Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

6 października 2025 r.

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie

VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie: Przewodnicząca: sędzia (del.) Magdalena Pytel

po rozpoznaniu 6 października 2025 r. w Warszawie na posiedzeniu niejawnym

sprawy I. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o wznowienie postępowania

na skutek odwołania I. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z 30 sierpnia 2024 r. nr (...)

1.  oddala odwołanie,

2.  nie obciąża odwołującej obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

3.  przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W. celem rozpoznania wniosek z 23 sierpnia 2024 r. o ponowne ustalenie wysokości emerytury.

VII U 1589/24

UZASADNIENIE

Decyzją 30 sierpnia 2024 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. odmówił I. S. wznowienia postępowania w sprawie emerytury. W uzasadnieniu decyzji wskazał, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw (k. 77, tom III akt rentowych).

Pismem z 9 października 2024 r. I. S. odwołała się od powyższej decyzji, wnosząc o uchylenie decyzji i ponowne przeliczenie emerytury z wyłączeniem art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz wypłatę wyrównania za okres wypłaty zaniżonej emerytury (k. 3).

W odpowiedzi na odwołanie z 22 października 2024 r., pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania, podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji. Domagał się także zasądzenia kosztów postępowania.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że Trybunał Konstytucyjny 4 czerwca 2024 r. wydał wyrok w sprawie dotyczącej obliczania emerytury poprzez pomniejszenie podstawy obliczenia emerytury z wieku powszechnego o kwotę pobranych wcześniej emerytur. Trybunał uznał, że przepis ustawy stanowiący podstawę do tego pomniejszenia w zakresie, w jakim dotyczy osób, które przed 6 czerwca 2012 r. złożyły wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w tym przepisie, jest niezgodny z przepisami Konstytucji. Dalej Zakład podkreślił, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Ogłasza się je w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, a dniem ogłoszenia orzeczenia Trybunału jest dzień ogłoszenia tego orzeczenia w postaci elektronicznej na stronie internetowej organu wydającego dziennik urzędowy. Organ rentowy wskazał, że wyrok Trybunału z 4 czerwca 2024 r. nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw. Organ rentowy wskazał, że zaskarżoną decyzją odmówił ubezpieczonej ponownego ustalenia wysokości emerytury, ponieważ wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie jest przesłanką do uchylenia lub zmiany decyzji, wskazaną w art. 114 ustawy emerytalnej. Jednocześnie organ rentowy wskazał, że decyzją z 12 stycznia 2021 r. ponownie obliczył wysokość emerytury powszechnej wnioskodawczyni od podstawy niepomniejszonej o kwotę pobranych emerytur wcześniejszych, która okazała się nadal świadczeniem mniej korzystnym od pobieranej emerytury wcześniejszej (k. 6).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

I. S. urodziła się (...) Decyzją z 15 kwietnia 2008 r. organ rentowy przyznał jej prawo do tzw. wcześniejszej emerytury od 5 kwietnia 2008 r., tj. od nabycia uprawnień do emerytury (k. 19 tom II akt rentowych).

Decyzją z 9 lipca 2013 r. organ rentowy przyznał odwołującej emeryturę od 5 czerwca 2013 r., tj. od daty nabycia uprawnień do emerytury. Wysokość emerytury ustalono na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej - od podstawy obliczenia emerytury, stanowiącej sumę zewidencjonowanych i zwaloryzowanych składek na koncie i zwaloryzowanego kapitału początkowego, od której odjęto sumę pobranych emerytur i podzielono przez wskaźnik średniego dalszego trwania życia (k. 11 tom III akt rentowych).

Decyzją z 12 stycznia 2021 r. organ rentowy z urzędu ponownie ustalił wysokość emerytury od podstawy niepomniejszonej o kwotę pobranych emerytur wcześniejszych, która okazała się świadczeniem mniej korzystnym od pobieranej emerytury wcześniejszej, od 5 czerwca 2013 r., tj. od dnia, od którego podjęta byłaby wypłata tej emerytury (k. 71 tom III akt rentowych).

23 sierpnia 2024 r. I. S. złożyła do organu rentowego wniosek w trybie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. wydanym w sprawie SK 140/20, wnosząc o ponownie ustalenie wysokości emerytury i przyznanie wyrównania (k. 75 tom III akt rentowych).

Powyższy stan faktyczny nie był sporny pomiędzy stronami i Sąd ustalił go w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach organu rentowego, których strony również nie kwestionowały.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że w niniejszej sprawie zachodziły podstawy do wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym. Zgodnie bowiem z art. 148 ¹ § 1 KPC sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, jeśli sąd uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Mając na względzie, że żadna ze stron nie wnioskowała o przeprowadzenie rozprawy, zaś sąd uznał, że jej przeprowadzenie nie jest konieczne - wyrok wydano na posiedzeniu niejawnym.

W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie i tylko w tym zakresie podlega ona kontroli sądu zarówno pod względem jej formalnej poprawności jak i merytorycznej zasadności (tak Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 18 marca 2015 r., III AUa 15/15). Postępowanie sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczenia społecznego wszczynane jest w rezultacie odwołania wniesionego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Ma więc ono charakter odwoławczy. Jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego lub z urzędu. Z ukształtowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego i poglądów doktryny wynika jednoznacznie, że odwołanie od decyzji organu rentowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych pełni rolę pozwu i wszczyna postępowanie sądowe (tak postanowienie Sądu Najwyższego z 19 czerwca 1998 r., II UK 105/98 oraz z 26 września 2005 r., II UZ 52/05). Przeniesienie sprawy na drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji, a między stronami spornych; poza tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć. Przed sądem ubezpieczony może żądać jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy i wykazywać swoją rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, natomiast nie może żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował. Z powyższego wynika, że kontrolna rola sądu musi korespondować z zakresem rozstrzygnięcia dokonanego w decyzji administracyjnej, bowiem zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji w granicach jej treści i przedmiotu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2010 r., II UK 309/09).

I. S. 23 sierpnia 2024 r. złożyła wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury. Organ rentowy rozpoznał wniosek na podstawie art. 145a KPA wypowiadając się jedynie w zakresie wznowienia postępowania - przedmiotem rozpoznania w niniejszej sprawie była zatem jedynie decyzja organu rentowego, która odmawiała wznowienia postępowania w trybie art. 145a KPA.

Sąd nie mógł zaś merytorycznie ocenić zasadności roszczenia o ponowne ustalenie wysokości emerytury z uwagi na czasową niedopuszczalność drogi sądowej - organ rentowy nie wydał bowiem decyzji w przedmiocie tego wniosku.

Wobec powyższego Sąd w punkcie trzecim wyroku, na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 KPC przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W. celem rozpoznania wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury.

Oceniając zasadność odwołania w zakresie żądania wznowienia postępowania, Sąd zastosował przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z art. 145a § 1 KPA, można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. Art. 145a § 2 KPA wskazuje, że w sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Zgodnie z art. 190 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

Zgodnie zaś z art. 9 ust. 1 pkt 6 ustawy z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 1461) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw ogłasza się w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Natomiast zgodnie z art. 21 powyższej ustawy, Dziennik Ustaw wydaje Prezes Rady Ministrów przy pomocy Rządowego Centrum Legislacji, przy czym Rządowe Centrum Legislacji może zlecić wyspecjalizowanym podmiotom niektóre czynności związane z wydawaniem tych dzienników w sposób, o którym mowa w art. 2a ust. 2

Tymczasem na dzień wydania decyzji przez organ rentowy, a nawet na dzień zamknięcia rozprawy przez niniejszy Sąd, wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie został ogłoszony w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Przy czym, mając na względzie powyższe przepisy ustawy ogłaszaniu aktów normatywnych, trzeba zaznaczyć, że sporny wyrok Trybunału Konstytucyjnego został wydany na posiedzeniu niejawnym, a publikacja wyroku na stronie internetowej Trybunału czy w publikatorze "Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Zbiór (...)", nie jest ogłoszeniem w rozumieniu art. 190 Konstytucji.

W tym miejscu wskazać należy, że zasada praworządności, wyrażona w art. 7 Konstytucji RP, nakłada na wszystkie organy władzy publicznej, w tym sądy, obowiązek działania na podstawie i w granicach prawa. Sądy, jako niezależny organ władzy sądowniczej, są zobowiązane do działania w granicach prawa i zgodnie z zasadami konstytucyjnymi. Zwłaszcza nie mają kompetencji do eliminowania skutków zaniechania ustawodawcy. Przyjęcie innego stanowiska prowadziłoby do destabilizacji porządku prawnego i podważenia podstawowych zasad konstytucyjnych, takich jak zasada legalizmu, równości wobec prawa oraz rozdziału i równowagi władzy. Sądy muszą pozostać wierne zasadom praworządności. Ochrona praw jednostki powinna być realizowana w ramach obowiązującego systemu prawnego, z wykorzystaniem przewidzianych środków, takich jak interwencje Rzecznika Praw Obywatelskich, skargi konstytucyjne, czy postępowania przed sądami międzynarodowymi, a nie poprzez samodzielne działania organów władzy sądowniczej lub administracyjnej.

Zgodnie z art. 145a § 1 i 2 KPA samo orzeczenie Trybunału o niezgodności nie stanowi podstawy do skutecznego żądania wznowienia. Muszą tutaj wystąpić dwie przesłanki: zarówno wydanie takiego orzeczenia przez Trybunał, jak i utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego. Orzeczenia Trybunału wchodzą w życie z dniem ogłoszenia w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony, Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej. Dopiero utrata mocy obowiązującej przez przepisy, które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia we wcześniejszym postępowaniu administracyjnym, rodzi sytuację, w której prawa i obowiązki jednostki mogą zostać określone w sposób jednoznacznie zgodny z wymogami Konstytucji RP. Stwierdzenie niekonstytucyjności przepisów, na podstawie których została wydana decyzja administracyjna, może stanowić podstawę wznowienia postępowania administracyjnego zgodnie z art. 145a (por. w tym zakresie: M. Jaśkowska, M. Wilbrandt - Gotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do KPA, opubl. W LEX).

Skoro zatem wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw, nie może stanowić podstawy do wznowienia postępowania administracyjnego.

Wobec powyższego Sąd w punkcie pierwszym wyroku, oddalił odwołanie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 KPC.

Zgodnie z art. 102 KPC w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Ustawodawca w treści art. 102 KPC nie określił kryteriów, którymi Sąd winien się kierować dokonując oceny czy zachodzi "wypadek szczególnie uzasadniony". W orzecznictwie sądowym i doktrynie ugruntowane jest jednak stanowisko, że do kręgu "wypadków szczególnie uzasadnionych" należą zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Podkreśla się, że zastosowanie art. 102 KPC powinno być oceniane przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy. Ocena stanów faktycznych pod kątem dopuszczalności zastosowania zasady słuszności odnośnie do obowiązku zwrotu kosztów procesu pozostawiona została sądowi, który powinien kierować się w tym zakresie własnym poczuciem sprawiedliwości z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (postanowienia Sądu Najwyższego: z 27 kwietnia 2012 r., sygn. akt V CZ 2/12, LEX nr 1214621; z 1 grudnia 2011 r., sygn. akt I CZ 26/11). Trzeba zaznaczyć, że ocena sądu, czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art. 102 KPC, ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem sądu oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy.

Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie zachodzi taki szczególnie uzasadniony przypadek, albowiem Sąd zdaje sobie sprawę, że nieogłoszenie przez Prezesa Rady Ministrów orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego jest wynikiem sporów politycznych toczących się wokół statusu sędziów samego Trybunału. Stan ten może mieć negatywny wpływ na sytuację prawną obywateli, którzy pozostają w stanie niepewności co do obowiązującego prawa - tak jak ma to miejsce na gruncie niniejszej sprawy. Zatem w ocenie Sądu ubezpieczona nie powinna ponosić negatywnych konsekwencji z tego tytułu. Nadto organ rentowy nie rozpoznał merytorycznie wniosku I. S. o ponowne ustalenie wysokości emerytury.

Wobec powyższego w punkcie drugim wyroku Sąd orzekł o nieobciążaniu odwołującej obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.