Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 czerwca 2024 roku.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia (del.) Przemysław Chrzanowski

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Dominika Kołpa

po rozpoznaniu w dniu 3 czerwca 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy S. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w W.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia, rentę rodzinną

w związku z odwołaniem S. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W.

z dnia 7 sierpnia 2023 roku, znak: (...) oraz

z dnia 13 września 2023 roku, znak: (...)

oddala odwołania.

Sygn. akt VII U 1536/23

UZASADNIENIE

W dniu 13 października 2023 r. S. B. odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. z dnia 7 sierpnia 2023 r., znak: (...), którą organ rentowy wstrzymał wypłatę pobieranego przez ubezpieczonego świadczenia, tj. renty rodzinnej w drodze wyjątku. W uzasadnieniu stanowiska ubezpieczony podniósł, że nie miał wiedzy o obowiązku poinformowania ZUS, iż osiąga przychód, który może w przyszłości spowodować zmniejszenie wysokości pobieranego świadczenia lub zawieszenie jego wypłaty. Ubezpieczony wskazał, że nie kwestionuje podstaw prawnych i faktycznych do zwrotu kwot pobranej renty w miesiącach spornego okresu, kiedy doszło do przekroczeń powodujących zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia. Ubezpieczony zaznaczył, że odprowadzał wszystkie składki wynikające z prowadzenia działalności, w tym składkę zdrowotną przez cały okres prowadzenia działalności. Zaakcentował, że zgodnie z załączonym do akt sprawy dowodami miesiące, w których doszło do przekroczeń 130% przeciętnego wynagrodzenia, to 09.2021 r., 12.2021 r. 01.2022 r., 02.2022 r., 04.2022 r. 09.2022 r., 10.2022 r., 11.2022 r., 01.2023 r. Natomiast w miesiącach 07.2021 r., 06.2022 r.; 08.2022 r., 02.2023 r., 03.2023 r., 04.2023 r., 05.2023 r., 06.2023 r. zachodziła podstawa wyłącznie do zmniejszenia o wskazany próg pomniejszenia. W ocenie ubezpieczonego nie można przypisać mu złej woli, celowego działania bądź wprowadzenia organu rentowego w błąd. Ubezpieczony wskazał, że nie mógł mieć jakiejkolwiek świadomości, że wypłacone świadczenie mu się nie należy i że może być pociągnięty do zwrotu tak dużej kwoty. Ubezpieczony kwestionował zasadność domagania się przez organ rentowy zwrotu całości kwoty w sytuacji, kiedy w przeważającej części nie doszło do powyżej wskazanych przekroczeń, a nawet przychody były zerowe. (odwołanie od decyzji z dnia 7 marca 2023 r. – k. 3-5 a.s. VII U 1536/23).

S. B. odwołał się także od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. z dnia 13 września 2023 r., znak: (...). Przedmiotową decyzję zaskarżył w części, tj. w zakresie zobowiązania go przez organ rentowy do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w kwocie 40.777,60 zł. Ubezpieczony podniósł, że organ rentowy dopuścił się naruszenia prawa materialnego, tj. art. 138 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez błędne zastosowanie i stwierdzenie, iż świadczenia z tytułu renty w drodze wyjątku pobrane przez ubezpieczonego za okres od 1 czerwca 2021r. do 31 lipca 2023r. wraz z dodatkowymi świadczeniami rocznymi 4/2022 i 4/2023, 11/2021 i 08/2022 są w całości świadczeniami nienależnymi, podlegającymi zwrotowi. W ocenie ubezpieczonego organ rentowy naruszył także przepisy postępowania, tj. art. 123 ustawy systemowej w zw. z przepisem art. 10 § 1 w zw. z przepisem art. 6 oraz przepisem art. 8 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku Kodeks postępowania administracyjnego poprzez niezawiadomienie ubezpieczonego o wszczęciu postępowania w przedmiocie odmowy prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego i zwrotu świadczeń w ocenie organu nienależnie pobranych, braku zawiadomienia o możliwości wypowiedzenia się w przedmiocie zgromadzonego materiału dowodowego, a w konsekwencji pozbawienia ubezpieczonego prawa czynnego udziału w postępowaniu administracyjnym. Ubezpieczony podniósł także zarzut naruszenia przepisu art. 123 ustawy systemowej w zw. z przepisem art. 7 kpa w zw. z art. 77 § 1 kpa oraz art. 80 kpa w zw. z art. 138 ust. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wskazując że organ rentowy w sposób niedokładny dokonał ustaleń stanu faktycznego sprawy, stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, co skutkowało bezzasadnym wydaniem przez organ zaskarżonej decyzji zobowiązującej ubezpieczonego do zwrotu świadczeń, bez przeprowadzenia postępowania dowodowego w celu ustalenia, czy świadczenia te stanowią świadczenia nienależnie pobrane. S. B. wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że nie jest zobowiązany do zwrotu pobranego świadczenia w kwocie 40777,60 zł z tytułu renty w drodze wyjątku oraz jednorazowych świadczeń dodatkowego rocznego wypłaconych za 11/2021, 04/2022, 08/2022 i 04/2023 wraz odsetkami od dnia doręczenia decyzji. Treść uzasadnienia odwołania od decyzji z dnia 13 września 2023 r. była tożsama z treścią uzasadnienia odwołania od decyzji z dnia 7 sierpnia 2023 r . (odwołanie od decyzji z dnia 13 września 2023 r – k. 2-5 a.s. VII U 1557/23).

Pismem z dnia 3 listopada 2023 r. organ rentowy udzielił odpowiedzi na odwołania od obu decyzji. Wniósł o oddalenie odwołań. Uzasadniając stanowisko organ rentowy scharakteryzował, że zaskarżoną decyzją z dnia 7 sierpnia 2023 r. wstrzymana została od 1 sierpnia 2023 r. wypłata renty rodzinnej w drodze wyjątku, a decyzją z dnia 13 września 2023 r. S. B. został zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, tj. renty rodzinnej w drodze wyjątku za okres od 1 czerwca 2021 r. do 31 lipca 2023 r. i dodatkowego świadczenia pieniężnego za: 11/2021, 4/2022, 8/2022 i 4/2023 w kwocie 40777,60 zł. Organ rentowy podkreślił, że wszystkie decyzje od 18 września 2017 r. adresowane są do ubezpieczonego i zawierają pouczenie, w myśl którego świadczeniobiorca jest zobowiązany powiadomić organ rentowy o osiąganiu przychodu - w przypadku pobierania świadczenia w drodze wyjątku i pouczenie o obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Organ rentowy podkreślił, że odwołujący nie informował organu rentowego o osiąganiu przychodu w trakcie pobierania renty rodzinnej w drodze wyjątku i podniósł, że to dopiero w toku postępowania organ rentowy dokonał poświadczenia okresów ubezpieczenia ww. i ustalił, że odwołujący podlegał ubezpieczeniom z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w okresie od 1 czerwca 2021 r. do 31 grudnia 2022 r. i z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę w (...) od 1 stycznia 2023 r. Organ rentowy powołał się na przepis art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Organ rentowy wywiódł, że okoliczności sprawy uzasadniają przyjęcie, że S. B. pobrał świadczenie nienależne za które uważa się m. in. świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania albo świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów. (odpowiedź na odwołanie z dnia 3 listopada 2023 r. – k. 16 -17 a.s. VII U 1557/23, k. 16-17 a.s. VII U 1536/23).

Sąd na podstawie art. 219 k.p.c. zarządził połączenie sprawy z odwołania ubezpieczonego od decyzji z dnia 13 września 2023 r. o sygn. akt VII U 1557/23 ze sprawą
o sygn. akt VII U 1536/23 dotyczącej odwołania od decyzji z dnia 7 sierpnia2023 r., celem łącznego rozpoznania i prowadzenia jej pod sygn. akt VII U 1536/23. (zarządzenie z dnia 17 listopada 2023 r. – k. 19 a.s. VII U 1536/23).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny :

S. B. urodzony (...), od 1 stycznia 2001 r. miał przyznane prawo do renty rodzinnej w drodze wyjątku. (bezsporne). Po osiągnięciu przez S. B. pełnoletniości decyzją z 18 września 2017 r. organ rentowy podjął wypłatę renty rodzinnej do rąk uprawnionego. Uzasadnienie decyzji zawierało informację, że osoba uprawniona do odbioru renty zobowiązana jest do powiadomienia ZUS o podanych w pouczeniu okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenia prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty w całości lub w części . W decyzji zamieszono pouczenia m.in., że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia jest zobowiązana do ich zwrotu (pkt IV pouczenia) oraz że prawo do renty rodzinnej ulega zawieszeniu albo świadczenie to ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu (pkt VI pouczenia) a także, że w sytuacji osiągania przychodu – w przypadku pobierania świadczenia w drodze wyjątku na otrzymującym świadczenie ciąży obowiązek powiadomienia organu rentowego o fakcie osiągania przychodu (pkt VII pouczenia. (decyzja z dnia 18 września 2017 r. – nienumerowana karta akt rentowych).

W okresie pobierania świadczenia S. B. zaczął prowadzić działalność gospodarczą i z tego tytułu podlegał ubezpieczeniom społecznym od 1 czerwca 2021 r. do 31 grudnia 2022 r. i opłacał składki. Następnie od 1 stycznia 2023 r. podjął zatrudnienie na podstawie umowy o pracę w (...) na czas określony od 1 stycznia 2023 r. do 31 grudnia 2023 r . (umowa o pracę – k. 6-7 a.s., poświadczenie dla celów emerytalno-rentowych – nienumerowana karta akt rentowych).

Decyzją z dnia 14 listopada 2022 r. organ rentowy przeliczył wysokość pobieranego przez S. B. świadczenia od 1 października 2022 r. Decyzja ta także zawierała pouczenie o obowiązku poinformowania organu rentowego o osiąganiu przychodu i pouczenie o okolicznościach powodujących zawieszenia wypłaty świadczenia lub zmniejszenie wysokości świadczenia wypłacanego (pkt V i pkt VII pouczenia). (decyzja z dnia 18 września 2017 r. – nienumerowana karta akt rentowych).

Decyzją z dnia 7 sierpnia 2023 r. znak: (...) organ rentowy wstrzymał wypłatę renty rodzinnej w drodze wyjątku od dnia 1 sierpnia 2023 r., tj. od najbliższego terminu płatności. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że wypłata świadczenia podlega zawieszeniu wobec zaniechania przez S. B. poinformowania organu rentowego o osiąganiu przychodu z tytułu zatrudnienia i prowadzenia działalności gospodarczej. (decyzja dnia 7 sierpnia 2023 r. znak: (...) – nienumerowana karta akt rentowych).

W dniu 7 sierpnia 2023 r. organ rentowy ujawnił nadpłatę renty rodzinnej w drodze wyjątku za okres od 1 czerwca 2021 r. do 31 lipca 2023 r. w kwocie 40777,60 zł. (notatka w sprawie ujawnienia nadpłaty – nienumerowana karta akt rentowych).

W decyzji z dnia 13 września 2023 r. organ rentowy stwierdził, że S. B. pobrał nienależnie świadczenia za okres od 1 czerwca 2021 r. do 31 lipca 2023 r. w łącznej kwocie 40777,60 zł w tym dodatkowe roczne świadczenie 4/2022 i 4/2023 oraz kolejne dodatkowe świadczenie roczne 11/2021 i 8/2022) z tytułu podjęcia zatrudnienia i osiągania przychodu, niepoinformowania o tym fakcie organu rentowego. Organ rentowy wskazał, że świadczenie w drodze wyjątku nie przysługuje w sytuacji zatrudnienia i osiągania przychodu zapewniającego niezbędne środki utrzymania. (decyzja dnia 13 września 2023 r. znak: (...) – nienumerowana karta akt rentowych).

Ubezpieczony odwołał się od dwóch decyzji organu rentowego, tj. od decyzji z dnia 7 sierpnia 2023 r. o wstrzymaniu wypłaty i decyzji z dnia 13 września 2023 r. o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia. Odwołania ubezpieczonego zainicjowały przedmiotowe postępowanie sądowe .

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy oraz w aktach rentowych. Zdaniem Sądu powołane dokumenty, w zakresie w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia są wiarygodne, wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Nie były one przez strony kwestionowane w zakresie ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów należało uznać za bezsporne i mające wysoki walor dowodowy.

Przy ustalaniu stanu faktycznego sąd jedynie w niewielkiej części dał wiarę zeznaniom S. B., tj. na okoliczność pobierania nauki, otworzenia działalności gospodarczej i zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Natomiast tej części zeznań, w której ubezpieczony podnosi brak wiedzy o konieczności informowania organu rentowego o osiąganiu przychodu Sąd nie uznał za wiarygodne, oceniając, że stanowią one wykreowaną jedynie na potrzeby toczącego się postępowania argumentację. Ubezpieczony podnosi, że konsultował się z księgową będącą doradcą podatkowym w zakresie możliwości otworzenia działalności gospodarczej przy jednoczesnym pobieraniu renty rodzinnej w drodze wyjątku; trudno dać wiarę temu, że profesjonalny podmiot nawet nie wspomniał o powinnościach jakie ciążą na ubezpieczonym wobec organu rentowego. Tak samo, nie sposób przyjąć za prawdziwej okoliczności, że – jak twierdzi ubezpieczony – pracownik organu rentowego udzielający odpowiedzi przez telefon w drodze konsultacji telefonicznych, również nie wspomniał ubezpieczonemu o tak podstawowym obowiązku jak informowanie o przychodach, w sytuacji, gdy od tego zależy uprawnienie do renty rodzinnej w drodze wyjątku. Ostatecznie wreszcie należy mieć na uwadze, że ubezpieczony w swoich zeznaniach wspomniał, że pozostawał w przekonaniu, że organ rentowy widzi w systemie, że ubezpieczony prowadzi działalność gospodarczą, zatem przyjął, że nie ma potrzeby podejmowania dodatkowej aktywności informującej organ rentowy.

Z tej części zeznań ubezpieczonego w ocenie Sądu wynika, że ubezpieczony świadomy był wówczas ciążących na nim obowiązków, a jedynie teraz w toku postępowania zasłania się niewiedzą. Istotne jest także to, że każdorazowo przy wydaniu decyzji organ rentowy załączał do niej pouczenie, jeżeli ubezpieczony dostrzegł, że pouczenia są małym drukiem – oznacza, że zwrócił na nie chociażby uwagę, a jeżeli ponadto skonstatował, że są one niezrozumiałe – oznacza, że co najmniej podjął próbę ich przeczytania. Zatem jeżeli nawet przyjąć rzekomą niewiedzę, jaką zasłania się ubezpieczony, to stwierdzić należy, że jest ona jedynie wynikiem zlekceważenia przez niego pouczeń, pomimo świadomości ich istnienia.

Strony niniejszego postępowania sądowego nie wnosiły o uzupełnienie materiału dowodowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 138 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Ustęp 2 tegoż przepisu stanowi, iż za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się między innymi świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania (...).

W myśl zaś art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Stosownie do treści ust. 2 pkt 1 cytowanego przepisu, za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

W przedmiotowej sprawie organ rentowy stanął na stanowisku, że S. B. jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 czerwca 2021 r. do 31 lipca 2023 r. i dodatkowego świadczenia pieniężnego za: 11/2021, 4/2022, 8/2022 i 4/2023 w kwocie 40777,60 zł., ponieważ w tym okresie osiągał przychód i nie zawiadomił organu rentowego o tym fakcie, do czego był zobowiązany. Ponadto organ rentowy wstrzymał wypłatę pobieranego przez ubezpieczonego świadczenia, tj. renty rodzinnej w drodze wyjątku.

Faktem bezspornym jest, że ubezpieczony S. B. był uprawniony do renty rodzinnej przyznanej przez Prezesa ZUS w drodze wyjątku. Renta od osiągnięcia przez niego pełnoletniości wypłacana była do rąk ubezpieczonego, wcześniej jego matce. Każda decyzja, jaka kierowana była do ubezpieczonego, począwszy od decyzji z dnia 18 września 2017 r. zawierała pouczenia m.in. o tym, kiedy renta nie przysługuje, jak i o konieczności informowania o osiąganiu jakiegokolwiek przychodu.

Zasady przyznawania świadczeń w drodze wyjątku reguluje treść art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej. Stosownie do wskazanego przepisu ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek - podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania. Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych (w tym przyznanych w drodze wyjątku) ustaje w sytuacji, gdy ustanie którykolwiek warunek wymagany do uzyskania tego prawa (art. 101 pkt 1 ustawy emerytalnej).

Powtarzając wskazać należy, iż wymienione w art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej warunki uzyskania renty wyjątkowej to:

1)  posiadanie przymiotu osoby ubezpieczonej tudzież członka rodziny pozostałego po ubezpieczonym;

2)  niespełnienie warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty wskutek szczególnych okoliczności;

3)  brak możliwości podjęcia pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym z uwagi na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek;

4)  brak niezbędnych środków utrzymania.

Odpadnięcie któregokolwiek ze wskazanych warunków powoduje zatem ustanie prawa do świadczenia.

Stosownie zaś do treści art. 104 ust. 1 ustawy, prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 2 oraz z tytułu służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy.

W myśl art. 104 ust. 2 i ust. 6 ustawy, za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności, z uwzględnieniem ust. 3. Za przychód, o którym mowa w ust. 1, uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

W konsekwencji, prowadzenie przez ubezpieczonego działalności gospodarczej i podjęcie przez pracy na podstawie umowy o pracę, co wiązało się z objęciem ubezpieczeniem społecznym skutkowało odpadnięciem przesłanki do przyznania prawa do renty w drodze wyjątku.

W tym miejscy przywołać należy, za Sądem Apelacyjnym w Gdańsku, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 lutego 2013 roku (sygn. akt III AUa 1231/12, opubl. Lex nr 1289741) wskazał, że renta przyznana w drodze wyjątku jest odmiennym świadczeniem od świadczeń przyznawanych w trybie ustawy po spełnieniu ustawowych przesłanek nabycia prawa, w konsekwencji odmienny jest też rygoryzm w zakresie zachowania prawa do świadczenia. O ile w przypadku rent rodzinnych przyznanych w związku z wypełnieniem ustawowych przesłanek nabycia prawa do świadczenia reguły zawieszania i zmniejszania świadczenia są oparte na zasadach określonych w art. 103a-106 ustawy, o tyle w przypadku świadczeń przyznanych w drodze wyjątku, podjęcie jakiejkolwiek pracy objętej ubezpieczeniem społecznym powoduje ustanie prawa.

W sprawie niespornym było, że od 1 czerwca 2021 r. do 31 grudnia 2022 r. ubezpieczony podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej a od 1 stycznia 2023 r. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w (...) sp. z o.o. do 31 grudnia 2023 r . Niespornym było również, że z prowadzonej działalności oraz z zawartej umowy o pracę ubezpieczony uzyskiwał przychód, co stanowiło okoliczność wykluczającą możliwość dalszego pobierania renty rodzinnej przyznanej mu w drodze wyjątku.

W świetle powyższych rozważań, w ocenie Sądu Okręgowego, że zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że ubezpieczonemu S. B. ustało prawo do świadczenia przyznanego w drodze wyjątku z związku z podjęciem działalności gospodarczej a następnie pracy na podstawie umowy o pracę, co wiązało się z objęciem ubezpieczeniem społecznym i uzyskaniem z tego tytułu przychodu.

W związku z przywołaną na początku uzasadnienia treścią przepisów wskazać należy, iż zwrotowi podlegają jedynie świadczenia pobrane nienależnie. Aby organ rentowy mógł skutecznie domagać się od ubezpieczonego zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, musi więc wykazać, że ubezpieczony był prawidłowo pouczony o okolicznościach powodujących brak prawa do tego świadczenia.

Tym samym dalszą kwestią do rozważenia pozostawało ustalenie, czy S. B. na podstawie udzielonego przez organ rentowy pouczenia powinien był wiedzieć o tym, że podjęcie pracy lub działalności gospodarczej objętej ubezpieczeniem społecznym będzie skutkowało ustaniem prawa do świadczenia.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy wskazać należy, iż pełnoletni już ubezpieczony powinien mieć świadomość co do rodzaju pobieranego przez niego świadczenia oraz obowiązkach jakie się wiążą z faktem jego pobierania. Organ rentowy wielokrotnie pouczał ubezpieczonego o obowiązku powiadomienia o osiąganiu jakiegokolwiek przychodu. Ubezpieczony miał obiektywną możliwość zapoznania się z treścią pouczeń, a jeżeli tego zaniechał, to nie może w takiej sytuacji zasłaniać się niewiedzą. Osoba, której umożliwiono zapoznanie się ze stosowną informacją (pouczeniem), nie może zasłaniać się okolicznością faktycznego braku zapoznania się z tą informacją.

Sąd Okręgowy zauważa, że pouczenia - które zawarte są w decyzjach ZUS - kierowane są do różnych świadczeniobiorców, w różnym wieku, o różnym stopniu sprawności fizycznej i psychicznej, zróżnicowanym poziomie rozwoju intelektualnego, niejednakowych zdolnościach percepcyjnych. Powinny być one zrozumiałe dla adresata. Ocena, czy ubezpieczony został prawidłowo pouczony wymaga zatem pewnej indywidualizacji. Przede wszystkim pouczenie powinno być jasne pod względem językowym, czytelne redakcyjnie i przejrzyste konstrukcyjnie. W ocenie Sądu Okręgowego, pouczenia kierowane na decyzjach adresowanych do S. B. spełniają te wymogi. Mimo licznych punktów pouczeń znajduje się wśród nich punkt, który odnosi się do świadczeń przyznanych w drodze wyjątku i z tym punktem ubezpieczony miał możliwość zapoznania się.

Kwestia prawidłowego pouczenia ma decydujące znaczenie dla ustalenia obowiązku zwrotu świadczenia nienależnie pobranego. Sąd Okręgowy podziela pogląd prawny wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 11 września 1996 r., III AUr 105/96 (OSA 1997 nr 7-8, poz. 21), że pojęcie nienależnego świadczenia w prawie ubezpieczenia społecznego definiowane jest "z punktu widzenia osoby, która je pobrała". Dla ustalenia zatem obowiązku zwrotu wymagane są świadomość i premedytacja ubezpieczonego co do tego, że pobrał świadczenie bezprawnie. Obowiązek zwrotu świadczenia wypłaconego i pobranego bez podstawy prawnej obciąża więc tego, kto przyjął je "w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy". W ocenie Sądu Okręgowego, ubezpieczony nie może zasłaniać się brakiem zapoznania się ze stosownym pouczeniem organu rentowego zawartym w decyzjach dotyczących wypłacanej mu renty rodzinnej, przyznanej w drodze wyjątku.

Organ rentowy nie naruszył art. 138 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zakresie dotyczącym prawidłowości pouczenia ubezpieczonego o zasadach zawieszania i zmniejszania świadczeń emerytalno - rentowych w związku z osiąganiem przychodu. Wykładnia tego przepisu była wielokrotnie przedmiotem orzecznictwa sądowego, czego przykładami mogą być wyroki z 20 sierpnia 2003 r. (II UK 13/03, OSNP 2004 nr 12, poz. 215), z dnia 11 stycznia 2005 r. (I UK 136/04, OSNP 2005 nr 16, poz. 252), z dnia 28 czerwca 2005 r. (III UK 63/05, niepublikowany) oraz z 14 marca 2006 r. (I UK 161/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 8). W tezie ostatniego z wymienionych wyroków Sąd Najwyższy trafnie wyraził pogląd, że pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie powoduje brak prawa do świadczenia (art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji. Sąd Najwyższy wyjaśnił również, że z powyższego przepisu wynika jednoznacznie, iż warunkiem uznania świadczenia za nienależne, jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia, powoduje utratę prawa do świadczeń. Nie chodzi tu zatem o pouczenie "o braku prawa do ich pobierania", jak stanowi powołany wyżej przepis, albowiem dyspozycja tego przepisu byłaby w istocie trudna do zrealizowania, gdyby opierać się jedynie na jego wykładni językowej. Według takiej interpretacji organ rentowy byłby obowiązany każdorazowo do ustalania z urzędu, czy ubezpieczony ma prawo do pobierania świadczeń i pouczenia, że ubezpieczony utracił to prawo. Tymczasem chodzi tu o klasyczne pouczenie, w którym organ rentowy informuje ubezpieczonego, że utraci prawo do świadczenia, gdy wystąpią okoliczności, które zgodnie z przepisami prawa spowodują utratę tego prawa. Pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie spowoduje brak prawa do świadczeń, nie może przy tym odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności przewidzianych w licznych przepisach wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W takim sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności. Jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia. Pouczenie - zgodnie z intuicją językową - zawiera element wyjaśnienia, jednakże nie można pouczeniu przypisywać cech uzasadnienia (prawnego i faktycznego) decyzji, w którym organ rentowy dokonuje wykładni stosownych przepisów. Celem pouczenia, o którym mowa, nie jest więc wyczerpujące wyjaśnienie sytuacji prawnej i faktycznej ubezpieczonego, lecz pouczenie o konsekwencjach prawnych niezastosowania się ubezpieczonego do dyspozycji normy prawnej.

Tym samym, w ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczony został prawidłowo pouczony o konieczności powiadomienia organu rentowego o osiąganiu przychodu i w konsekwencji uznać należało pobrane przez niego świadczenie w spornym okresie jako nienależne i podlegające zwrotowi.

Nie można zgodzić się ze stanowiskiem ubezpieczonego, iż skoro prowadził działalność gospodarczą a następnie był zatrudniony z podstawie umowy o pracę i w związku z tym były odprowadzane za niego składki do ZUS-u, to obowiązek informowania o tym fakcie organu rentowego nie jest już konieczny. Takie stanowisko ubezpieczony wspierał faktem, że organ rentowy posiadał informacje o tym, że prowadzi działalność gospodarczą a później, że pozostaje w zatrudnieniu, co w ocenie ubezpieczonego zwalniało go od obowiązku informowania organu rentowego o uzyskiwanym przychodzie.

Przepis art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej nie określa formy zawiadomienia organu rentowego o okolicznościach powodujących zawieszenie wypłaty świadczenia. Stąd też forma zawiadomienia może być dowolna. Uprawniony ubezpieczony może zawiadomić o tych okolicznościach na piśmie albo ustnie do protokołu. Sąd uznał, że nie ma racji ubezpieczony twierdząc, że organ rentowy powinien mieć wiedzę o osiąganiu przez ubezpieczonego przychodu z działalności gospodarczej i następnie z umowy o pracę, skoro ubezpieczony widniał w systemie organu rentowego, jako osoba podlegająca ubezpieczeniom społecznym z ww. tytułów.

Sąd Okręgowy podziela pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 10 czerwca 2014 roku (w sprawie sygn. akt III AUa 1645/13, opubl. Lex nr 1496437), że zgłoszenie się do ubezpieczeń nie stanowi wystarczającej podstawy do uznania, że ubezpieczony świadczeniobiorca zawiadomił organ rentowy o okolicznościach powodujących wstrzymanie wypłaty danego świadczenia. W praktyce przyjmuje się, że zarówno treść, jak i forma zawiadomienia nie ma większego znaczenia, jednak zawiadomienie, o którym mowa w art. 138 § 4 ustawy emerytalnej może przybrać formę przypadkowej informacji udzielonej organowi rentowemu przy okazji korespondencji prowadzonej z ZUS w związku z innymi sprawami (porównaj wyrok SA w Łodzi z 26 kwietnia 2013 r., w sprawie III AUa 1383/12 - LEX nr 1316213), to jednak informacja ta winna trafić bezpośrednio do akt rentowych ubezpieczonego . W tym miejscu zauważyć należy, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi, w ramach szerokiej swojej działalności i przyznanych mu kompetencji, różnego rodzaju rejestry, konta ubezpieczonych u płatników składek. Kwestie te reguluje ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Ustawa ta odrębnie reguluje obowiązku ubezpieczonych, płatników składek, a także Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako organu ustalającego prawa do świadczeń oraz jako organu wypłacającego świadczenia z ubezpieczeń społecznych. Każdy rodzaj działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ramach przyznanych mu kompetencji wymaga prowadzenia innego rodzaju rejestrów (por. art. 33u. o s.u.s.). Przepływ informacji pomiędzy poszczególnymi rejestrami, kontami ubezpieczonych uzależniony jest od sprawy, która w danym momencie załatwia urzędnik organu. Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ani też przepisy ustaw regulujących wypłaty świadczeń z ubezpieczeń społecznych nie nakładają na organ rentowy obowiązku bieżącego, czy też co miesięcznego kontrolowania prawidłowości wypłat świadczeń już przyznanych ubezpieczonym, w tym bieżącego kontrolowania poprzez sprawdzanie rejestrów ubezpieczonych albo płatników składek, czy nie zachodzą podstawy do wstrzymania lub zawieszenia wypłaty świadczenia już przyznanego. Wręcz przeciwnie to na świadczeniobiorcach ciąży obowiązek niezwłocznego poinformowania organu wypłacającego świadczenie o okolicznościach powodujących wstrzymanie, czy też zawieszenie wypłaty w całości lub w części.

Ubezpieczony S. B. nie powiadomił organu rentowego o osiąganym przychodzie, zatem organ rentowy wydał prawidłową decyzję o wstrzymaniu wypłaty świadczenie i następnie o zwrocie nienależnie pobranej renty rodzinnej przyznanej w drodze wyjątku. Wobec tego przesłanka, o której mowa w art. 138 ust. 5 ustawy emerytalnej związana z możliwością nie tyle zwolnienia z obowiązku zwrotu, ale dotycząca okresu, za który organ rentowy może takiego zwrotu żądać nie zaistniała w rozważanym przypadku. Mogła być zatem wydana przez ZUS decyzja wzywająca do zwrotu świadczeń za okres 3 lat poprzedzających rok, w którym wydano decyzję.

Sąd Okręgowy przyjął, że ubezpieczony był prawidłowo pouczony, skoro doręczone mu decyzje organu rentowego zawierały szczegółowe informacje o wszystkich skutkach osiągania przychodu oraz o obowiązku i terminie informowania organu rentowego o osiąganiu owego przychodu. Wymieniały również wszystkie warunki, które decydowały o przewidzianym w art. 104 zawieszaniu i zmniejszaniu świadczenia w przypadku osiągania przychodu w kwocie przekraczającej jego wysokość graniczną. Co więcej, informowały one ubezpieczonego o konsekwencjach pobrania nienależnego świadczenia. Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie brak jest podstaw dla podważenia okoliczności, że ubezpieczony pobrał nienależne świadczenia. Sąd miał na uwadze, że pouczenia zawarte w decyzjach doręczanych ubezpieczonemu są jasne i zrozumiałe Nieodczytanie pouczeń znajdujących się na odwrotnych stronach decyzji ZUS obciąża świadczeniobiorcę. Jednocześnie z treści ww. pouczeń wyraźnie wynika, że to na ubezpieczonym spoczywał obowiązek powiadomienia organu rentowego o osiąganiu określonego przychodu w danym roku rozliczeniowym i jego wysokości.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy zważył, iż obie zaskarżone decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych były zgodne z prawem, gdyż zarówno wstrzymanie wypłaty renty rodzinnej w drodze wyjątku oraz żądanie zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia za sporny okres znajdują pełne oparcie w treści w cytowanych wyżej przepisów. Sąd nie dopatrzył się także naruszenia przez organ rentowy przepisów proceduralnych. Odwołujący nie przedstawił natomiast materiału dowodowego pozwalającego na wzruszenie dokonanych przez ZUS ustaleń, przyjętych na poczet faktyczno-prawnej podstawy wydania zaskarżonych decyzji. Renta przyznana w drodze wyjątku jest odmiennym świadczeniem od świadczeń przyznawanych w trybie ustawy po spełnieniu ustawowych przesłanek nabycia prawa, w konsekwencji odmienny jest też rygoryzm w zakresie zachowania prawa do świadczenia. O ile w przypadku rent rodzinnych przyznanych w związku z wypełnieniem ustawowych przesłanek nabycia prawa do świadczenia reguły zawieszania i zmniejszania świadczenia są oparte na zasadach określonych w art. 103a-106 ustawy, o tyle w przypadku świadczeń przyznanych w drodze wyjątku, podjęcie jakiejkolwiek pracy objętej ubezpieczeniem społecznym powoduje ustanie prawa w całości.

W konsekwencji Sąd na podstawie ww. przepisów oddalił odwołania jako niezasadne, o czym orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. zgodnie z sentencją wyroku.