Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

11 lipca 2024 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w następującym składzie:

Przewodniczący:SSO Małgorzata Kosicka

Protokolant:Marek Pniewski

po rozpoznaniu 11 lipca 2024 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z odwołania A. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W.

z 6 września 2023 r., znak (...)

o rekompensatę

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje A. M. prawo do rekompensaty od sierpnia 2023 r.;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. na rzecz A. M. 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt VII U 1525/23

UZASADNIENIE

A. M. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 6 września 2023 r. znak: (...). Ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie jej prawa do rekompensaty, ewentualnie o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona wskazała, że zaskarżoną decyzją Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. (dalej: „Zakład”), po rozpatrzeniu jej wniosku odmówił jej prawa do rekompensaty. Odwołująca wskazała, że spełnia warunki do otrzymania emerytury wraz z rekompensatą według najkorzystniejszego dla niej wariantu z tytułu pracy w charakterze nauczyciela, gdyż jako nauczyciel pozostaje ona w grupie pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze. Ubezpieczona podkreśliła, że ukończyła 55 lat w 2010 r., ale nie występowała z wnioskiem o przyznanie jej prawa do emerytury. Złożyła jedynie podanie celem zasięgnięcia informacji na temat tego, ile w przyszłości będzie wynosić jej emerytura. Równocześnie odwołująca wskazała, że rozwiązała stosunek pracy dopiero 31 sierpnia 2016 r. Odwołująca w dalszej części odwołania powołała się na przepisy mające zastosowanie przy przyznawaniu prawa do rekompensaty, wskazując przy tym, że w przedmiotowej sprawie nie ma zastosowanie art. 21 ust 2 ustawy o emeryturach pomostowych zgodnie z którym, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 53, dalej: ustawa emerytalna). Okoliczność wskazana w tym przepisie stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty, to znaczy, że zaistnienie wyrażonej w niej sytuacji uniemożliwia realizację przyznania prawa do wnioskowanego świadczenia. Ubezpieczona wskazała, że w jej ocenie, skoro posiada staż pracy w szczególnym charakterze powyżej 15 lat, o którym mowa w w/w rozporządzeniu, to należy się jej prawo do żądanego świadczenia. Mając powyższe na uwadze, wniesiono o zmianę zaskarżonej decyzji (odwołanie z 6 października 2023 r. k. 3-6 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z 27 października 2023 r. organ rentowy wniósł o jego odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ rentowy powołał się na art. 21 ust. 2 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych zgodnie z którym rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury w wieku powszechnym na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Organ rentowy podkreślił, że z akt sprawy wynika, że ubezpieczona ma przyznaną emeryturę wcześniejsza od 1 lipca 2015 r. na podstawie art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Mając powyższe na względzie wniesiono oddalenie odwołania (odpowiedź ZUS z 27 października 2023 r. k.7 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

A. M. urodzona (...), w okresie od 1 września 1975 r. do 15 września 1982 r. zatrudniona była w (...) w W. jako pomoc techniczna (świadectwo pracy z 14 września 1982 r. k. 7 a.r.). W okresie od 1 września 1982 r. do 1 września 1983 r., od 10 stycznia 1983 r. do 31 sierpnia 2006 r. i od 1 września 2006 r. do 31 sierpnia 2016 r. zatrudniona była na stanowisku nauczyciela w Zespole Szkół w J., w okresie zatrudnienia ubezpieczona wykonywała pracę na stanowisku nauczyciela wychowania przedszkolnego oraz edukacji wczesnoszkolnej (świadectwo pracy z 31 sierpnia 2016 r.k.26 a.r.). W okresie od 1 września 1999 r. do 31 sierpnia 2000, od 1 września 2000 r. do 31 sierpnia 2001 r. i od 1 września 2001 r. do 31 sierpnia 2002 r. zatrudniona była w Gimnazjum w J. na stanowisku nauczyciela (świadectwo pracy z 31 sierpnia 2000 r. k.8 a.r., świadectwo pracy z 31sierpnia 2001 r. k.9 a.r., świadectwo pracy z 2 września 2002 r. k.10 a.r.).

W lipcu 2015 r. ubezpieczona udała się do ZUS celem ustalenia wysokości swojej przyszłej emerytury. W trakcie wizyty w ZUS został jej przedstawiony druk wniosku o przyznanie emerytury, który został przez odwołującą wypełniony. W związku z czym decyzją z 3 sierpnia 2015 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej emeryturę od 1 lipca 2015 r., tj. od miesiąca zgłoszenia wniosku - w decyzji wskazano, że emerytura podlegała zawieszeniu z uwagi na kontynuację przez ubezpieczoną zatrudnienia (decyzja z 3 sierpnia 2015 r. k.22 a.r., zeznania ubezpieczonej k.50v a.s.).

Na skutek wniosku ubezpieczonej o ponowne ustalenie wysokości świadczenia emerytalnego organ rentowy decyzją z 13 września 2016 r. ustalił wysokość emerytury ubezpieczonej i podjął jej wypłatę od 1 września 2016 r., tj. od miesiąca zgłoszenia wniosku (wniosek z 1 września 2016 r. k.24 a.r., decyzja z 13 września 2016 r. k.28 a.r.). Kolejnymi decyzjami organ rentowy dokonywał przeliczenia emerytury ubezpieczonej (decyzja z 26 kwietnia 2017 r. k.36 a.r., decyzja z 22 stycznia 2018 r. k.39 a.r.).

1 września 2016 r. A. M. złożyła w ZUS wniosek o emeryturę (wniosek z 1 września 2016 r. k. 1 a.r. tom II). Decyzją z 22 września 2016 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej emeryturę od 1 września 2016 r. tj. od miesiąca, w którym złożono wniosek wskazując, że wysokość emerytury ustalonej na podstawie art. 26 w zw. z art. 24 ustawy jest równa wyliczonej na podstawie art. 185 decyzją z 13 września 2016 r. i wobec osiągnięcia przez ubezpieczoną powszechnego wieku emerytalnego wypłacana będzie emerytura o symbolu (...) (decyzja z 22 września 2016 r. k.8 a.r. tom II). Przyznana ubezpieczonej emerytura kilkukrotnie ulegała przeliczeniu (decyzja o przeliczeniu emerytury z 29 października 2019 r. k.11 a.r. tom II, decyzja o przeliczeniu emerytury z 19 listopada 2020 r. k.14 a.r. tom II, decyzja o przeliczeniu emerytury z 6 marca 2023 r. k. 18 a.r. tom II, decyzja z 19 lipca 2023 r. k.24 a.r.)

22 sierpnia 2023 r. pełnomocnik odwołującej złożył w ZUS wniosek o przeliczenie wysokości emerytury przy uwzględnieniu pracy w warunkach szczególnych w szkolnictwie przez okres co najmniej 15 lat (wniosek z 15 sierpnia 2023 r. k.26 a.r. tom II). Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 6 września 2023 r. odmówił prawa do rekompensaty wskazując na okoliczność, że ubezpieczona ma ustalone prawo do emerytur na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, zatem nie przysługuje jej prawo do rekompensaty (decyzja z 6 września 2023 r. k.29 a.r.)

Od powyższej decyzji ubezpieczona złożyła odwołanie, którym zainicjowała postępowanie przed tutejszym sądem ( odwołanie z 6 października 2023 r. k.3-6 a.s.).

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie dokumentów zawartych w aktach sprawy, w tym w aktach rentowych odwołującej, a także na podstawie wiarygodnych zeznań odwołującej A. M.. Zdaniem sądu, dokumenty, w zakresie w jakim sąd oparł na nich swoje ustalenia, są wiarygodne, wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Dokumenty te nie były przez strony sporu kwestionowane w zakresie ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem wynikające z nich okoliczności należało uznać za mogące stanowić podstawę ustaleń faktycznych w sprawie.

Zeznania odwołującej się sąd ocenił jako wiarygodne, bowiem w sposób logiczny wyjaśniła, że jej wolą w 2015 r. nie było złożenie wniosku o wcześniejszą emeryturę, ale uzyskanie informacji o wysokości emerytury jaką będzie otrzymywać po przejściu na emeryturę.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie A. M. zasługiwało na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 2 pkt 5 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1340) rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Warunki nabycia prawa do rekompensaty zostały przewidziane w art. 21 powołanej ustawy. Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. W ust. 2 art. 21 ustawy zawarto negatywną przesłankę nabycia prawa do rekompensaty, a mianowicie rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Art. 23 ustawy stanowi natomiast, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę (ust. 1), zaś rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (ust. 2).

Rekompensata jest formą odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów obowiązujących przed 2009 r. dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Przesłankami jej nabycia są więc: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej, 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat oraz przesłanka negatywna w postaci nabycia prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o e.r. FUS. Przy ustalaniu prawa do rekompensaty uwzględnia się tylko okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W sprawie bezspornym było wykonywanie przez odwołującą się przez okres ponad 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Istotą sprawy było to, że odwołująca się nie pobierała wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, zaś do wydania decyzji o przyznaniu jej tego prawa doszło w sytuacji wynikającej z okoliczności, że ubezpieczona chciała ustalić w jakiej wysokości będzie je przysługiwała emerytura. Odwołująca zgłosiła się do organu rentowego, by ustalić wartość przysługującej jej emerytury, bez zamiaru pobierania jej. Zamierzała bowiem kontynuować zatrudnienie do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego.

Sąd okręgowy podziela stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z 25 maja 2022 r. w sprawie II USKP 212/21, w którym wskazano, że przepisy dotyczące przyznania prawa do rekompensaty określonej w art. 2 pkt 5, art. 21-23 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, a zwłaszcza odmowy przyznania tej rekompensaty, zostały zredagowane w sposób uniemożliwiający zastosowanie wyłącznie wykładni językowej.

Sąd okręgowy podziela też zawarte w tym orzeczeniu twierdzenie, że należy uznać, że redagując art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych ustawodawca miał na myśli prawo do rekompensaty jako odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do „emerytury w obniżonym wieku emerytalnym" z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (art. 46 i art. 184 w związku z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Wykładnia art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych prowadzi więc do konkluzji, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie art. 46 i art. 184 w związku z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd Najwyższy wskazał, że odnośnie określenia „nabyła prawo do emerytury" w doktrynie oraz w judykaturze wymienia się nabycie prawa do emerytury in abstracto wskutek kształtującego działania norm prawnych na sferę prawną ubezpieczonych, które aktualizuje się wskutek spełnienia wszystkich ustawowych warunków kształtujących ex lege to prawo, a także nabycie tego prawa in concreto, co następuje po wydaniu deklaratoryjnej decyzji emertytalnej. W ubezpieczeniach społecznych regułą jest przysługiwanie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego po spełnieniu wszystkich ustawowych warunków jego przysługiwania z zastosowaniem mechanizmu ich nabywania ex lege. Wynika to z powszechnej ustawowej zasady, zgodnie z którą prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia (art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej). Jeżeli wszystkie przesłanki nabycia prawa do emerytury zostają spełnione, to prawo do świadczenia powstaje nawet wtedy, gdy nie został złożony wniosek o jego przyznanie (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 4 listopada 2014 r., I UK 100/14, LEX nr 1567460 oraz z 18 lutego 2015 r., I UK 225/14, OSNP 2016 Nr 11, poz. 141). Nabycie w taki sposób prawa do emerytury nie zobowiązuje organu ubezpieczeń społecznych do działania z urzędu w celu ustalenia i realizacji przysługującego nabytego ex lege uprawnienia, chyba że ustawa wyraźnie stanowi inaczej, ponieważ organ ten działa co do zasady na wniosek uprawnionego, który ujawnia swoje nabyte ustawowe uprawnienie i jest zainteresowany jego realizacją. Z tego względu wniosek oświadczenie (art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej) nie jest elementem układu warunkującego nabycie prawa do emerytury, gdyż ten jest zawarty w przepisach ustawy określających warunki do przysługiwania świadczenia, a wniosek stanowi jedynie żądanie realizacji prawa wykreowanego ex lege (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 grudnia 2000 r., III ZP 2/00, OSNAPiUS 2001 Nr 12, poz. 418).

W ocenie Sądu Najwyższego, przyznanie ubezpieczonemu prawa do rekompensaty określonej w art. 21 ust. 1 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, po udowodnieniu przez niego, że ma wymagany okres 15 pracy w szczególnych warunkach, może nastąpić wówczas, gdy sąd ustali, że wnioskodawca nie uzyskał prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym ani możliwości jej wypłaty po dniu złożenia wniosku o rekompensatę, choćby w ograniczonym zakresie. Zarówno bowiem wykładnia celowościowa, jak i wykładnia systemowa i funkcjonalna prowadzą do konkluzji, że ubezpieczonemu przysługuje alternatywnie tylko jedne świadczenie: emerytura w obniżonym wieku emerytalnym lub rekompensata. W tym kontekście nie można byłoby zaakceptować sytuacji, gdyby po uprawomocnieniu się wyroku przyznającego prawo do rekompensaty, ubezpieczony zachował prawo do skutecznego ubiegania się o wypłatę emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, na przykład w drodze wznowienia postępowania przed organem rentowym w trybie określonym w art. 114 ust. 1-2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W ocenie sądu, w sprawie nie wystąpiły okoliczności, które stałyby na przeszkodzie przyznaniu odwołującej się prawa do rekompensaty. Odwołująca się nie zachowała prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, w tym po dniu złożenia wniosku o rekompensatę. Pobierała ona jedynie świadczenie emerytalne wynikające z osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego na podstawie decyzji z 13 września 2016 r., w której organ rentowy przyznał odwołującej się prawo do emerytury od września 2016 r., tj. od miesiąca, w którym ustało zatrudnienie po osiągnięcia wieku emerytalnego.

Mimo, że wcześniejszą decyzją (z 3 sierpnia 2015 r.) organ rentowy przyznał odwołującej się prawo do emerytury od 1 lipca 2015 r., to wypłata tego świadczenia została zawieszona z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia.

Odwołująca się nabyła prawo do emerytury w wieku powszechnym zanim wypłacono jej emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym. Z uwagi na kontynuowanie przez odwołującą się zatrudnienia nie było możliwości wypłaty emerytury w obniżonym wieku emerytalnym po dniu złożenia wniosku o rekompensatę - świadczenie to nie było realizowane. Sąd uznał zatem, że A. M. nabyła prawo do spornej rekompensaty. Nabycie prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym nastąpiło bowiem w specyficznych okolicznościach, związanych z zgłoszeniem się ubezpieczonej do ZUS celem zasięgnięcia informacji odnośnie wysokości jej przyszłej emerytury. Sama odwołująca się nie zamierzała skorzystać z tego prawa, a jedynym powodem złożenia 14 lipca 2015 r. wniosku o emeryturę był zamiar ustalenia wysokości przyszłego świadczenia emerytalnego. Odwołująca podczas zeznań w sposób jasny i zasługujący na wiarę wskazała, że jedynym jej celem wizyty w ZUS w 2015 r. było uzyskanie informacji odnośnie wysokości świadczenia. Ubezpieczona nie była świadoma tego, że wypełniony przez nią formularz stanowi wniosek o przyznanie jej emerytury. Należy podkreślić, że aby uzyskać prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego konieczne jest złożenie wniosku przez osobę uprawnioną - a do złożenia wniosku w niniejszej sprawie nie doszło zgodnie z wolą samej ubezpieczonej. Skoro zatem nie było wolą strony złożenie wniosku i pobieranie wcześniejszej emerytury to druk wypełniony przez nią w 2015 r. nie może stanowić wniosku w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych. Zatem decyzja wydana przez ZUS 3 sierpnia 2015 r. była nieskuteczna, co spowodowało uznanie odwołania ubezpieczonej za uzasadnione. Data, od której została przyznana ubezpieczonej rekompensata wynika z daty złożenia wniosku o przyznanie rekompensaty. Wobec powyższego sąd okręgowy w punkcie pierwszym wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał A. M. prawo do rekompensaty od sierpnia 2023 r.

O kosztach zastępstwa procesowego sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c., zasądzając od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. na rzecz ubezpieczonej kwotę 180 zł z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie od uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, która została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2023 r., poz. 1964 ze zm.).

.