Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 czerwca 2024r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 czerwca 2024r. w Warszawie

sprawy J. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wypłatę emerytury i rekompensatę

na skutek odwołania J. S. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

z dnia 24 marca 2023 roku, znak: (...)

z dnia 24 marca 2023 roku, znak: (...)

1.  umarza postępowanie w sprawie odwołania od decyzji z 24 marca 2023 roku, znak: (...) o przyznaniu emerytury w kwocie zaliczkowej;

2.  zmienia decyzję odmowną z 24 marca 2023 roku, znak: (...), w ten sposób, że poczynając od 19 lutego 2023 roku przyznaje J. S. (1) rekompensatę z tytułu pracy w warunkach szczególnych;

3.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz J. S. (1) kwotę 180,00 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi za czas od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

UZASADNIENIE

J. S. (1) w dniu 8 maja 2023r. wniósł odwołanie od decyzji z dnia 24 marca 2023r., znak: (...), wydanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., odmawiającej rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach, zaskarżając ją w całości i wnosząc o zmianę poprzez przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie świadczenia od dnia wymagalności świadczenia do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od organu rentowego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołania J. S. (1) wskazał, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał mu prawo do emerytury, zatem zostały wykazane odpowiednie okresy składkowe i nieskładkowe, w tym okres świadczenia pracy w (...) w W.. Ubezpieczony świadczył pracę na rzecz wyżej wymienionego pracodawcy na stanowisku zbrojarza, a dokumenty potwierdzające ten fakt powinny znajdować się w aktach organu rentowego. Dalej J. S. (1) wskazał, że zgodnie z art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zawarty jest w przedmiotowym rozporządzeniu wykaz prac w szczególnych warunkach, oznaczony jako wykaz A. Jego analiza wskazuje, iż do prac w warunkach szczególnych należą wymienione w dziale V „W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych ” pod poz. 4 „Prace zbrojarskie i betoniarskie”.

J. S. (1) wskazał w dalszej części, że z treści świadectwa pracy, wynika iż świadczył pracę na stanowisku zbrojarza, a zatem w warunkach szczególnych, w zakładzie pracy (...) — (...) (...) w W., od dnia 8 sierpnia 1975r. do dnia 30 września 1993r., a zatem przez okres 18 lat.

Zdaniem ubezpieczonego zawarta w aktach emerytalnych, jak również przedłożona do akt sprawy dokumentacja, potwierdza świadczenie pracy przez okres ponad 15 lat na stanowisku pracy zbrojarza. Charakter przedmiotowego stanowiska świadczy, zgodnie z przytoczonym wyżej rozporządzeniem, iż była to praca wykonywana w szczególnych warunkach. Wykazano zatem przesłanki przyznania prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach ( odwołanie, k. 2-3 akt o sygn. VII U 853/23).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o połączenie odwołania do łącznego rozpoznania i wyrokowania z odwołaniem od decyzji z dnia 24 marca 2023r. w sprawie zawieszenia wypłaty emerytury z uwagi na fakt, iż obydwa odwołania dotyczą tej samej osoby oraz o oddalenie odwołania w całości.

W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wskazał, że zaskarżoną decyzją odmówił prawa do ustalenia rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych, ponieważ do dnia 31 grudnia 2008r. wnioskodawca nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Dalej organ rentowy wyjaśnił, iż decyzją z dnia 24 marca 2023r. przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury powszechnej od 19 lutego 2023r., to jest od osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Wysokość emerytury ustalono w oparciu o przepis art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Natomiast drugą zaskarżoną przez wnioskodawcę decyzją, również z dnia 24 marca 2023r., organ rentowy odmówił przeliczenia emerytury z uwzględnieniem rekompensaty z uwagi na fakt, iż wnioskodawca nie wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy nie uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych jakichkolwiek okresów zatrudnienia z uwagi na fakt, że J. S. (1) nie złożył żadnego świadectwa pracy w warunkach szczególnych, w tym również dotyczącego pracy w (...) od 8 sierpnia 1975r. do 30 września 1993r. Następnie organ rentowy wskazał, że z zapisu w świadectwie pracy wynika, że stanowisko zbrojarz było ostatnim zajmowanym przez wnioskodawcę stanowiskiem. Nie wynika wprost ze świadectwa pracy, że wnioskodawca przez cały okres pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku zbrojarz lub zbrojarz – betoniarz, bo to właśnie te stanowiska pracy są stanowiskami pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wnioskodawca mógł pracować na przykład jako murarz, murarz- zbrojarz, czyli przy pracach, które nie są traktowane jako prace w szczególnych warunkach. Dlatego też organ rentowy w oparciu wyłącznie o przedłożone świadectwo pracy nie mógł spornego okresu uwzględnić do stażu pracy w warunkach szczególnych (odpowiedź na odwołanie, k. 6-7 akt o sygn. VII U 853/23).

J. S. (1) w dniu 5 maja 2023 roku wniósł odwołanie od decyzji z dnia 24 marca 2023r., znak: (...), wydanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., a dotyczącej przyznania emerytury w kwocie zaliczkowej, zaskarżając ją w całości i wnosząc o zmianę poprzez przyznanie prawa do świadczenia na podstawie zewidencjonowanych okresów pracy wykonywanej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, z pominięciem okresów pracy poza granicami kraju i niezwłoczną wypłatę, bez uprzedniego zawieszania świadczenia ( odwołanie, k. 3-6 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o połączenie odwołania do łącznego rozpoznania i wyrokowania z odwołaniem od decyzji z dnia 24 marca 2023r. w sprawie odmowy prawa do rekompensaty z uwagi na fakt, iż obydwa odwołania dotyczą tej samej osoby oraz o oddalenie odwołania w całości (odpowiedź na odwołanie, k. 8 a.s.).

Zarządzeniem z dnia 2 czerwca 2023 roku Sąd połączył odwołania J. S. (1) od dwóch decyzji z 24 marca 2023r., znak: (...), celem łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia ( zarządzenie, k. 10 akt o sygn. VII U 853/23).

Pismem z dnia 18 sierpnia 2023r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. poinformował, że decyzją z 7 lipca 2023r. podjął wypłatę zawieszonego świadczenia od dnia 19 lutego 2023r., to jest od dnia ukończenia przez wnioskodawcę 65 roku życia ( pismo z 18 sierpnia 2023r., k. 50 a.s.; decyzja ZUS z 7 lipca 2023r., k. 14 a.r.).

Pismem z dnia 16 października 2023r. J. S. (1) oświadczył, że sprawa w zakresie odwołania od decyzji dotyczącej przyznania emerytury została załatwiona z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych ( pismo z 16 października 2023r., k. 60 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. S. (1), ur. (...), ukończył Zespół Szkół Budowlanych z wyuczonym zawodem zbrojarz - betoniarz ( kwestionariusz osobowy – k. 16 a.o.). W okresie od 8 sierpnia 1975r. do 30 września 1993r. był zatrudniony w (...). W świadectwie pracy wskazano, że ostatnio zajmowanym przez J. S. (1) stanowiskiem był zbrojarz oraz że pracował w wymiarze pełnego etatu ( świadectwo pracy z 5 października 1993r. – k. 5 a.s. VII U 853/23).

J. S. (1) w dniu 8 sierpnia 1975r. zawarł z ww. pracodawcą umowę o wstępny staż pracy na okres od 8 sierpnia 1975r. do 8 listopada 1975r. na stanowisku zbrojarz (umowa o wstępny staż pracy – k. 60 a.o.). Natomiast w dniu 19 stycznia 1981r. została z nim zawarta umowa na czas nieokreślony na stanowisku montera konstrukcji żelbetowych ( umowa o pracę z 19 stycznia 1981r. – nienumerowane karty a.o.). W dokumentach pracowniczych ubezpieczonego, tworzonych przez pracodawcę, jak i we wnioskach urlopowych, które ubezpieczony składał, jego stanowisko pracy było różnie określane - cieśla montażysta, zbrojarz, cieśla czy montażysta ( wniosek urlopowy – k. 4, 57-58 a. o., skierowanie do pracy z 20 czerwca 1989r. – k. 44 a.o., zaświadczenie kwalifikacyjne z 8 sierpnia 1975r. – k. 47 a.o., wniosek urlopowy – k. 59 a.o., karta obiegowa z 3 stycznia 1979r. – k. 3 a.o., wnioski urlopowe – k. 7-11, 43 a.o., skierowanie do pracy z 19 stycznia 1981r. – k. 39 a.o.). Z dniem 1 maja 1985r. pracodawca powierzył ubezpieczonemu obowiązki brygadzisty (pismo z 20 maja 1985r. – k. 32 a.o.).

W czasie zatrudnienia w (...) od 8 sierpnia 1975r. do 30 września 1993r. J. S. (1) wykonywał pracę w różnych lokalizacjach, zawsze na stanowisku zbrojarza, polegającą na zbrojeniu ścian, słupów, stropów. Żeby można było wykonać zbrojenie ubezpieczony najpierw musiał pociąć i powyginać stal. Potem na podstawie rysunków była ona układana w szalunki, żeby wzmocnić szkielety budynku. Następnie była wiązana ciągami i zalewana betonem. Poza tym z pracą zbrojarza wiązała się konieczność wykonania prac przygotowawczych, np. rozładowania stali przywożonej na budowę, przygotowania miejsca pracy, a więc wykonania odeskowania czy postawienia zadaszenia bądź szopki, aby można było wykonywać prace zbrojarskie. W sytuacjach wyjątkowych, zdarzających się bardzo rzadko zbrojarze, w tym ubezpieczony, byli kierowani do pomocy przy rozszalowywaniu, czy wkręcaniu śrub, pomagali także przynosić deski, kantówki, czy wypory. Kiedy brak było materiałów potrzebnych do pracy zbrojarza, zbrojarze byli kierowani na tzw. przygotówkę na ul. (...), gdzie było kilka hal. Tam odbywało się przygotowywanie stali do prac zbrojarskich oraz tworzenie form.

Na budowach, gdzie pracował ubezpieczony, pracowały różne brygady – kilkuosobowe. W początkowym okresie pracy J. S. (1) funkcjonowały brygady zbrojarskie. Ubezpieczony w takiej brygadzie wykonywał prace m.in. z C. N. i M. S.. W późniejszym czasie utworzono brygady kompleksowe, w których skład wchodzili cieśle, zbrojarze, montażyści. Każdy z członków takiej brygady wykonywał prace adekwatnie do stanowiska, jakie miał powierzone. J. S. (1) pracował jako zbrojarz. Zarazem pełnił obowiązki brygadzisty, co wiązało się z tym, że rozpoczynając pracę musiał skierować pracowników z brygady do odpowiednich prac. Potem wykonywał swoje zadania, jakie mu powierzono jako zbrojarzowi. Kończąc pracę sprawdzał jak została wykonana praca przez innych członków brygady. W ciągu dnia nie robił tego z uwagi na brak czasu. Prac zbrojarskich było w tym czasie tak dużo, że zbrojarze zajmowali się tylko wykonywaniem zbrojeń, a sytuacje wykonywania innych czynności były sporadyczne.

W latach 1987-1989 ubezpieczony został wysłany do prac remontowych w Ambasadzie PRL w H., a po powrocie do Polski nadal pracował na dotychczasowych zasadach. We wnioskach urlopowych, które składał pracodawcy, wskazywał stanowiska, jakie miał wpisane w dokumentach, gdyż chciał otrzymać zgodę na urlop ( zeznania ubezpieczonego – k. 124-125 a.s., zeznania świadka M. S. – k. 70-71 a.s., zeznania świadka J. S. (2) – k. 71 a.s., zeznania świadka K. M. - k. 71 verte – 72 a.s., zeznania świadka C. N. – k. 123 a.s., zeznania świadka K. P. – k. 123 verte – 124 a.s., dokumenty z akt osobowych powoda i świadków M. S., J. S. (2), K. M., C. N., K. P. – załączniki do akt).

W dniu 22 lutego 2023r. ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę z rekompensatą (wniosek z 22 lutego 2023r., k. 1-3 akt emerytalnych).

Decyzją z 24 marca 2023r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał ubezpieczonemu zaliczkę na poczet przysługującej emerytury, zawieszając jej wypłatę z powodu braku przedłożenia dokumentu potwierdzającego rozwiązanie stosunku pracy w Norwegii (decyzja ZUS z 24 marca 2023r ., k. 8 akt emerytalnych).

Decyzją z 24 marca 2023r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił ubezpieczonemu prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach, wskazując w uzasadnieniu, że w aktach emerytalnych brak jest świadectw pracy wystawionych według stosownego wzoru, potwierdzających pracę w warunkach szczególnych (decyzja ZUS z 24 marca 2023r ., k. 11 akt emerytalnych).

W toku postępowania sądowego, zainicjowanego odwołaniami J. S. (1) od decyzji z 24 marca 2023r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z 7 lipca 2023r. podjął wypłatę zawieszonego świadczenia od dnia 19 lutego 2023r. ( decyzja ZUS z 7 lipca 2023r. – k. 14 akt emerytalnych).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dokumentów, które zostały ocenione jako wiarygodne z zastrzeżeniem, że dokumenty z akt osobowych J. S. (1), wskazujące na inne stanowiska pracy ubezpieczonego niż zbrojarz – w zakresie użytego nazewnictwa – nie odzwierciedlają faktycznych czynności, jakie ubezpieczony wykonywał w (...). Wskazują na to zeznania wszystkich przesłuchanych w sprawie świadków: M. S., J. S. (2), K. M., C. N. i K. P. oraz zeznania ubezpieczonego. Wynika z nich, że ubezpieczony w całym okresie pracy – z wyłączeniem okresu skierowania do prac remontowych w H., który będzie osobno omówiony – wykonywał prace zbrojarskie. Wymienieni świadkowie w tym czasie pracowali u tego samego pracodawcy - w części w tej samej brygadzie, w części zaś w innych brygadach, ale na tych samych budowach, gdzie świadczył pracę J. S. (1). W związku z tym nie ulega wątpliwości, że mieli sposobność obserwacji tego, czym zajmował się ubezpieczony. Takie obserwacje czynione bezpośrednio na budowach, niektórzy ze świadków uzupełniali również obserwacjami i przekazem w związku ze wspólnymi dojazdami do pracy wraz z ubezpieczonym czy też w związku ze wspólnym zamieszkiwaniem w hotelu. Zasadniczo jednak świadkowie i ubezpieczony spotykali się na budowach, a tam, choć nie zawsze była możliwość wspólnej pracy, widzieli czym zajmował się J. S. (1) i do jakich prac był kierowany. Ponadto świadkowie znali i opisali praktykę (...), jeśli chodzi o prace zbrojarzy. W tym zakresie także zgodnie wskazali, że zbrojarze wykonywali tylko prace zbrojarskie i jedynie w wyjątkowych, sporadycznych sytuacjach mogli pomóc zatrudnionym na innych stanowiskach np. przynieść deski, kantówki, wkręcić śrubę czy dokonać rozszalowania.

Sąd zeznaniom świadków i ubezpieczonego – z uwagi na ich zgodną treść – dał wiarę, przyjmując że to co świadkowie zeznali w zakresie prac wykonywanych przez J. S. (1) odzwierciedla rzeczywisty charakter jego pracy. Dokumenty z akt osobowych ubezpieczonego, potwierdziły zaś to tylko, co pracodawca formalnie tam wpisał, nie zmieniając zarazem tego, czym – zgodnie z zeznaniami świadków – faktycznie zajmował się ubezpieczony. Jeśli chodzi natomiast o akta osobowe niektórych świadków oraz akta emerytalne M. S., to posłużyły one do weryfikacji wiarygodności przekazu świadków. Na ich podstawie Sąd ustalił, że świadkowie K. M., J. S. (2), M. S. i C. N. sami pracowali jako zbrojarze, zatem z ich zeznania wskazujące na wspólną pracę zbrojarską z ubezpieczonym nie mogły zostać ocenione jako niewiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zaskarżona przez J. S. (1) decyzja z 24 marca 2023r., znak: (...), przyznająca zaliczkę na poczet emerytury, której wypłata została zawieszona, została zmieniona w trakcie toczącego się postępowania sądowego na korzyść ubezpieczonego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z 7 lipca 2023r. podjął wypłatę wcześniej zawieszonego świadczenia, poczynając od dnia 19 lutego 2023r. W związku z tym J. S. (1) w piśmie z 16 października 2023r. wskazał, iż jego sprawa w ww. zakresie została załatwiona (k. 60 a.s.). W zaistniałej sytuacji - wobec zmiany decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd poprzez uwzględnienie żądania - Sąd na podstawie art. 477 ¹³ § 1 k.p.c. umorzył postępowanie w sprawie odwołania od ww. decyzji.

Rozstrzygając o odwołaniu J. S. (1) od decyzji z 24 marca 2023r., znak: (...), odmawiającej przyznania rekompensaty, Sąd miał na względzie, iż regulacja dotycząca prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegał się J. S. (1) została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 164). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób obliczenia określają art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III „Rekompensata”. Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy (stan prawny obowiązujący w dacie złożenia wniosku przez ubezpieczoną i wydania zaskarżonej decyzji) wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczanie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku. W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia . Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 maja 2017r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2015r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017r., III AUa 529/16).

W rozpatrywanej sprawie nie zaistniała negatywna przesłanka przyznania J. S. (1) prawa do rekompensaty. Ubezpieczony nie miał przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na prace wykonywane w warunkach szczególnych. Nie nabył też prawa do emerytury pomostowej. Jeśli chodzi zaś o przesłankę dotyczącą wykonywania pracy w warunkach szczególnych, której spełnienie organ rentowy zakwestionował, to wskazać należy, iż zgodnie z cytowanymi przepisami ustawy o emeryturach pomostowych prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948r., które przed 1 stycznia 2009r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, tak przy ustalaniu prawa do rekompensaty, będą uwzględnione tylko te okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43) – zwane dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego , do którego należy się odwołać na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wskazuje bowiem w § 2 ust. 1, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy te stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Brak takich dokumentów nie oznacza jednak braku możliwości wykazania faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych przy użyciu innych środków dowodowych. W orzecznictwie wielokrotnie wyrażano ugruntowany już pogląd, zgodnie z którym okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach może być dowodzona wszelkimi środkami dowodowymi, przy czym sąd nie jest związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. W postępowaniu przed sądem odwoławczym dopuszczalne jest więc dopuszczenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w sytuacji, gdy wnioskodawca nie jest w stanie wykazać tej okoliczności jedynie w oparciu o dokumenty (zob. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984r., III UZP 6/84; z dnia 21 września 1984r., III UZP 48/84; a także wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999r., II UKN 619 i Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 grudnia 2004r., III AUa 2474/03).

W przedmiotowej sprawie organ rentowy uznał, że J. S. (1) nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Z uzasadnienia zaskarżonej decyzji wynika, że w aktach emerytalnych ubezpieczonego brak jest świadectw pracy wystawionych według stosownego wzoru, potwierdzających prace w warunkach szczególnych. Organ rentowy nie uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych jakichkolwiek okresów zatrudnienia ubezpieczonego z uwagi na fakt, że nie przedstawił żadnego świadectwa pracy w warunkach szczególnych, w tym również odnoszącego się do pracy w (...) od 8 sierpnia 1975r. do 30 września 1993r. Następnie organ rentowy wskazał, że z zapisu w świadectwie pracy wynika, że stanowisko zbrojarz było ostatnim zajmowanym przez J. S. (1) stanowiskiem. W ocenie organu rentowego nie wynika wprost ze świadectwa pracy, że wnioskodawca przez cały okres pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku zbrojarza lub zbrojarza – betoniarza, a tylko te stanowiska pracy są stanowiskami pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zdaniem organu rentowego, J. S. (1) mógł pracować na przykład jako murarz czy murarz-zbrojarz, czyli wykonując prace, które nie są traktowane jako prace w szczególnych warunkach. Dlatego też organ rentowy w oparciu wyłącznie o świadectwo pracy obejmujące ww. okres, okresu tego nie uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu oczywiście słuszne jest stanowisko Zakładu, że J. S. (1) nie przedstawił świadectw pracy w warunkach szczególnych, a w świadectwie pracy z 5 października 1993r. stanowisko zbrojarza poprzedzone jest stwierdzeniem „ostatnio stanowisko:”. Odnosząc się do świadectwa pracy należy jednak wskazać, że pracodawca w formularzu tego dokumentu, choć miał możliwość wskazania wszystkich stanowisk, jakie zajmował ubezpieczony (świadectwo pracy zawiera kolejne punkty umożliwiające wskazanie kolejno wszystkich zajmowanych stanowisk) podał tylko stanowisko zbrojarz. Oczywiście można byłoby pracodawcy zarzucić, że zarazem nie wykreślił, czy w inny sposób nie oznaczył, że kolejne punkty przewidziane na wskazanie zajmowanych stanowisk nie odnoszą się do osoby ubezpieczonego, ale w tym względzie trzeba zwrócić uwagę na sposób wypełnienia całego dokumentu. Pracodawca, a w zasadzie osoba działająca w jego imieniu, w żadnym z punktów świadectwa pracy, w którym nie wypełniono pustych miejsc, nie dokonał takiego zabiegu, co może wskazywać na taki właśnie sposób działania, nie oznaczający jednak tego, że pracodawca nie podał w świadectwie wszystkich informacji. Zdaniem Sądu uczynił to, zarazem nie wykreślając tych miejsc, w których niczego nie wpisał. Taka sama metoda uzupełniania świadectwa pracy została przyjęta również w odniesieniu do osoby M. S., któremu (...) wystawiło świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych, jak również w przypadku J. S. (2), K. M. i C. N.. W przypadku wszystkich wymienionych osób została w świadectwie pracy wypełniona tylko rubryka dot. ostatnio zajmowanego stanowiska, zaś inne miejsca, przewidziane na wskazanie wszystkich stanowisk pracy, nie zostały wypełnione ani wykreślone.

W związku z powyższym z faktu, na jaki ZUS się powołał, analizując świadectwo pracy z 5 października 1993r., nie można wywodzić, że J. S. (1) nie pracował tylko na stanowisku zbrojarza. Takie przypuszczenie mogłyby nasuwać się natomiast po analizie dokumentacji pracowniczej J. S. (1), w której w różnych dokumentach zostały wskazane różne stanowiska pracy J. S. (1) – cieśla montażysta, montażysta, cieśla czy zbrojarz. Należy jednak pamiętać, że z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że o zaliczeniu spornego okresu do pracy w szczególnych warunkach powinien decydować rodzaj wykonywanej pracy, a nie nazwa zajmowanego przez skarżącego stanowiska. W sprawach o emeryturę w obniżonym wieku nie jest wystarczające poprzestanie na nazwie zajmowanego stanowiska pracy bez próby ustalenia, jakie faktycznie prace wykonywał skarżący i czy stanowią one rodzaj prac wymienionych w załączniku A do rozporządzenia z 7 lutego 1983r. (wyroki Sądu Najwyższego: z 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 Nr 22, poz. 392; z 3 lutego 2016 r., II UK 30/15, LEX nr 1998553). W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym dla oceny czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 7 lutego 1983r. (wyroki Sądu Najwyższego: z 22 stycznia 2008r., I UK 210/07, OSNP 2009, nr 5-6, poz. 75; z 6 grudnia 2007r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z 4 października 2007r., I UK 111/07; z 19 września 2007r., III UK 38/07, OSNP 2008, nr 21-22, poz. 329; z 14 września 2007r., III UK 27/07, OSNP 2008, nr 21-22, poz. 325). Tym samym nazwa stanowiska pracy nie decyduje o charakterze pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach (wyroki Sądu Najwyższego: z 24 marca 2009r., I PK 194/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 281; z 8 czerwca 2011r., 393/10, LEX nr 950426; z 3 kwietnia 2014r., II UK 413/13, LEX nr 1475167).

W przedmiotowej sprawie Sąd przeprowadził obszerne postępowanie dowodowe, przesłuchując kilku świadków, a także weryfikując zeznania części z nich z ich dokumentacją zgromadzoną w aktach osobowych, a w jedynym przypadku – M. S. – także w aktach osobowych. Z zeznań wszystkich świadków: M. S., J. S. (2), K. M., C. N. i K. P., którzy sami pracowali jako zbrojarze, jak i z zeznań ubezpieczonego wynika, że pracując w (...) ubezpieczony wykonywał przez cały okres prace zbrojarskie. Do zadań ubezpieczonego, podobnie jak i świadków pracujących w takim samym charakterze i na tych budowach, a nawet w tych samych brygadach co J. S. (1), należało wykonywanie zbrojeń, a więc najpierw należało przygotować stanowisko, pociąć stal, ułożyć ją i wiązać, a potem było to zalewane betonem. Jeśli zdarzyło się ubezpieczonemu wykonanie innych prac niż zbrojarskie, to tylko na zasadzie pomocy pracownikowi zajmującemu inne stanowisko. Były to jednak czynności takie jak przyniesienie określonego elementu czy pomoc w rozszalowaniu, zdarzające się sporadycznie. Na sporadyczność takich sytuacji zgodnie wskazali wszyscy zeznający, pracujący jako zbrojarze. Z ich zeznań wynikało także, że ubezpieczony, nawet będąc brygadzistą, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace zbrojarskie, przebywając na budowach. Z pracą brygadzisty nie wiązało się wypełnianie dokumentów, a tylko w momencie rozpoczęcia pracy skierowanie pracowników na określone stanowiska, a po zakończeniu pracy sprawdzenie wykonania prac. To nie powoduje jednak, że w przypadku ubezpieczonego nie miała miejsca praca zbrojarza wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Praca taka została wymieniona w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego. W dziale V „W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych” pod poz. 4 wskazano „prace zbrojarskie i betoniarskie”, a takie ubezpieczony wykonywał. W jego przypadku wyjątkiem jest okres jego pracy w Ambasadzie PRL w H.. Trudno dokładnie ten okres ustalić, można – w oparciu o akta osobowe – przyjąć jedynie, że J. S. (1) umowę na wykonanie takich prac podpisał w grudniu 1987r., zaś jak zeznał, pracę zakończył w 1989r., wykonując ją przez 1 rok i 7 miesięcy. W tym czasie, zdaniem Sądu, nie można przyjąć, by udowodnił, że wykonywał prace zbrojarskie. Świadkowie przy tych pracach wraz z ubezpieczonym nie pracowali, z wyjątkiem M. S., który wskazał właśnie na prace zbrojarskie, zarazem jednak wyjaśnił, że były budowane baseny i korty. Z umowy natomiast wynika, że J. S. (1) został skierowany do prac remontowych. Zdaniem Sądu, zestawiając rodzaj prac podanych w umowie, a zarazem zeznania ubezpieczonego i świadka M. S., można przyjąć, że budynków Ambasady PRL nie budowano od podstaw, a tylko odbywały się prace remontowe, w tym budowa infrastruktury, na jaką wskazał M. S.. Mogło wymagać to wykonania pewnych prac zbrojarskich, jednak nie ma podstaw, aby przyjąć, że ubezpieczony wykonywał je stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Wskazany okres, odliczony od okresu pracy w (...) nie niweczy jednak prawa J. S. (1) do rekompensaty. Ubezpieczony, mimo tego, legitymuje się co najmniej 15 okresem pracy w warunkach szczególnych.

Wobec tego, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając ubezpieczonemu rekompensatę począwszy od 19 lutego 2023 roku, gdyż J. S. (1) wniosek o rekompensatę złożył wraz z wnioskiem o emeryturę, która została przyznana od tej daty.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015r. poz. 1800), zasądzając od przegrywającego spór organu rentowego na rzecz J. S. (1) kwotę 180,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie licznymi za czas od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.