Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 stycznia 2025r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: st. sekretarz sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 stycznia 2025r. w Warszawie

sprawy B. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W.

o rekompensatę z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych

na skutek odwołania B. G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W.

z dnia 22 marca 2024 roku, znak: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że od 27 lutego 2024r. przyznaje B. G. emeryturę wraz z rekompensatą z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

UZASADNIENIE

B. G. w dniu 8 maja 2024r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu (...) (...)Oddział w W. z dnia 22 marca 2024 roku, znak: (...) odmawiającej prawa do rekompensaty, wnosząc o jej zmianę. W uzasadnieniu odwołania wskazał, że w Drukarni im. (...) (później Drukarnia (...)) od 2 września 1974r. do 31 lipca 1979r. oraz w Drukarni (...) (później (...) Drukarnia (...)) od 4 stycznia 1988r. do 8 września 2005r. pracował na stanowisku maszynisty offsetowego, które w wykazie A Dział XI, poz. 4 pkt 4 określone jest jako maszynista maszyn offsetowych arkuszowych. Ubezpieczony podkreślił, że wykaz ten określa nie tylko stanowiska, ale również opisuje prace z nimi związane. W dziale XI rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. mowa jest o drukowaniu i uszlachetnianiu druków oraz o bezpośredniej obsłudze maszyn i urządzeń do składania (łamania) arkuszy papieru i ubezpieczony tym właśnie się zajmował. Dalej wyjaśnił, że maszynista offsetowy to inaczej drukarz specjalizujący się w obsłudze maszyn offsetowych. Nie ma innej definicji tego stanowiska, podobnie, jak nie ma wątpliwości, że maszynista obsługuje maszyny, a offset, to jedna z technik druku. B. G. podkreślił również, że bez znaczenie jest fakt, że we wszystkich świadectwach pracy z drukarni od lat siedemdziesiątych zeszłego stulecia po rok 2013, jego stanowisko nazywane było jednakowo, czyli „maszynista offsetowy”, natomiast świadectwa pracy w szczególnych warunkach cytowały nazewnictwo z wykazu, które jest rozszerzeniem tej nazwy, a nie innym stanowiskiem. W ocenie ubezpieczonego, negowanie tego faktu przez organ rentowy jest niezrozumiałe i krzywdzące, nadto podważa uczciwość i wiarygodność jego byłych pracodawców, którzy poświadczyli, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach (odwołanie z dnia 7 maja 2024r., k. 3-5 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., a uzasadniając swe stanowisko zacytował art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Ponadto organ rentowy wskazał, że zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Okresy pracy, o których mowa wyżej, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach (...) lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2 rozporządzenia).

Odnosząc powyższe do okoliczności faktycznych rozpatrywanej sprawy, organ rentowy wyjaśnił, że ubezpieczony nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych, wykonywanej do 31 grudnia 2008r. Do stażu pracy w warunkach szczególnych nie uwzględniono ubezpieczonemu okresu od 2 września 1974r. do 31 lipca 1979r., kiedy był zatrudniony w Drukarni (...) S.A. (przejętej przez Polską Agencję Prasową S.A.), ponieważ w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 22 lutego 2019r. wskazano, że ubezpieczony wykonywał pracę na stanowisku uczeń w zawodzie maszynista maszyn offsetowych arkuszowych i maszynista maszyn offsetowych arkuszowych, natomiast w świadectwie pracy z dnia 28 marca 1984r., wystawionym przez Drukarnię im. (...) Przedsiębiorstwo Państwowe, podane jest, że w okresie tym wykonywał pracę na stanowisku maszynisty offsetowego.

Organ rentowy wskazał, że do stażu pracy w warunkach szczególnych nie został uwzględniony również okres od 4 stycznia 1988r. do 8 września 2005r. na podstawie świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wystawionego w dniu 6 marca 2019r. przez (...) Drukarnia (...) (przejętej przez (...) Drukarnia (...)), ponieważ dokument ten nie spełnia wymogów formalnych. Nie zawiera pieczątki nagłówkowej zakładu pracy oraz pieczątki imiennej osoby upoważnionej do wystawiania dokumentów. Ponadto w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach wskazano, że ubezpieczony pracował na stanowisku maszynisty maszyn offsetowych arkuszowych, a w świadectwie pracy z dnia 8 września 2005r., że na stanowisku maszynisty offsetowego (odpowiedź na odwołanie z dnia 24 maja 2024r., k. 6 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

B. G., ur. (...), w okresie od 2 września 1974r. do dnia 31 lipca 1979r. był zatrudniony w Drukarni (...) S.A. (wcześniej Drukarnia im. (...)) na stanowisku ucznia w zawodzie maszynisty offsetowego, a następnie maszynisty offsetowego. Początkowo, w okresie od 2 września 1974r. do 31 sierpnia 1977r., odbywał praktyczną naukę zawodu, w trakcie której przez 3 dni pobierał naukę, a przez 3 dni wykonywał pracę w drukarni, gdzie odbywało się przyuczenie do obsługi maszyny offsetowej pod nadzorem instruktora. Praca w tych dniach trwała ok. 7 godzin dziennie (pismo z dnia 2 września 1974r. – akta osobowe; umowa o udzielenie nauki zawodu z dnia 2 stycznia 1976r. - akta osobowe; świadectwo pracy z dnia 31 lipca 1979r. - akta ZUS; podanie z dnia 8 lutego 1978r. – akta osobowe; zeznania B. G., k. 39 verte-40 a.s.).

Po ukończeniu szkoły i zdanym egzaminie państwowym B. G. pracował w Drukarni (...) S.A. na stanowisku maszynisty offsetowego w pełnym wymiarze czasu pracy i zajmował się obsługą maszyny offsetowej. Do jego zadań należało nakładanie papieru, farby oraz mycie maszyny rozpuszczalnikami, a także drukowanie. Wytworem jego pracy był druk. Pracodawca nie zlecał mu innych zadań niż te, które wiązały się z obsługą maszyny offsetowej (zeznania B. G., k. 39 verte-40 a.s.; pisma z\ 10 września 1977r., z 27 kwietnia 1978r. i 29 grudnia 1978r. – akta osobowe; świadectwo pracy z dnia 31 lipca 1979r. - akta ZUS).

Od 4 stycznia 1988r. do 8 września 2005r. B. G. był zatrudniony w (...) Drukarnia, którą początkowo prowadziły J. N. i D. J., a od około maja 2002r. A. C.. Ubezpieczony pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku maszynisty offsetowego. Jego stanowisko w trakcie zatrudnienia nie zmieniało się, tak samo jak nie zmieniał się zakres obowiązków. Na zajmowanym stanowisku ubezpieczony, tak jak w Drukarni (...) S.A., zajmował się obsługą maszyny offsetowej. Do niego należało nakładanie papieru, farby, mycie maszyny rozpuszczalnikami i drukowanie. Maszyny, które obsługiwał były różne – półformatowe. Wytworem jego pracy był druk. Zajmował się drukowaniem arkuszowym, a więc na arkuszach papieru. Nie zlecano mu innych prac (zeznania świadka J. N., k. 39 a.s.; zeznania B. G., k. 39 verte - 40 a.s.; świadectwo pracy z 8 września 2005r. – akta ZUS).

(...) S.A. – Polska Agencja Prasowa S.A. w dniu 22 lutego 2019r. wystawiła ubezpieczonemu świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w którym wskazała, że ubezpieczony od 2 września 1974r. do 31 lipca 1979r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace bezpośrednie z drukowaniem i uszlachetnianiem druków na stanowisku maszynista maszyn offsetowych arkuszowych, wymienionym w wykazie A Dział XI poz. 4 pkt 4, stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia nr 26 Ministra Kultury i Sztuki z 1 lipca 1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach kultury i sztuki (świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 22 lutego 2019r. – k. 37 akt ZUS).

Ponadto, w dniu 6 marca 2019r., wobec śmierci wspólniczki D. J., druga z prowadzących (...) Drukarnię - (...) wystawiła ubezpieczonemu świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w którym wskazała, że B. G. od 4 stycznia 1988r. do 8 września 2005r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace bezpośrednie z drukowaniem i uszlachetnianiem druków na stanowisku maszynista maszyn offsetowych arkuszowych, wymienionym w wykazie A Dział XI poz. 4 pkt 4, stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia nr 26 Ministra Kultury i Sztuki z 1 lipca 1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach kultury i sztuki. Wskazany dokument nie został zaopatrzony w pieczęć zakładu pracy. Zawiera jedynie czytelny podpis J. N. (świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 6 marca 2019r. – k. 38 akt ZUS).

W dniu 7 lutego 2023r. ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę pomostową. Decyzją z dnia 9 marca 2023r., znak: (...) organ rentowy umorzył postępowanie w sprawie emerytury pomostowej w związku z tym, że w dniu 13 lutego 2023r. wpłynęło wycofanie ww. wniosku (wniosek z dnia 7 lutego 2023r. - k. 1 akt ZUS; wycofanie wniosku - k. 8 akt ZUS; decyzja ZUS z dnia 9 marca 2023r. - k. 10 akt ZUS).

W dniu 2 lutego 2024r. B. G. wniósł o przyznanie emerytury wraz z rekompensatą. Decyzją z 22 marca 2024r., znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W. przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 27 lutego 2024r., tj. od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego oraz równocześnie odmówił prawa do rekompensaty, wskazując, że ubezpieczony na dzień 31 grudnia 2008r. nie udokumentował 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że do pracy w szczególnych warunkach nie uwzględniono okresów zatrudnienia od 2 września 1974r. do 31 lipca 1979r. w Drukarni (...) S.A. z uwagi na rozbieżności odnośnie zajmowanego przez ubezpieczonego stanowiska pracy w ww. okresie, ponieważ w świadectwie wykonywania prac w warunkach szczególnych z 22 lutego 2019r. stanowisko podane przez pracodawcę - „maszynista maszyn offsetowych arkuszowych” nie jest zgodne ze świadectwem pracy, w którym podano, że ubezpieczony pracował jako maszynista offsetowy. Jednocześnie organ rentowy wskazał, że brak jest informacji, w jakim dokładnie czasie B. G. zajmował stanowisko maszynisty maszyn offsetowych arkuszowych. Ponadto nie został uwzględniony okres od 4 stycznia 1988r. do 8 września 2005r., ponieważ świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 6 marca 2019r. nie spełnia wymogów formalnych, tj. nie zawiera pieczątki nagłówkowej zakładu pracy oraz pieczątki imiennej osoby upoważnionej do wystawienia dokumentów (jednocześnie stanowisko podane przez pracodawcę „maszynista maszyn offsetowych arkuszowych” nie jest zgodne ze zwykłym świadectwem pracy, w którym podano, że ubezpieczony pracował jako maszynista offsetowy) (wniosek o przyznanie emerytury z dnia 2 lutego 2024r. - k. 1-3 akt ZUS; decyzja ZUS z dnia 22 marca 2024r. w przedmiocie przyznania emerytury - k. 11-13 akt ZUS).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dokumentów, które zostały ocenione jako wiarygodne, choć podkreślenia wymaga, że świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z 6 marca 2019r. - jako niespełniające wymogów formalnych i wystawione przez osobę, która nie miała przymiotu pracodawcy ubezpieczonego w dacie wystawienia tego dokumentu, jak i nie była następcą prawnym w tym czasie, skutkiem czego dokument nie zawiera żadnych pieczęci – nie jest wystarczającym dowodem, w oparciu o który możliwe byłoby ustalenie, że ubezpieczony wykonywał pracę w warunkach szczególnych w okresie od 4 stycznia 1988r. do 8 września 2005r. Ustaleń takich Sąd jednak dokonał, opierał się jednak na zeznaniach świadka J. N. oraz na zeznaniach ubezpieczonego. Ze względu na to, że są spójne, jeśli chodzi o zakres czynności realizowanych przez B. G. w spornym okresie, to zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd dał wiarę zeznaniom ubezpieczonego także w zakresie, w jakim ubezpieczony opisywał prace realizowane w Drukarni (...) S.A. Jego zeznania w tej części potwierdzają dokumenty zgromadzone w aktach osobowych nadesłanych przez (...) S.A., dlatego brak było podstaw do ich kwestionowania. Zarazem jednak podkreślenia wymaga, że wobec tego co zeznał B. G. odnośnie pracy u ww. pracodawcy, świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 22 lutego 2019r. musi być ocenione jako nie w pełni potwierdzające stan faktyczny, o tym jednak będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Regulacja dotycząca prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegał się B. G., została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2024r., poz. 1696). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób obliczenia określają art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III (...). Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczanie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku. W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia . Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 maja 2017r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2015r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017r., III AUa 529/16).

W rozpatrywanej sprawie nie zachodzi negatywna przesłanka przyznania B. G. prawa do rekompensaty. Ubezpieczony nie miał przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na prace wykonywane w warunkach szczególnych. Decyzją z dnia 22 marca 2024r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 27 lutego 2024r., tj. od dnia osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

W dalszej kolejności, celem ustalenia, czy ubezpieczonemu przysługuje prawo do rekompensaty, należało zbadać spełnienie przesłanek pozytywnych, o których była mowa. Analiza cytowanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, prowadzi do wniosku, że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948r., które przed 1 stycznia 2009r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, tak przy ustalaniu prawa do rekompensaty, będą uwzględnione tylko te okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43) – zwane dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego , do którego należy się odwołać na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wskazuje bowiem w § 2 ust. 1, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy te stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Brak takich dokumentów nie oznacza jednak braku możliwości wykazania faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych przy użyciu innych środków dowodowych. W orzecznictwie wielokrotnie wyrażano ugruntowany już pogląd, zgodnie z którym okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach może być dowodzona wszelkimi środkami dowodowymi, przy czym sąd nie jest związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. W postępowaniu przed sądem odwoławczym możliwe jest więc dopuszczenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w sytuacji, gdy wnioskodawca nie jest w stanie wykazać tej okoliczności jedynie w oparciu o dokumenty (zob. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 10 marca 1984r., III UZP 6/84; z dnia 21 września 1984r., III UZP 48/84; a także wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999r., II UKN 619 i Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 grudnia 2004r., III AUa 2474/03).

Organ rentowy, wydając decyzję odmawiającą prawa do rekompensaty, nie uwzględnił ubezpieczonemu żadnego okresu pracy w warunkach szczególnych. Kwestionowany przez ZUS był okres pracy od 2 września 1974r. do 31 lipca 1979r. w Drukarni (...) S.A. (przejętej przez Polską Agencję Prasową S.A.), ponieważ w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 22 lutego 2019r. wskazano, że ubezpieczony wykonywał pracę na stanowisku uczeń w zawodzie maszynista maszyn offsetowych arkuszowych i maszynista maszyn offsetowych arkuszowych, natomiast w świadectwie pracy z dnia 28 marca 1984r., wystawionym przez Drukarnię im. (...) Przedsiębiorstwo Państwowe wskazano, że w okresie tym ww. wykonywał pracę na stanowisku maszynisty offsetowego.

Zdaniem Sądu stanowisko ZUS jest o tyle słuszne, że część okresu pracy ubezpieczonego u ww. pracodawcy to była praktyczna nauka zawodu (od 2 września 1974r. do 31 sierpnia 1977r.). W owym czasie na stanowisku pracy ucznia nauki zawodu przewidziana była norma czasu wnikająca z obowiązującego wówczas (do czasu wejścia w życie Kodeksu pracy, tj. do 1 stycznia 1975r.) art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 1958r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy. Młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani byli do dokształcania się w zakresie obranego zawodu przez zajęcia teoretyczne w warunkach szkolnych. Czas pracy na stanowisku pracy, ze względu na ochronę pracownika młodocianego, nie mógł przekroczyć 6 godzin dziennie i 36 godzin tygodniowo. Do czasu pracy młodocianych wliczało się czas dokształcania bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo. A zatem praca na podstawie umowy o naukę zawodu wykonywana była zawsze w rozmiarze mniejszym, niż obowiązujący na danym stanowisku, mimo że młodocianych w wieku powyżej lat 16 obowiązywał normalny czas pracy stosowany w zakładzie pracy (art. 13 ust. 2 ustawy o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy).

Ponadto podkreślić należy, że na zatrudnienie pracownika młodocianego składa się zarówno okres faktycznego wykonywania pracy, jak i ze szkolenia teoretycznego (zwykle związanego z nauką w szkole). Szkolenie teoretyczne nie wiąże się natomiast z narażeniem na działanie czynników szkodliwych, które co do zasady występują przy pracy na stanowiskach określonych w wykazie prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Okresu przygotowania zawodowego nie można zatem zaliczyć do stażu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 1983r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 24 kwietnia 2009r., II UK 334/2008, OSNP 2010 nr 23- 24, poz. 294; z dnia 20 stycznia 2011r., II UK 169/2010, LEX nr 786387; z dnia 23 stycznia 2012r., II UK 96/2011, LEX nr 1215433; z dnia 22 sierpnia 2012r., I UK 130/2012, LEX nr 1265553 i z dnia 25 kwietnia 2017 r., II UK 176/16, LEX nr 2306372). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 września 2020r. wskazał, że wprawdzie powołane wyroki zapadły w stanach faktycznych, w których zatrudnienie młodocianych było realizowane na podstawie przepisów ustawy z 2 lipca 1958r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy, jednakże wyrażone w nich poglądy prawne, w pełni akceptowane przez Sąd Najwyższy, z całą pewnością zachowują aktualność, skoro w okresie obowiązywania tej ustawy jej art. 13 ust. 3 również przewidywał, analogicznie jak art. 202 § 3 k.p., wliczenie do czasu pracy młodocianego czasu nauki w wymiarze wynikającym z obowiązującego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywała się ona w godzinach pracy. Sąd Najwyższy stoi zatem na stanowisku, że okresu wykonywania pracy na podstawie umowy w celu przygotowania zawodowego, zawartej również pod rządami Kodeksu pracy, nie można zaliczyć do stażu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej na zasadach określonych w § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 1983r. (wyrok Sądu Najwyższego z 24 września 2020r., III UK 96/19, OSNP 2021, nr 10, poz. 116, LEX nr 32226000).

Wobec tego okres od 2 września 1974r. do 31 sierpnia 1977r., kiedy B. G. był uczniem praktycznej nauki zawodu, jak i okres, kiedy pracując w Drukarni (...) S.A., przebywał na zwolnieniu lekarskim (od 31 stycznia do 6 lutego 1978r.), nie mogą być uwzględnione jako okresy pracy w warunkach szczególnych. Świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 22 lutego 2019r., obejmujące ww. okresy, nie odzwierciedla stanu rzeczywistego i nie mogło być uwzględnione.

Jeśli chodzi zaś o okresy pracy od 1 września 1977r. do 31 lipca 1979r. w Drukarni (...) S.A. oraz od 4 stycznia 1988r. do 8 września 2005r. w (...) Drukarnia (...), to wobec tego, że ubezpieczony w obu tych okresach zajmował tożsame stanowiska i wykonywał takie same czynności, to zostaną one rozpatrzone łącznie. Analiza tych okresów przez Sąd objęła głównie to, czym faktycznie zajmował się ubezpieczony i czy prace, jakie realizował mogą być uwzględnione jako wykonywane w warunkach szczególnych. Natomiast świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, które zakwestionował ZUS, choć w części stanowisko to było słuszne, nie miały waloru dowodu przesądzającego. Wynika to z tego, że w sprawie o prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na wykonywanie pracy szczególnych warunkach – analogicznie w sprawie o prawo do rekompensaty - należy ustalić faktyczny rodzaj i zakres powierzonych do wykonywania czynności (obowiązków) pracowniczych i to one podlegają każdorazowo ocenie, a nie rodzaj stanowiska, jaki w dokumentach podał pracodawca. Ponadto, choć wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1997 roku, II UKN 417/97 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 roku, II UKN 598/00), to dokumenty te podlegają każdorazowo weryfikacji. To zaś oznacza, że nawet jeśli pracodawca ww. dokument pracownikowi wystawił, to i tak podlega on kontroli ZUS i Sądu, i nie oznacza automatycznie, że praca w danym okresie była wykonywana w warunkach szczególnych. Z drugiej zaś strony, brak takiego dokumentu bądź jego wadliwości nie przesądzają o tym, że praca nie była wykonywana w warunkach szczególnych. Kwestia ta każdorazowo podlega badaniu przy uwzględnieniu tego, jakie czynności i rodzaj prac faktycznie wykonywał wnioskodawca i co ważne, w razie wszczęcia postępowania sądowego, toczącego się wskutek odwołania od odmownej decyzji organu rentowego w sprawie przyznania uprawnień do emerytury w wieku obniżonym (także w sprawie o rekompensatę), dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego.

Zdaniem Sądu, analiza zgromadzonych dokumentów oraz zeznań ubezpieczonego potwierdza, że do okresu pracy w szczególnych warunkach należy zaliczyć okres pracy w Drukarni (...) S.A., ale tylko od 1 września 1977r. do dnia 31 lipca 1979r., kiedy to ubezpieczony pracował na stanowisku maszynisty offsetowego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Jeśli chodzi zaś o pracę w (...) Drukarnia od 4 stycznia 1988r. do 8 września 2005r., to tak ubezpieczony, jak i świadek J. N. (przez wiele lat jedna ze wspólniczek prowadzących tę Drukarnię, a więc osoba znająca specyfikę pracy ubezpieczonego) potwierdzili, że B. G. przez cały okres zatrudnienia u tego pracodawcy pracował w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku maszynisty offsetowego. Jego stanowisko w trakcie zatrudnienia nie zmieniało się, tak samo jak nie zmieniał się zakres obowiązków. Ubezpieczony wykonywał zadania polegające na obsłudze maszyny, było to nakładanie papieru, farby, mycie maszyny rozpuszczalnikami i drukowanie. Wytworem jego pracy był druk na arkuszach papieru. Tak samo było w okresie pracy od 1 września 1977r. do 31 lipca 1979r. Zadania B. G. były takie same. Ubezpieczony obsługiwał maszyny, które służyły do drukowania metodą offsetową. Jego stanowisko było określane przez pracodawców jako maszynista offsetowy, z czym tożsama jest nazwa maszynista offsetowy arkuszowy. Dodatek „arkuszowy” wiąże się z tym, że ubezpieczony dokonywał druku na arkuszach papieru nie zaś np. na papierze z roli. Co najistotniejsze, jego praca polegała na drukowaniu i uszlachetnianiu druków, na wskazuje rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego.

Dodatkowo należy podkreślić, że zeznania świadka J. N. nie objęły pełnego okresu pracy ubezpieczonego w Drukarni (...), bowiem wskazany świadek pracował wraz z ubezpieczonym do czasu sprzedania zakładu, tj. do 2002r., jednakże Sąd miał na uwadze, że stanowisko ubezpieczonego nie uległo zmianie i przez cały okres zatrudnienia wykonywał te same czynności. Była to praca wykonywana w pełnym wymiarze czasu, co potwierdził świadek i na co wskazują dokumenty stworzone przez pracodawcę. Wobec powyższego, w ocenie Sądu, sporny okres w całości, podobnie jak okres od 1 września 1977r. do 31 lipca 1979r., powinien zostać zaliczony do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Praca, o której mowa, wykonywana przez ubezpieczonego, została wymieniona w pozycji 4 Działu XI „W przemyśle poligraficznym” wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego. W tej pozycji przewidziano prace polegające na drukowaniu i uszlachetnianiu druków.

Podsumowując, wskazać należy, że z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że ubezpieczony w okresie od 1 września 1977r. do dnia 31 lipca 1979r. w Drukarni (...) S.A. oraz od 4 stycznia 1988r. do 8 września 2005r. w (...) Drukarnia pracował jako maszynista offsetowy i wykonywał pracę w warunkach szczególnych. Jak wskazano, taki rodzaj i charakter pracy ubezpieczonego znajduje potwierdzenie w dokumentach znajdujących się w aktach osobowych oraz w zeznaniach świadka. To oznacza z kolei, że ubezpieczony spełnia warunek konieczny do tego, aby uzyskać prawo do rekompensaty. Wymienione okresy, po ich zsumowaniu, stanowią łącznie ponad 15 lat i pozwalają przyjąć, że ubezpieczony spełnił wymóg, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.

Wobec tego, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając ubezpieczonemu rekompensatę począwszy od 27 lutego 2024 roku, a więc od daty, od której B. G. została przyznana emerytura.