Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2025r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 maja 2025r. w Warszawie

sprawy R. R. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o rekompensatę z tytułu pracy w warunkach szczególnych

na skutek odwołania R. R. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 6 kwietnia 2023 roku, znak: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że od dnia 1 marca 2023r. przyznaje R. R. (1) prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

UZASADNIENIE

R. R. (1) w dniu 25 maja 2023r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 6 kwietnia 2023r., znak: (...), odmawiającej prawa do rekompensaty. W odwołaniu wskazał, że w decyzji nie zostało uznane prawidłowe świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach w (...) (...) Bazie Logistycznej od 17 stycznia 1994r. do 25 lutego 2019r. i w okresie od 17 stycznia 1994r. do 31 grudnia 2008r. oraz praca w (...) Zakładach (...) od 1 stycznia 1978r. do 31 listopada 1978r. Ubezpieczony wskazał, że z przedstawionych przez niego dokumentów wynika, że pracował do grudnia 2008r., przez ponad 15 lat w warunkach szkodliwych. Wobec powyższego wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie prawa do rekompensaty (odwołanie z dnia 19 maja 2023r., k. 3 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c., a uzasadniając swe stanowisko zacytował art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Ponadto organ rentowy wskazał, że zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Okresy pracy, o których mowa wyżej, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach (...) lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2 rozporządzenia). Odnosząc powyższe do okoliczności faktycznych rozpatrywanej sprawy, organ rentowy wyjaśnił, że ubezpieczony nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych wykonywanej do 31 grudnia 2008r. Następnie, powołując się na art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS, zaznaczył, że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Organ rentowy do stażu pracy nie uwzględnił ubezpieczonemu okresu zatrudnienia od 17 stycznia 1994r. do 31 grudnia 2008r. (po wyłączeniu okresów zwolnień lekarskich - 14 lat, 4 miesiące i 7 dni) udokumentowanego świadectwem wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 25 lutego 2019r., wystawionym przez (...) (...) Bazę Logistyczną w W., ponieważ w świadectwie tym pracodawca wskazał, że ww. wykonywał pracę na stanowisku elektronik sprzętu radiowego i łączności, radiomechanik – monter, wymienionym w wykazie A, dział XIV poz. 4 pkt 8 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia Ministra Obrony Narodowej Nr 48/MON z dnia 12 września 1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych resortu obrony narodowej, jednakże w rzeczywistości w wykazie A, dział XIV, poz. 4 pkt 8 stanowiącego załącznik do wskazanego Zarządzenia MON nie są wymienione te stanowiska. Ponadto Zakład Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że ubezpieczony nie przedstawił świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach ani świadectwo pracy z adnotacją o takiej pracy za inne okresy (odpowiedź na odwołanie z dnia 15 czerwca 2023r., k. 4 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

R. R. (1), ur. (...), w okresie od 4 września 1975r. do 31 sierpnia 1977r. pracował na stanowisku elektromontera instalacji urządzeń elektroenergetycznych w Zakładzie (...) (...) w W. (świadectwo pracy z dnia 31 sierpnia 1977r., k. 3 akt kapitałowych – dalej jako a.k.). Następnie od 15 września 1977r. do 30 listopada 1978r. był zatrudniony w (...) Zakładach (...) ( (...)) na stanowisku montera jakości wyrobu . Praca polegała na montażu, uruchamianiu i naprawie nowych telewizorów przed dopuszczeniem ich do sprzedaży - gdy były jakieś uszkodzenia przy uruchomieniu telewizora, to należało je naprawić. Ubezpieczony zajmował się uruchamianiem i zestrajaniem nowych telewizorów produkowanych w (...) . Miejsce jego pracy znajdowało się w hali przy ul. (...) w W., gdzie występowało promieniowanie jonizujące i pole elektromagnetyczne, którego źródłem były transformatory wysokiego napięcia i pobierające trafopowielacze, które powielały napięcie z transformatora. Czasami podczas pracy ubezpieczony zajmował się montażem, ale głównie jego praca polegała na uruchamianiu i naprawie telewizorów . Pracował bezpośrednio z cyną ołowiową, która była wykorzystywana do lutowania. W trakcie pracy ubezpieczonego w hali uruchamiano wiele telewizorów celem wygrzania ich i sprawdzenia, czy się nie przegrzeją – wszystkie pracowały jednocześnie (świadectwo pracy z 30 listopada 1978r., k. 4 a.k.; zeznania ubezpieczonego, k. 89-90 verte a.s.; zeznania świadka A. R., k. 66 verte – 67 verte a.s.; zeznania świadka W. W., k. 67 verte – 68 verte a.s.).

Od 1 grudnia 1978r. do 31 października 1991r. R. R. (1) zatrudniony był w (...) w W., gdzie zajmował stanowiska: montera układów elektrotechnicznych, zestrajacza układów elektronicznych, starszego technika serwisu . Podczas pracy zajmował się naprawami telewizorów w całej W. i okolicach. Pracował na ul. (...) i ul. (...) w W. w serwisie, ale również wykonywał prace bezpośrednio w domach klientów. Codziennie naprawiał po kilka/kilkanaście telewizorów. Podczas pracy był narażony na promieniowanie jonizujące i pole elektromagnetyczne. Miał kontakt z cyną ołowiową, którą wykorzystywano do lutowania. Godziny pracy były nienormowane, ubezpieczony pracował do momentu, kiedy wykonał wszystkie zlecenia – często do późnych godzin wieczornych. W trakcie pracy dochodziło do wielu uszkodzeń i zapłonów powielaczy, i należało zachować szczególną ostrożność podczas wykonywania prac. Często konieczne było również noszenie i przemieszczanie telewizorów, które były bardzo ciężkie. Ubezpieczony do pracy zabierał ze sobą narzędzia i podzespoły, z którymi musiał jechać do klientów celem wykonania naprawy (świadectwo pracy z 24 października 1991r., k. 5 a.k.; zeznania świadka A. R., k. 66 verte – 67 verte a.s.; zeznania świadka W. W., k. 67 verte – 68 verte a.s.).

Od 12 listopada 1991r. do 31 grudnia 1993r. ubezpieczony pracował w (...) w L. na stanowisku magazyniera (świadectwo pracy z 31 grudnia 1993r. k.6 a.k.). Od 17 stycznia 1994r. do 31 grudnia 2011r. oraz od 1 stycznia 2012r. do 25 lutego 2019r. był zatrudniony w (...) (...) N., które następnie zostały przejęte przez (...) (...) Bazę Logistyczną w W.. Ubezpieczony w okresie zatrudnienia wykonywał prace elektronika sprzętu radiowego i łączności, i radiomechanika oraz montera. Pracodawca 25 lutego 2019r. wystawił ubezpieczonemu świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach wskazując, że R. R. (1) w okresie od 17 stycznia 1994r. do 31 grudnia 2008r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace narażające na działanie promieniowania jonizującego oraz prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych w zakresie od 0,1 do 300 000 MHz w strefie zagrożenia wg wykazu A dział XIV poz. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. (Dz. U. Nr 8 poz.43) na stanowisku elektronik sprzętu radiowego i łączności, radiomechanik, monter, wymienionym w wykazie A dział XIV poz. 4 pkt 8 wykazu stanowiącego załącznik do Zarządzenia Ministra Obrony Narodowej nr 48/MON z dnia 12 września 1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych resortu obrony narodowej (świadectwo pracy z dnia 25 lutego 2019r., k. 8 akt emerytalnych - dalej jako a.e.; świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 25 lutego 2019r., k. 9 a.e.). Podczas zatrudnienia ubezpieczony pracował m.in. na stanowisku radiomechanika, która to praca była w zasięgu mikrofal, tj. w grupie III szkodliwości (wyciąg z rozkazu dziennego nr 27/2001 z dnia 7 marca 2001r., k. 32 a.o.). Na stanowisku montera do zakresu obowiązków R. R. (2) należało m.in.: wykonywanie remontów i obsługi technicznej sprzętu łączności, zgodnie z obowiązującymi w warsztacie procedurami, przewodnikami technologicznymi i dokumentacją techniczną, demontaż i montaż sprzętu łączności z pojazdów kołowych i gąsienicowych, przy których realizowane są obsługi i remonty, weryfikacja stanu technicznego podzespołów i elementów sprzętu łączności zgodnie z obowiązującymi w warsztacie procedurami oraz uczestniczenie w procesie przyjmowania sprzętu łączności do remontu i wydawanie po remoncie, remont i obsługa sprzętu łączności u użytkownika w ramach wyjazdów grupowych itp . (rozkaz nr 9 z dnia 3 marca 2009r., zakres obowiązków montera, k. 63 a.o.).

Ubezpieczony podczas zatrudnienia u ww. pracodawcy pracował na różnych stanowiskach (elektronik sprzętu radiowego i łączności, radiomechanik i monter), jednak pomiędzy tymi stanowiskami nie było różnicy, gdyż wykonywał takie same czynności na każdym z tych stanowisk - naprawiał radiostacje małej i średniej mocy oraz zajmował się łącznością wewnętrzną w czołgach i innych pojazdach bojowych. Przez cały czas był narażony w pracy na promieniowanie jonizujące, a poza tym prace wykonywał w obszarze oddziaływania pola elektromagnetycznego, którego źródłem były nadajniki radiostacji. Źródłem promieniowania były radiostacje i pomimo, że z czasem sprzęt był unowocześniany, to nadal wytwarzał szkodliwe promieniowanie. Ubezpieczony na stanowisku pracy, gdzie naprawiał radiostacje, miał do dyspozycji stół i oświetlenie. Wykonywał bardzo dużo lutowań, do czego używana była cyna ołowiowa. Otrzymywał od pracodawcy dodatek szkodliwy. W miejscu jego pracy wykonywane były pomiary występującego promieniowania przez powołaną do tego komisję (zeznania ubezpieczonego, k. 89 – 90 verte a.s.; zeznania świadka M. R., k. 66 a.s.; zaświadczenie z 24 października 2023r., k. 58-59 a.s.).

R. R. (1) w dniu 14 stycznia 2019r. wniósł o przyznanie emerytury. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. decyzją z dnia 6 lutego 2019r. przyznał R. R. (1) emeryturę od (...) tj. od daty osiągnięcia 65 roku życia (wniosek o przyznanie emerytury z dnia 14 stycznia 2019r., k. 1-4 a.e.; decyzja z dnia 6 lutego 2019r., k. 5 a.e.). Decyzją z dnia 11 marca 2019r. ustalono wysokość emerytury i podjęto jej wypłatę. Wysokość emerytury została określona na 3.160,49 zł (decyzja ZUS z dnia 11 marca 2019r., k. 10 a.e.). Kolejnymi decyzjami dokonywano przeliczeń emerytury (decyzja z dnia 11 lutego 2020r., k. 14 a.e.; decyzja z dnia 9 lutego 2021r., k. 17 a.e.; decyzja z dnia 9 lutego 2022r., k. 21 a.e.; decyzja z dnia 13 stycznia 2023r., k. 25 a.e.).

W dniu 17 marca 2023r. R. R. (1) wniósł o ponowne obliczenie świadczenia emerytalnego wraz z rekompensatą. Do wniosku dołączył pismo z Archiwum (...), kserokopię świadectwa pracy z (...) Zakładów (...) oraz karty zasiłkowej (wniosek z dnia 17 marca 2023r. wraz z złącznikami, k. 27-32 a.s.). Decyzją z dnia 6 kwietnia 2023r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu przyznania rekompensaty, wskazując w uzasadnieniu, że na dzień 31 grudnia 2008r. nie udokumentował co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Zakład nie uwzględnił okresu od 17 stycznia 1994r. do 31 grudnia 2008r., ponieważ świadectwo pracy w szczególnych warunkach z dnia 25 lutego 2019r. zostało błędnie sporządzone, nie określa stanowiska ściśle według wykazu, działu, pozycji i punktu załącznika do zarządzenia resortowego właściwego ministra, któremu podlegał zakład pracy (decyzja z dnia 6 kwietnia 2023r., k. 33 a.e.).

Ubezpieczony nie zgodził się z powyższą decyzją i wnosząc odwołanie, zainicjował przedmiotowe postępowanie (odwołanie z dnia 19 maja 2023r., k. 3 a.s.).

W toku postępowania Sąd postanowił dopuścić dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu BHP na okoliczność, czy prace wykonywane przez R. R. (1) w (...) Zakładach (...) w okresie od 1 stycznia 1978r. do 30 listopada 1978r., w (...) w okresie od 1 grudnia 1978r. do 31 października 1991r. oraz w (...) (...) Bazie Logistycznej w W. w okresie od 17 stycznia 1994r. do 31 grudnia 2008r. mogą być kwalifikowane jako prace w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (postanowienie z dnia 23 maja 2024r., k. 90 verte a.s.).

W opinii z dnia 6 lipca 2024r. biegły z zakresu Z. C. wskazał, że w informacjach znajdujących się w aktach sprawy, w tym w aktach osobowych, brak jest zaświadczeń lekarskich/skierowań na badania lekarskie, w których to stwierdzony był brak przeciwwskazań do wykonywania przez odwołującego pracy narażającej na działanie promieniowania jonizującego oraz prace narażające na działanie pół elektromagnetycznych w zakresie od 0,1 do 300 000 M Hz w strefie zagrożenia, a informacja pracodawcy o zapoznaniu pracownika z ryzykiem zawodowym występującym na stanowisku montera z dnia 20 listopada 2007r. wskazuje, że ryzyko jest pomijane. Okoliczności te, w ocenie biegłego, nie pozwalają na wskazanie/istnienie zagrożeń występujących w związku z potencjalnym występowaniem promieniowania elektromagnetycznego. Ponadto brak jest wyników badań środowiska pracy w miejscu świadczenia pracy przez odwołującego w zakresie promieniowania elektromagnetycznego, tym samym nie jest możliwe określenie stref/strefy zagrożenia promieniowania elektromagnetycznego, brak wyznaczenia stref promieniowania w miejscu świadczenia pracy przez odwołującego - w tym strefy zagrożenia, brak określonych charakterystyk sprzętu elektronicznego/radioelektronicznego, z którym miał kontakt odwołujący podczas świadczenia pracy w spornym okresie czasu pracy. Tym samym brak jest podstaw do stwierdzenia, że odwołujący w spornym okresie wykonywał pracę w warunkach szczególnych w oparciu o wymagania ujęte w Wykazie A, Dziale XIV, poz. 4 rozporządzenia Rady Ministrów. Biegły Z. C. podsumował, że całość dokumentacji załączonej do akt sprawy nie pozwala na stwierdzenie, że w (...) Zakładach (...) w okresie od 1 stycznia 1978r. do 30 listopada 1978r., w (...) w okresie od 1 grudnia 1978r. do 31 października 1991r. oraz w (...) (...) Bazie Logistycznej w W. w okresie od 17 stycznia 1994r. do 31 grudnia 2008r. ubezpieczony wykonywał pracę w warunkach szczególnych/o szczególnym charakterze, w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danych stanowiskach pracy (opinia biegłego Z. C. z dnia 6 lipca 2024r., k. 95-105 a.s.).

Organ rentowy nie wnosił zastrzeżeń do opinii biegłego (pismo procesowe z dnia 1 sierpnia 2024r., k. 114 a.s.), natomiast R. R. (1) nie zgodził się z opinią biegłego, wskazując, że zawiera ona błędy, które świadczą o tym, że została sporządzona w sposób nierzetelny, a kluczowe kwestie nie zostały uwzględnione (pismo procesowe z dnia 6 sierpnia 2024r., k. 115 a.s.). Ubezpieczony wniósł o powołanie biegłego sądowego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy A. B. (1), o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z ponownego przesłuchania świadka W. W. oraz o przeprowadzenie dowodu z dokumentów, w tym wyników badań szkodliwości na stanowisku pracy w (...) (...) Bazie Logistycznej ( pismo procesowe z dnia 16 września 2024r. wraz z załącznikami, k. 123-239 a.s.).

Sąd postanowił dopuścić dowód z innego opinii biegłego z zakresu BHP (postanowienie z dnia 22 października 2024r., k. 282 verte a.s.). Taką opinię sporządził biegły A. B. (1), który po przeprowadzeniu szczegółowej analizy zgromadzonej dokumentacji oraz przy uwzględnieniu zeznań świadków i ubezpieczonego, ustalił, że czynności wykonywane przez R. R. (1) w spornych okresach zatrudnienia należy zakwalifikować jako pracę, w warunkach szczególnych. Łączny okres takiej pracy wyniósł 28 lat, 9 miesięcy i 15 dni, w tym okresy nieskładkowe stanowiły 7 miesięcy i 9 dni ( opinia biegłego A. B. (1), k. 286-319 a.s.). Organ rentowy nie kwestionował wskazanej opinii (pismo procesowe z dnia 20 października 2023r., k. 331 a.s.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym w aktach ZUS i w aktach osobowych ubezpieczonego, które zostały ocenione jako wiarygodne, szczególnie że strony procesu nie kwestionowały ich.

Sąd oparł się także na opinii biegłego sądowego z zakresu BHP A. B. (1). Opinia ta została oceniona jako rzetelna, gdyż została wydana w oparciu o zgromadzone dokumenty, jak również przy uwzględnieniu zeznań świadków i ubezpieczonego. Ponadto treść tej opinii jest jasna i logiczna, a także wyczerpująco i przekonująco uzasadniona. Biegły sądowy ostatecznie udzielił jednoznacznej odpowiedzi na pytania. Uwzględniając to, Sąd ocenił, że opinia biegłego jest spójna ze zgromadzonymi w sprawie dowodami dotyczącymi wykonywanych przez R. R. (1) czynności w ramach stosunku pracy i może stanowić podstawę dokonanych w sprawie ustaleń. Biegły, dokonując charakterystyki wykonywanych przez ubezpieczonego czynności, odniósł się do odpowiednich przepisów, formułując logiczne i zrozumiałe wnioski. Należy również wskazać, że opinia biegłego została sporządzona po uzupełnieniu przez ubezpieczonego materiału dowodowego, tj. po złożeniu wyników badań szkodliwości na stanowisku pracy w (...) (...) Bazie Logistycznej. Istotne jest również i to, że tak ubezpieczony, jak i organ rentowy, nie wnieśli zastrzeżeń i uwag do opinii sporządzonej przez biegłego. Powyższe potwierdza, że opinię biegłego należało ocenić jako jasną i zrozumiałą i uwzględnić ją, dokonując ustaleń faktycznych i oceny prawnej.

Sąd nie opierał się na opinii biegłego Z. C., która została zakwestionowana przez ubezpieczonego, gdyż była nieszczegółowa i zawierała szereg błędów. Sąd ocenił, iż została ona sporządzona w sposób ogólny. Biegły nie odniósł się do wszystkich zebranych w sprawie dowodów, a kolejna opinia, sporządzona przez biegłego A. B. (1), zawierała dużo szerszą analizę materiału dowodowego.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły również zeznania ubezpieczonego oraz świadków: M. R., A. R. i W. W., którzy w spornych okresach pracowali w tych samych zakładach pracy, w których pracę wykonywał R. R. (1). Ubezpieczony i świadkowie spójnie, i zgodnie z tym, na co wskazują dokumenty, opisali rodzaj i charakter pracy wykonywanej przez ubezpieczonego, dlatego Sąd nie miał z podstaw, aby ich zeznaniom odmówić wiarygodności.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Regulacja dotycząca prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegał się R. R. (1), została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 164 – dalej jako u.e.p.). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób obliczenia określają art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III „Rekompensata”. Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczanie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku. W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia . Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 maja 2017r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2015r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017r., III AUa 529/16).

Odesłanie ustawowe zawarte w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych wymaga przywołania przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, regulujących kwestie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z art. 32 ust. 2 tej ustawy, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Jako przykłady takiej pracy można wymienić: pracę w narażeniu na hałas przekraczający dozwolone normy, w zapyleniu, w oparach chemicznych, w wysokich temperaturach lub zmiennych warunkach atmosferycznych.

Ponieważ art. 21 ust. 1 i 2 u.e.p. odnosi się do pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, konieczne jest wskazanie, że na gruncie tej ustawy tego rodzaju praca jest definiowana inaczej, niż na tle ustawy o emeryturach pomostowych. Wykaz prac zaliczanych do prac w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze zamieszczony został w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm. – dalej jako rozporządzenie RM z 7 lutego 1983r.). Wyjątkowy charakter prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, możliwość zakwalifikowania pracy na danym stanowisku jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach u pracodawcy, którego podstawowa działalność nie należy do branży, do której przyporządkowane jest dane stanowisko pracy, jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy wykonywanie tej pracy oznacza narażenie na tożsame szkodliwe czynniki właściwe branży przypisanej do stanowiska wymienionego w wykazie A rozporządzenia RM z 7 lutego 1983r. ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2017r., II UK 672/15). Co więcej okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczenia są tylko te lata, gdy ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1 ww. rozporządzenia) (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2013r., I UK 184/13).

W kontekście powyższego rację ma organ rentowy, uznając, że okresy pracy określone w ust. 1 § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do rozporządzenia lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2). Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy. Wymaga jednak podkreślenia, że zgodnie z poglądem ugruntowanym w orzecznictwie, nieprzedstawienie takiego dokumentu nie oznacza braku możliwości wykazania faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych przy użyciu innych środków dowodowych. Wskazuje się bowiem, że okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach może być dowodzona wszelkimi środkami dowodowymi, przy czym sąd nie jest związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. W postępowaniu przed sądem odwoławczym, w przypadku nieposiadania przez wnioskodawcę świadectwa, o którym mowa w § 2 ust. 2 rozporządzenia RM z 7 lutego 1983r. bądź niemożności jego uzyskania (np. z uwagi na likwidację zakładu pracy), dopuszczalne jest przeprowadzenie innych dowodów na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – w szczególności z dokumentacji z akt osobowych, zeznań świadków oraz innych dowodów mogących pozwolić na wykazanie tej okoliczności (zob. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984r., III UZP 6/84; z dnia 21 września 1984r., III UZP 48/84; a także wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999r., II UKN 619; Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 grudnia 2004r., III AUa 2474/03; Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia 4 października 2013r., IV U 1284/13).

Przy tym pamiętać należy także, że dla oceny czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wymienionych w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Odnosząc się do wskazanej okoliczności należy podnieść, że w sprawie o prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na wykonywanie pracy szczególnych warunkach – analogicznie w sprawie o prawo do rekompensaty - należy ustalić faktyczny rodzaj i zakres powierzonych do wykonywania czynności (obowiązków) pracowniczych i to one podlegają każdorazowo ocenie, a nie rodzaj stanowiska, jaki w dokumentach podał pracodawca. Ponadto – zgodnie z tym, co już zostało wskazane - choć wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy, to dokumenty te podlegają każdorazowo weryfikacji. Wynika to z tego, że są to dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c. i nie stanowią dowodu tego co zostało w nim odnotowane. Taki walor mają wyłącznie dokumenty urzędowe, do których w myśl stosowanego a contrario art. 244 § 1 k.p.c. nie zalicza się świadectwa pracy, skoro nie zostało sporządzone przez organy władzy publicznej ani inne organy państwowe. To zatem oznacza, że nawet jeśli pracodawca ww. dokument pracownikowi wystawił, to i tak podlega on kontroli ZUS i Sądu i nie oznacza automatycznie, że praca w danym okresie była wykonywana w warunkach szczególnych. Z drugiej zaś strony, brak takiego dokumentu bądź jego wadliwości nie przesądzają o tym, że praca nie była wykonywana w warunkach szczególnych. Kwestia ta każdorazowo podlega badaniu przy uwzględnieniu tego, jakie czynności i rodzaj prac faktycznie wykonywał wnioskodawca i co ważne, w razie wszczęcia postępowania sądowego, toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji organu rentowego w sprawie przyznania uprawnień do emerytury w wieku obniżonym (także w sprawie o rekompensatę), dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności, mających wpływ na prawo do świadczenia.

W rozpatrywanej sprawie nie zachodzi negatywna przesłanka przyznania R. R. (1) prawa do rekompensaty. Ubezpieczony nie miał przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na prace wykonywane w warunkach szczególnych. Decyzją z dnia 6 lutego 2019r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu emeryturę od (...) tj. od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego.

W analizowanej sprawie z przeprowadzonych przez Sąd dowodów jednoznacznie wynika, że R. R. (1) w okresie od 1 stycznia 1978r. do 30 listopada 1978r. w (...) Zakładach (...) wykonywał pracę kontrolera jakości produkcji. Jego praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i polegała na prowadzeniu napraw telewizorów, które miały trafić do klientów. Ubezpieczony pracował na hali, gdzie odbywała się produkcja. Podczas pracy był narażony na promieniowanie jonizujące i pole elektromagnetyczne – telewizory musiały być cały czas włączone. Praca wykonywana przez ubezpieczonego w tym okresie może być zatem zakwalifikowana jako odpowiadająca zapisom punktu 24 działu XIV (Prace różne) wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. (Dz. U. Nr 8 poz. 43). Ubezpieczony podczas pracy był cały czas narażony na promieniowanie, pracował pod napięciem. Mając powyższe na względzie okres pracy ubezpieczonego w (...) Zakładach (...) w łącznym wymiarze 11 miesięcy jest okresem pracy w szczególnych warunkach.

Również praca od 1 grudnia 1978r. do 31 października 1991r. w (...) (...) na stanowiskach: monter układów elektronicznych, zestrajacz układów elektronicznych, starszy technik serwisu, była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i może być zakwalifikowana jako odpowiadająca pozycji 83 działu III (lutowanie płyt, blach i przewodów ołowianych oraz metali nieżelaznych) wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. (Dz. U. Nr 8 poz. 43). Ubezpieczony przez cały ten okres wykonywał te same prace, pomimo zmian zachodzących w nazwach zajmowanych stanowisk – zajmował się naprawami telewizorów, przy których konieczne było, aby telewizor był włączony i otwarty, aby znaleźć usterkę. Do jego zadań należało lutowanie elementów przy wykorzystaniu cyny ołowiowej, na której wdychanie oparów był narażony przez cały czas pracy. Mając powyższe na względzie okres pracy ubezpieczonego w (...) (...) w łącznym wymiarze 12 lat i 11 miesięcy jest okresem pracy w szczególnych warunkach.

Ponadto w okresie pracy od 17 stycznia 1994r. do 31 grudnia 2008r. w (...) (...) Bazie Logistycznej w W. na stanowiskach: elektrotechnik sprzętu radiowego i łączności, radiomechanik oraz monter, ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace, o których mowa w pozycji 4 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. (Dz. U. Nr 8 poz. 43). Wówczas, mimo różnego nazewnictwa stanowisk, zajmował się naprawami radiostacji małej i średniej mocy oraz łącznością wewnętrzną w czołgach i innych pojazdach bojowych. Pod pozycją 4 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r. wymieniono prace narażające na działanie promieniowania jonizującego oraz prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych w zakresie od 0,1 do 300.000 MHz w strefie zagrożenia, a taką pracę ubezpieczony w spornym okresie zatrudnienia niewątpliwie wykonywał. W pomieszczeniu, w którym przebywał, znajdowała się cała aparatura emitująca promieniowanie jonizujące. Okoliczność tę potwierdziła opinia biegłego sądowego, do której strony sporu nie zgłosiły zastrzeżeń.

Podsumowując, Sąd uwzględnił jako okresy pracy w warunkach szczególnych okresy: od 1 stycznia 1978r. do 30 listopada 1978r. w (...) Zakładach (...), od 1 grudnia 1978r. do 31 października 1991r. w (...) (...) i od 17 stycznia 1994r. do 31 grudnia 2008r. w (...) (...) Bazie Logistycznej, co daje łącznie ponad 15 lat, a więc więcej niż minimalny próg, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.

W tych okolicznościach należało stwierdzić, że ubezpieczony spełnia przesłanki do uzyskania prawa do rekompensaty. W konsekwencji odwołanie podlegało uwzględnieniu poprzez zmianę zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 2 k.p.c.

sędzia Agnieszka Stachurska