chwili złożenia wniosku spełniałam wszystkie przesłanki uzyskania prawa do przyznania rekompensaty;

3) błędną wykładnię § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.) poprzez uznanie, że okres pracy w szczególnych warunkach musi być stwierdzony zarówno w świadectwie pracy, jak i świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, podczas gdy § 2 ust 2 powyższego rozporządzenia uznaje za wystarczające wskazanie tego okresu tylko w jednym z wymienionych dokumentów.

W uzasadnieniu swojego stanowiska ubezpieczona wskazała, że w okresie zatrudnienia udokumentowanym przed organem rentowym była zatrudniona w szczególnych warunkach, wykonując w pełnym wymiarze czasu pracę przy montażu dętek wentylowych. Pomimo przedłożenia niezbędnych dokumentów organ rentowy odmówił jej przyznania rekompensaty do emerytury. Zdaniem ubezpieczonej, nie budzi jednak wątpliwości, że decyzja organu rentowego wydana została w oparciu o błędne ustalenia faktyczne i z naruszeniem prawa materialnego. Wnioskiem z dnia 11 stycznia 2024 roku wystąpiła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddziału w W. o przyznanie prawa do emerytury i rekompensaty do emerytury. Dołączone do wniosku dokumenty wskazywały na pracę w szczególnych warunkach na stanowisku, które zgodnie
z wykazem A dziale IV poz. 21 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze kwalifikuje się jako pracę przy produkcji i przetwórstwie wyrobów gumowych. Ubezpieczona podniosła, że z uwagi na błędną interpretację obowiązujących przepisów uznano, że przedłożone dowody nie są wystarczające do stwierdzenia przesłanek warunkujących przyznanie prawa do emerytury. Z uwagi na powyższe, a zwłaszcza ze względu na brzmienie § 2 ust. 2 Rozporządzenia takie stanowisko uznać należy za oczywiście nieuzasadnione. Ubezpieczona wskazała, że w spornym okresie, to jest od 9 marca 1983 roku do dnia 31 grudnia 2003 roku była zatrudniona w Spółdzielni (...), wykonywała pracę polegającą na montowaniu dętek wentylowych. Bez wątpienia tego typu pracę kwalifikować należy zgodnie z Rozporządzeniem, jako wykonywaną w szczególnych warunkach. Z uwagi na likwidację zakładu pracy, w którym zatrudniano odwołującą, aktualnie nie ma możliwości uzyskania dodatkowej dokumentacji potwierdzającej charakter wykonywanej pracy (odwołanie od decyzji z dnia 14 marca 2024 r. – k. 3-5 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. Organ rentowy powołując się na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023r., poz. 1251) w związku z przepisami ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2023r., poz. 164) wskazał, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 r., jeżeli przed dniem 1 stycznia 2009 r. wykonywał przez co najmniej 15 lat pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów art. 32 i 33 ustawy emerytalnej i nie ma ustalonego prawa do emerytury wcześniejszej z tytułu pracy w szczególnych warunkach, i nie ma ustalonego prawa do emerytury pomostowej. Organ rentowy nie uwzględnił do stażu w szczególnych warunkach na potrzeby ustalenia prawa do rekompensaty okresu zatrudnienia ubezpieczonej w Spółdzielni (...) od 9 marca 1983 r. do 31 grudnia 2003 r. z uwagi na nie wskazanie w świadectwach wykonywania prac w szczególnych warunkach zarządzenia resortowego, zgodnie z którym ubezpieczona wykonywała prace z wykazaniem charakteru pracy i stanowiska ściśle według wykazu, działu, pozycji i punktu załącznika do zarządzenia właściwego ministra. Organ rentowy wskazał, że ponadto na ww. świadectwie wskazane jest stanowisko „konfekcjoner wyrobów gumowych” natomiast na świadectwie pracy z dnia 30 grudnia 2003 r. (nota bene wystawionym dzień przed zakończeniem zatrudnienia) widnieje stanowisko „konfekcjoner” (odpowiedź na odwołanie z dnia 26 marca 2024 r. – k. 16 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. J., ur. (...), w okresie od 9 marca 1983 r. do 31 grudnia 2003 r. zatrudniona była w Spółdzielni (...) w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku konfekcjonera. Spółdzielnia zajmowała się wyłącznie produkcją wyrobów gumowych: rękawice gospodarcze, lateksowe, czepki lateksowe, gumowe, dętki do piłek ręcznych i nożnych, wentyle do rowerów, smoczki. Miejscem pracy ubezpieczonej była duża hala produkcyjna. Odwołująca się pracowała w dziale montażu. Do jej zadań należało montowanie koreczków, które pracownicy nakładali na dętki. Był to środkowy element dętki wentylowej. Pierwsze stanowisko było odpowiedzialne za obrobienie koreczków, drugie stanowisko przygotowywało kapturki na koreczki, później ubezpieczona wycinała kapturki, przekręcała, smarowała w środku klejem, aby móc to razem zmontować. Przy montowaniu wszystko jeszcze raz smarowane było klejem, aby można było skleić to razem. Dzienna norma przygotowania koreczków to 1000 sztuk. Klej był przelewany do kubeczków i rozcieńczany benzyną. Praca była w systemie trzyzmianowym. Natomiast w okresie, gdy ilość pracy była mniejsza to pracowała na dwóch zmianach od 6:00-14:00 i 14:00-22:00. Soboty były pracujące dla chętnych. W okresie zatrudnienia ubezpieczona korzystała z urlopu wychowawczego od dnia 31 października 1984 r. do 31 stycznia 1985 r. oraz od 10 października 1990 r. do 31 grudnia 1990 r. W trakcie umowy o pracę nakładczą od 1 lutego 1985 r. do 31 października 1986 r., zaraz po urlopie wychowawczym pracowała w domu, aby być opiekować się dzieckiem. W tym czasie montowała smoczki albo zgłaszała się do firmy po koreczki, pobierała wszystkie niezbędne elementy i klej do specjalnego baniaka i potem wykonywała to w domu (świadectwo pracy z dnia 30 grudnia 2003 r. – k. 33 a.s.; umowy o pracę nakładczą – k. 33 a.s.; zeznania M. J. – k. 41-43 a.s.).

Spółdzielnia (...) w W. w dniu 29 grudnia 2003 r. wystawiła ubezpieczonej świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w których wskazała, że ubezpieczona była zatrudniona w zakładzie pracy od 9 marca 1983 r. do 31 grudnia 2003 r. w pełnym wymiarze czasu pracy i wykonywała pracę w dziale montażu, montaż dętek wentylowych (kontakt z benzyną), na stanowisku „konfekcjoner wyrobów gumowych", wymienioną w wykazie A dziele IV, pozycja 21 wykazu stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) (świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 29 grudnia 2003 r. – a.r.).

Ubezpieczona w dniu 11 stycznia 2024 r. złożyła wniosek o przyznanie emerytury wraz z rekompensatą. Decyzją z dnia 5 lutego 2024 r., znak: (...)organ rentowy przyznał M. J. emeryturę od 9 stycznia 2024 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Następnie, decyzją z tego samego dnia organ rentowy odmówił ubezpieczonej prawa do rekompensaty, ponieważ na załączonym świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 29 grudnia 2003 r. pracodawca nie powołał się na odpowiednie przepisy resortowe – nie wykazał działu, pozycji i punktu stosownego zarządzenia. Nadto, organ rentowy poinformował, że stanowisko pracy, na którym była zatrudniona ubezpieczona powinno być zgodne ze stanowiskiem pracy wskazanym w przepisie resortowym. Jednocześnie ZUS poinformował, że stanowisko pracy w ww. świadectwie, tj. konfekcjoner wyrobów gumowych nie jest zgodne ze stanowiskiem pracy wykazanym w świadectwie pracy z dnia 30 grudnia 2003 r., tj. konfekcjoner (wniosek z dnia 11 stycznia 2024 r. – k. 1-3 a.r.; decyzja ZUS o przyznaniu emerytury z dnia 5 lutego 2024 r. – a.r.; decyzja z dnia 5 lutego 2024 r. – a.r.).

Ubezpieczona odwołała się od ww. decyzji, a Sąd w toku postępowania postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2024 r. dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy celem ustalenia czy praca wykonywana przez odwołującą M. J. w okresie od 9 marca 1983 r. do 31 grudnia 2003 r. w Spółdzielni (...) w W. na stanowisku konfekcjoner, wykonywana była w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, uregulowanych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) oraz w innych Rozporządzeniach Rady Ministrów dotyczących I Kategorii Zatrudnienia i zarządzeniach właściwych ministrów, ewentualnie w ustawie o emeryturach pomostowych (postanowienie z 28 sierpnia 2024 r. k. 44 a.s.).

W opinii z dnia 2 grudnia 2024 r. biegły sądowy z zakresu (...) wskazał, że analizując zgromadzony w aktach sprawy materiał dowodowy można uznać, że odwołująca się, świadcząc pracę w okresie od 9 marca 1983 r. do 31 grudnia 2003 r. w Spółdzielni (...) w W. na stanowisku konfekcjoner (konfekcjoner wyrobów gumowych), świadczyła pracę w narażeniu na szkodliwe czynniki chemiczne, w szczególności toksyczne opary kleju czy benzyny.

Zdaniem biegłego, można uznać, że odwołująca się, świadcząc pracę w okresie od 9.03.1983 r. do 31.12.2003 r. na stanowisku konfekcjoner (konfekcjoner wyrobów gumowych), wykonywała prace w szczególnych warunkach, na stanowisku wymienionym w poz. 21 działu IV wykazu A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) - „prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego), zamieszczono Produkcja i przetwórstwo wyrobów gumowych, ebonitowych oraz półproduktów i środków pomocniczych do tych wyrobów; produkcja sadzy”.

Zarówno nazwa stanowiska, jak i charakter pracy, odpowiadał stanowisku określonym w Pkt. 26, pozycji 21, działu IV właściwych dla niniejszej sprawy: 

- zarządzenia nr 19 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 6 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz.Urz.MG.1983.1.2), oraz

- zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz.Urz.MG.1987.4.7),

- „konfekcjoner wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych” (opinia biegłego sądowego z dnia 2 grudnia 2024 r. – k. 50-55 a.s.).

Organ rentowy nie wniósł zastrzeżeń do opinii biegłego sądowego (pismo procesowe organu rentowego dnia 24 stycznia 2025 r. – k. 63 a.s.).

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, obejmującego przede wszystkim dowody z dokumentów wchodzących w skład akt osobowych ubezpieczonej, a także akt rentowych oraz na podstawie zeznań odwołującej M. J.. Wiarygodność dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu i nie była kwestionowana przez strony postępowania, w związku z czym Sąd dał im wiarę w całości. Zeznania odwołującej Sąd uznał za wiarygodne w zakresie jakim opisała ona swoje obowiązki, charakter i czas pracy, uznając je za korelujące z zapisami w załączonych dokumentach, takich jak akta rentowe i akta osobowe ubezpieczonej.

Sąd oparł się również na opinii biegłego sądowego z zakresu (...). Opinia sporządzona przez biegłego sądowego została oceniona jako rzetelna, gdyż została wyczerpująco i przekonująco uzasadniona. Zauważyć należy, że strony nie zgłaszały zastrzeżeń co do treści opinii.

W ocenie Sądu Okręgowego prezentowany wyżej materiał dowodowy był wystarczający do poczynienia ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy i nie zachodziła konieczność jego uzupełnienia. Sąd miał na uwadze, że strony nie wnosiły o uzupełnienie postępowania dowodowego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie M. J. zasługiwało na uwzględnienie.

Regulacja dotycząca rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegała się ubezpieczona, została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz.U. z 2024 r. poz. 1696). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób jej obliczenia wskazują art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III (...). Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę, oraz że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Celem rekompensaty, o której mowa w cytowanych przepisach, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty:

1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej,

2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat.

Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Skoro jednak, zgodnie z art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Przyjąć tym samym należy, że rekompensata nie przysługuje tym ubezpieczonym, którzy zostali objęci ubezpieczeniem społecznym lub rozpoczęli służbę po 31 grudnia 1998 r. Słuszność wskazanej interpretacji potwierdził Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 17 grudnia 2015 r. (III AUa 717/15, Lex nr 1964970).

Jeśli chodzi o wskazane wyżej przesłanki pozytywne nabycia prawa do rekompensaty, to analiza cytowanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, prowadzi do wniosku, że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948 r., które przed 1 stycznia 2009 r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, tak przy ustalaniu prawa do rekompensaty będą uwzględnione tylko okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W rozpatrywanej sprawie, w ocenie Sądu, ubezpieczona legitymuje się wymaganym okresem 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy w zaskarżonej decyzji oraz odpowiedzi na odwołanie wskazał, że nie uwzględnił do okresu pracy w warunkach szczególnych zatrudnienia M. J. w Spółdzielni (...) od 9 marca 1983 r. do 31 grudnia 2003 r.

Odnosząc się do wskazanych okoliczności tj. ubezpieczona nie załączyła z tytułu zatrudnienia w ww. firmie świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach sporządzonego zgodnie z rozporządzeniem z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz nieścisłości na jakie powołał się Zakład, należy podnieść, że wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 roku, II UKN 417/97 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 21 listopada 2001 roku, II UKN 598/00). Świadectwo pracy w warunkach szczególnych jest jednak dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c. i nie stanowi dowodu tego co zostało w nim odnotowane. Taki walor mają wyłącznie dokumenty urzędowe, do których w myśl stosowanego a contrario art. 244 § 1 k.p.c. nie zalicza się świadectwa pracy, skoro nie zostało sporządzone przez organy władzy publicznej ani inne organy państwowe (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 17 grudnia 2013 r., III AUa 783/13, Lex nr 1409118). Poza tym w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych nie ma takich ograniczeń dowodowych jak w postępowaniu przez Zakładem i wnioskodawca nie tylko świadectwem pracy w warunkach szczególnych może wykazać, że faktycznie pracował w warunkach szczególnych. W tym celu może przedstawić również i inne dowody. Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 4 listopada 2008 roku (III AUa 3113/08, Lex nr 552003) „Świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę stanowi domniemanie i podstawę do przyjęcia, że okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 32 ust. 2 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W sytuacji, kiedy brak wymaganego świadectwa pracy w warunkach szczególnych wystawionego przez pracodawcę, Sąd może prowadzić postępowanie dowodowe zmierzające do ustalenia, czy praca wykonywana przez stronę, była wykonywana w warunkach wymaganych przepisami rozporządzenia, czy ubezpieczony zajmował któreś ze stanowisk pracy wymienionych w załącznikach nr 1 lub 2 do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.” Takie też postępowanie należy prowadzić, kiedy organ rentowy zakwestionuje fakty wskazane w tego rodzaju świadectwie (wyrok Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 2009 r., I UK 77/09, Lex nr 558288). Jeśli chodzi natomiast o zajmowane przez wnioskodawcę stanowiska, to podkreślić trzeba, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, że dla oceny czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia z 10 kwietnia 2014 r., II UK 395/13, Lex Nr 1455235).

Uwzględniając zaprezentowane poglądy i przepisy, Sąd ustalając czy M. J. wykonywała pracę w warunkach szczególnych w spornym okresie przeprowadził obszerne postępowanie dowodowe, podczas którego przesłuchał odwołującą się, nadto dopuścił również dowód z akt osobowych i dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Cały ten materiał dowodowy potwierdził, że ubezpieczona w okresie od 9 marca 1983 r. do 31 grudnia 2003 r. w Spółdzielni (...) w W. na stanowisku konfekcjoner (konfekcjoner wyrobów gumowych), świadczyła pracę przy na narażeniu na szkodliwe czynniki chemiczne, w szczególności toksyczne opary kleju czy benzyny. Praca ubezpieczonej polegała na montowaniu dętek wentylowych. Do zadań odwołującej się należało montowanie koreczków, które pracownicy nakładali na dętki. Ubezpieczona wycinała 1000 sztuk kapturków dziennie, które smarowała w środku klejem.

Sąd podzielił wnioski płynące z opinii biegłego sądowego M. A., że odwołująca się świadcząc pracę w okresie od 9 marca 1983 r. do 31 grudnia 2003 r. w Spółdzielni (...) w W. na stanowisku konfekcjoner (konfekcjoner wyrobów gumowych), wykonywała prace w szczególnych warunkach, na stanowisku wymienionym w poz. 21 działu IV wykazu A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) związane z produkcją i przetwórstwem wyrobów gumowych.

W ocenie Sądu powyższy okres, który należało zaliczyć jako okres pracy w warunkach szczególnych łącznie przekraczał 15 lat, a więc jest wystarczający, by przyjąć, że M. J. spełniła przesłankę, od której ustawa o emeryturach pomostowych uzależnia przyznanie prawa do rekompensaty, a więc posiada 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych. Poza tą przesłanką, w przypadku ubezpieczonej spełnione są także inne warunki, o których była mowa, tj. M. J. nie nabyła prawa do emerytury pomostowej, emerytury wcześniejszej. To z kolei oznacza, że nie wystąpiła przesłanka negatywna, o której wcześniej była mowa, zatem zachodzą podstawy do przyznania ubezpieczonej prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie M. J. dokonując zmiany zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w ten sposób, że przyznał odwołującej się prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych począwszy od 1 stycznia 2024 r., o czym orzekł w punkcie 1. sentencji wyroku. Oczywiste jest przy tym, że rekompensata przysługuje odwołującej od momentu przyznania jej prawa do emerytury tj. 9 stycznia 2024 r., a nie do 1 stycznia 2024 r. jak zostało to omyłkowo ujęte w wyroku. Logicznym jest bowiem, że odwołująca nie może otrzymać rekompensaty od daty wcześniejszej niż przyznana została jej emerytura, a prawo do emerytury przyznane zostało odwołującej od dnia osiągniecia wieku emerytalnego – 60 lat, czyli od 9 stycznia 2024 r.

Zgodnie z treścią art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Sąd nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji mając na względzie fakt, że dopiero wyniki postępowania przed sądem i wówczas pozyskana dokumentacja w postaci akt osobowych i opinii biegłego sądowego, a także zeznań ubezpieczonej pozwoliła na poczynienie ustaleń dotyczących prawa M. J. do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. W toku postępowania przed organem rentowym Zakład nie dysponował ww. dokumentami, zatem nie ma podstaw do tego, by obciążać organ rentowy odpowiedzialnością za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do prawidłowego wydania decyzji, o czym Sąd orzekł w punkcie 2. sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 3. sentencji wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c., zasądzając od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz M. J. kwotę 360,00 zł, która została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1935 ze zm.).

Renata Gąsior