Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2025 r.

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia SO Renata Gąsior

Protokolant st. sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 października 2025 r. w Warszawie

sprawy K. T.

z udziałem (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania K. T.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 20 września 2024 roku nr (...)

1.  oddala odwołanie,

2.  zasądza od K. T. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. kwotę 360,00 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Renata Gąsior

UZASADNIENIE

K. T. reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, złożyła w dniu 5 listopada 2024 r. odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 20 września 2024 r. nr: (...). Ubezpieczona zaskarżonej decyzji zarzuciła:

1. naruszenie art. 10 Kodeksu postępowania administracyjnego poprzez niezapewnienie stronie - K. T. możliwości czynnego udziału w postępowaniu na każdym jego etapie polegającym na nieumożliwieniu zapoznania się z całym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, co doprowadziło do wydania decyzji z naruszeniem prawa;

2. naruszenie art. 7, art. 77, art. 80 Kodeksu postępowania administracyjnego polegające na niepodjęciu przez organ rentowy wszelkich czynności zmierzających do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i rozpoznania sprawy, poprzez nieumożliwienie stronie wypowiedzenie się w zakresie zgromadzonych dowodów w sprawie;

3. naruszenie art. 8 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego polegającym na niekierowaniu się przez organ rentowy zasadą bezstronności i równego traktowania, poprzez nieumożliwienie stronie dostarczenie dowodów w terminie wskazanym we wniosku o przedłużenie terminu.

Mając powyższe zarzuty na względzie ubezpieczona wniosła o uchylenie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział (...) w W., nr (...) z dnia 20 września 2024 r. oraz przeprowadzenie ponownie postępowania dowodowego w oparciu o całość materiału dowodowego, ewentualnie uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Równocześnie odwołująca wniosła o zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych prawem.

Uzasadniając swoje stanowisko odwołująca wskazała, że organ rentowy pismem z dnia 24 lipca 2024 r. wezwał K. T. do złożenia wyjaśnień i dowodów mających istotne znaczenie dla postępowania oraz udzielenie odpowiedzi na pytania organu. Mając na uwadze fakt, że organ zobowiązał K. T. do złożenia dokumentów Spółki w terminie 7 dni od daty doręczenia pisma stronie odwołująca wskazała, że miała ona bardzo niewiele czasu do zgromadzenia szczegółowej dokumentacji, która nie była w jej posiadaniu w chwili odebrania pisma organu. W związku z powyższym K. T. złożyła pismo o przedłużenie powyższego terminu do 2 miesięcy. Jednakże organ rentowy nie ustosunkował się do pisma K. T.. W dalszej części ubezpieczona wskazała, że w dniu 30 sierpnia 2024 roku złożyła pismo wyjaśniające do organu, w którym to przedłożyła wyjaśnienia wraz z dokumentami do sprawy. Po dacie przedłożenia pisma odwołująca nie została powiadomiona przez organ o możliwości wglądu do zebranego w sprawie materiału dowodowego i złożenia wyjaśnień w przedmiotowej sprawie. W ocenie ubezpieczonej stanowiło to naruszenie art. 10 Kodeksu postępowania administracyjnego, który to artykuł zobowiązuję organ do zapewnienia stronie czynnego udziału na każdym etapie postępowania oraz umożliwić stronie przed wydaniem decyzji wypowiedzenie się co do zebranych dowodów. K. T. zaznaczyła, że w przedmiotowym postępowaniu poprzez brak ustosunkowania się organu do pisma K. T. w przedmiocie przedłużenia terminu na złożenie pisma wyjaśniającego organ naruszył zasadę bezstronności i równego traktowania, ponieważ pozbawił K. T. możliwości przygotowanie wszelkich niezbędnych dokumentów będących podstawą do wydania decyzji i ustalenia przez organ szczegółowego stanu faktycznego sprawy. W ocenie odwołującej organ dokonując ustaleń faktycznych w przedmiotowej sprawie, nie umożliwił stronie zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym, tym samym dokonał ustaleń faktycznych z naruszeniem zasady praworządności (odwołanie z 29.10.2024 r. k. 3-8 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. oraz o zasądzenie od odwołującej się kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Organ rentowy powołując się w szczegółowy sposób na chronologię zdarzeń wskazał, że wyjaśnienia i dokumenty od K. T. przekazane w jej imieniu przez radcę prawnego A. J. wbrew twierdzeniu skarżącej zostały uwzględnione przy wydawaniu decyzji. Organ rentowy wskazał, że K. T. nie skontaktowała się z organem rentowym w celu wglądu do zgromadzonych dokumentów. Ponadto ewentualne naruszenie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego nie stanowi przesłanki wzruszenia decyzji przez sąd ubezpieczeń społecznych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23.11.2011 r., sygn. akt III UK 224/10, LEX nr 1124110). W dalszej części organ rentowy powołując się na art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wskazał, że za osobę prowadzącą działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. W myśl art. 13 pkt 4a wspólnicy jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością - od dnia wpisania spółki do Krajowego Rejestru Sądowego albo od dnia nabycia udziałów w spółce do dnia wykreślenia spółki z Krajowego Rejestru Sądowego albo zbycia wszystkich udziałów w spółce, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców. Samo posiadanie statusu wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością decyduje o podleganiu przez niego ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej (por. postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 października 2023 r., I USK 176/23). ZUS wyjaśnił, że na tle art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należy stwierdzić, że pojęcie „prowadzenie działalności pozarolniczej” jest pojęciem szerszym od działalności gospodarczej określonej w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Do pojęcia działalności gospodarczej w powyższym (wąskim) rozumieniu ustawa systemowa odwołuje się tylko w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a w pozostałych punktach tego przepisu wymienia osoby nieprowadzące działalności gospodarczej w ścisłym znaczeniu tego pojęcia. Właśnie w kręgu tych osób znajduje się wymieniony w art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który jest objęty obowiązkiem ubezpieczenia bez względu na fakt prowadzenia działalności gospodarczej. Powyższy przepis został wprowadzony od dnia 1 stycznia 2003 r. ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, a jego celem było rozszerzenie obowiązku ubezpieczenia społecznego w przypadku wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, aby nie musieli oni w celu objęcia ubezpieczeniem zawierać umów z własną spółką. Organ rentowy zaznaczył, że obowiązek ubezpieczenia wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest powiązany jedynie z posiadaniem przez niego takiego statusu prawnego, a nie z prowadzeniem działalności gospodarczej. Jedyny wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podlega zatem obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym na podstawie tytułu określonego w art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Z treści tego przepisu wynika bowiem, że samo posiadanie statusu wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością decyduje o podleganiu przez niego ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej (por. postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 listopada 2021 r., II USK 366/21). Organ rentowy zauważył, że wobec powyższego odwołująca jako jedyny wspólnik (...) sp. z o.o., podlega z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym. Ponadto jednoosobowa spółka stanowi w istocie szczególną formę prowadzenia działalności na „własny” rachunek, oddzielony od osobistego majątku jedynego wspólnika jedynie przez konstrukcję (fikcję) osoby prawnej. Z tego punktu widzenia oraz w świetle cech stosunku pracy oraz ustroju prawa pracy, którego podstawą jest wymiana świadczeń między właścicielem środków produkcji, a pracownikiem, jedyny (lub niemal jedyny) wspólnik spółki z o.o., czy akcjonariusz spółki akcyjnej, co do zasady nie może pozostawać z tą spółką w stosunku pracy, gdyż w takim przypadku, status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje „wchłonięty” przez status właściciela kapitału (pracodawcy). W ocenie organu rentowego należało uznać, że rzeczywistym celem strony umowy było obejście przepisów prawa poprzez uzyskanie przez odwołującą pracowniczego ubezpieczeń społecznych, a w konsekwencji opłacania niższych składek na ubezpieczenia społeczne. W związku z powyższym umowa o pracę zwarta między odwołującą a zainteresowaną spółką jest nieważna (art. 58 § 2 k.c.), a odwołująca nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu jako pracownik, lecz jako wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Mając powyższe na względzie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania (odpowiedź na odwołanie z dnia 18.11.2024 r. k.9-14 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spółka (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. została zawiązana przez K. T. i D. T. w dniu 13 października 1995 r. Spółka została wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 8 listopada 2002 r. Przedmiotem przeważającej działalności spółki jest pozostała usługowa działalność gastronomiczna. Od początku istnienia spółki do 21 maja 2019 r. prezesem zarządu spółki była K. T.. K. T. od 8 listopada 2002 r. do 26 listopada 2023 r. była jedynym wspólnikiem spółki posiadającym całość udziałów - posiadała 40 udziałów o łącznej wartości 25.000 zł . (umowa zawarcia spółki – nienumerowane karty a r., informacja z KRS k. 27-32 a.s.).

W dniu 29 września 2002 r. K. T. nabyła 40 udziałów o łącznej wartości 25.000,00 zł i od tego czasu stała się 100% udziałowcem spółki (...) sp. z o.o. W dniu 10 listopada 2022 r. ww. zbyła całość tych udziałów (oświadczenie o objęciu udziałów z 27 września 2002 r., umowa sprzedaży udziałów w spółce z 10 listopada 2022 r. – nienumerowane karty a.r.).

K. T. w dniu 1 listopada 1995 r. zawarła ze spółką (...) sp. z o.o. umowę o pracę na czas nieokreślony w wymiarze pełnego etatu na stanowisku Prezesa (umowa o pracę z 1 listopada 1995 r. – nienumerowane karty a.r.).

K. T. została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę przez płatnika składek (...) sp. z o.o. od 1 stycznia 1999 r. do 13 maja 2004 r. oraz od 1 grudnia 2005 r. (okoliczność bezsporna).

Odwołująca z zawodu jest ekonomistą, jednak całe życie zajmowała się gastronomią. Około 1994 roku otworzyła ze swoim mężem i jego wspólnikiem (...) przy (...), na tyłach (...) w W.. Ponieważ odwołująca zajmowała się większością spraw w pubie zdecydowano się na założenie spółki, wówczas powstała spółka (...) sp. z o.o. Wspólnikiem w tej spółce oprócz ubezpieczonej był D. T.. Spółka początkowo była zarejestrowana w rejestrze handlowym, a w 2002 roku wpisana została do KRS. Po odejściu D. T. ze spółki ubezpieczona została jedynym wspólnikiem. Odwołująca od początku istnienia spółki była jej prezesem. Odwołująca podpisała umowę o pracę ze spółką w 1995 r. Zakres jej obowiązków był bardzo szeroki, de facto zajmowała się wszystkim: nadzorem nad pracownikami, obsługą gości, sprzątaniem, gotowaniem, podpisywaniem umów z kontrahentami itp. Odwołująca pracowała po kilkanaście godzin dziennie. Miejscem wykonywania pracy ubezpieczonej był (...). Odwołująca w dniu (...) urodziła syna i dopiero od grudnia 2005 roku wróciła do pracy. K. T. nie zdawała sobie sprawy z nieprawidłowości w deklaracjach, ponieważ przez lata ZUS nie kwestionował podlegania przez nią ubezpieczeniom społecznym, a zgłoszeń dokonywała za nią księgowa. Obecnie spółka nie funkcjonuje, odwołująca nie pracuje i korzysta z pomocy syna (zeznania K. T. k.64-68 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w dniu 24 lipca 2024 r. wszczął z urzędu postępowanie w sprawie ustalenia prawidłowości zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych odwołującej się z tytułu umowy o pracę w spółce (...) sp. z o.o. Odwołująca odebrała zawiadomienie o wszczęciu postępowania w dniu 30 lipca 2024 r. (zawiadomienie o wszczęciu postępowania, potwierdzenie odbioru korespondencji - nienumerowane karty akt rentowych).

Pismem z dnia 6 sierpnia 2024 r., które wpłynęło do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w dniu 8 sierpnia 2024 r. K. T. wniosła o przedłużenie terminu do podania informacji i przedłożenia wskazanych przez ZUS dokumentów (pismo procesowe z 6 sierpnia 2024 r. – nienumerowane karty a.r.).

Zawiadomieniem z dnia 20 sierpnia 2024 r. organ rentowy poinformował ubezpieczoną o zakończeniu postępowania. K. T. zawiadomienie odebrała 26 sierpnia 2024 r. Pismem z dnia 23 sierpnia 2024 r. organ rentowy w odpowiedzi na wniosek ubezpieczonej o przedłużenie terminu do przekazania informacji nie wyraził zgody na przedłużenie terminu. Pismo zostało odebrane przez ubezpieczoną 26 sierpnia 2024 r. (zawiadomienie z 20 sierpnia 2024 r., potwierdzenie odbioru korespondencji, pismo z dnia 23 sierpnia 2024 r., potwierdzenie odbioru korespondencji – nienumerowane karty a.r.).

Pismem z dnia 30 sierpnia 2024 r. ubezpieczona złożyła wyjaśnienia w przedmiotowej sprawie oraz załączyła szereg dokumentów - umowę o prace, umowę nabycia udziałów w spółce, akt notarialny nabycia udziałów z dnia 27 września 2002 r., umowę sprzedaży udziałów w spółce z dnia 10 listopada 2022 r., zaświadczenia o zgłoszeniu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, zaświadczeń o zatrudnieniu (pismo z dnia 30 sierpnia 2024 r. – nienumerowana karta a.r.).

Decyzją z dnia 20 września 2024 r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. stwierdził, że K. T.:

- od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2002 r. i od 10 listopada 2022 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o.;

- od 1 stycznia 2003 r. do 13 maja 2004 r., od 1 grudnia 2005 r. do 9 listopada 2022 r. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o.;

- od 1 stycznia 2003 r. do 31 grudnia 2021 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu) jako (...) spółki (...) sp. sp. z o.o.; posiadający całość udziałów w spółce. 

- od 1 stycznia 2022 r. do 9 listopada 2022 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu) jako (...) sp. z o.o. posiadającym całość udziałów w spółce pod własnym identyfikatorem NIP: (...). (decyzja z dnia 20 września 2024 r. – nienumerowana karty a.r.).

Od powyższej decyzji ubezpieczona K. T. wniosła odwołanie, inicjując tym samym niniejsze postępowanie sądowe (odwołanie z 29 października 2024 r. k.3-8 a.s.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów, które albo mają walor dokumentów urzędowych, albo pochodzą od stron i nie były przez nie kwestionowane, dlatego zostały ocenione jako wiarygodne. Ponadto Sąd ustalił stan faktyczny w oparciu o zeznania odwołującej się K. T., która opisała okoliczności zawiązania przez nią spółki oraz jej zatrudnienia w spółce w spornym okresie. Sąd zeznaniom odwołującej dał wiarę w całości, ponieważ były one spójne i wiarygodne oraz korespondowały z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie K. T. jako niezasadne podlegało oddaleniu.

Na wstępie należy zauważyć, że odwołanie ubezpieczonej koncentrowało się na naruszeniach przez organ rentowy przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Argumentacja odwołującej opierała się na tym, że organ rentowy nie zapewnił K. T. możliwości czynnego udziału w postępowaniu na każdym jego etapie. W tym miejscu należy jednak zauważyć, że w ocenie Sądu kwestie dotyczące ewentualnego naruszenia przez organ rentowy przepisów prawa administracyjnego nie miały wpływu na rozstrzygnięcie w sprawie. Powszechne jest w orzecznictwie stanowisko, że podstawą rozstrzygnięcia sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych mogą być tylko przepisy prawa materialnego i ewentualnie postępowania cywilnego, a nie przepisy procedury administracyjnej (Wyrok SN z 23.04.2010 r., II UK 309/09, LEX nr 604210, Wyrok SN z 2.12.2009 r., I UK 189/09, OSNP 2011, nr 13-14, poz. 187). Oznacza to, że postępowanie sądowe w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestiach wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania (Wyrok SN z 27.04.2010 r., II UK 336/09, LEX nr 604222).

Wobec powyższego wszelkie zarzuty dotyczące wadliwego zastosowania przez organ rentowy przepisów kodeksu postępowania administracyjnego pozostawały w istocie poza istotą sporu, która skupiała się na wyłącznie na prawidłowości subsumpcji przepisów prawa materialnego. Dodatkowo należy podkreślić, że organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie odniósł się do formowanych przez odwołująca zarzutów i wskazał, że przy wydawaniu decyzji wziął pod uwagę dokumentację załączoną w toku postępowania przed organem rentowym przez ubezpieczoną.

Przechodząc do oceny prawidłowości wydanej decyzji w pierwszej kolejności wskazać, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 497) obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu - podlegają pracownicy, czyli osoby fizyczne pozostające w stosunku pracy, w okresie od nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania.

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi.

Od dnia 1 stycznia 2003 r. w myśl art. 8 ust. 6 pkt 4 za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.

Stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 5, w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 oraz art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu podlegają osoby będące wspólnikami jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością jako osoby prowadzące pozarolniczą działalność od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności.

Dla rozstrzygnięcia sporu istotna jest ocena ważności w spornych okresach umowy o pracę zawartej między spółką (...) sp. z o.o. a K. T. stanowiącej pracowniczy tytuł do ubezpieczenia. Przy tym w przedmiotowej sprawie bezsporne było, że odwołująca od 29 września 2002 r. była jedynym wspólnikiem wskazanej spółki nadto jedynym członkiem jej zarządu uprawnionym do jej reprezentacji.

O tym, czy strony istotnie w stosunku pracy pozostawały i stosunek ten stanowi tytuł ubezpieczeń społecznych, nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, wynikających z art. 22 § 1 k.p. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 24 lutego 2021 r., III USKP 30/21, LEX nr 3123192; z dnia 11 września 2013 r., II UK 36/13, LEX nr 1391783; z dnia 26 lutego 2013 r., I UK 472/12, LEX nr 1356412). Treść oświadczeń woli złożonych przez strony przy zawieraniu umowy o pracę nie ma więc rozstrzygającego znaczenia dla kwalifikacji danego stosunku prawnego jako stosunku pracy (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2016 r., I PK 139/15, LEX nr 2057610 czy z dnia 26 lutego 2013 r., I UK 472/12).

Istotne jest, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia o cechach pracowniczych. Zasadnicze znaczenie w procesie sądowego badania, czy dany stosunek prawny jest stosunkiem pracy, ma ustalenie faktyczne, czy praca wykonywana w ramach badanego stosunku prawnego rzeczywiście ma cechy wymienione w art. 22 § 1 k.p. W tym celu bada się okoliczności i warunki, w jakich dana osoba wykonuje czynności na rzecz innego podmiotu prawa i dopiero w wyniku tego badania (poczynienia stosownych ustaleń) rozstrzyga się, czy czynności te świadczone są w warunkach wskazujących na stosunek pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2016 r., II UK 517/15, LEX nr 2191456).

Jeśli chodzi zaś o kwalifikowanie zatrudnienia wspólników spółek wieloosobowych, to w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że nie rozstrzygają o tym przepisy prawa handlowego, lecz przepisy określające stosunek pracy (por. wyroki: z dnia 17 grudnia 1996 r., II UKN 37/96, OSNAPiUS 1997 Nr 17, poz. 320; z dnia 5 lutego 1997 r., OSNAPiUS 1997 Nr 20, poz. 404; z dnia 27 listopada 2019 r., III UK 360/18, LEX nr 3122451 czy z dnia 3 marca 2020 r., II UK 295/18, LEX nr 3122327).

W świetle art. 22 § 1 k.p. wymagane jest więc stwierdzenie czy praca, którą wykonywał wspólnik na rzecz spółki, miała cechy charakterystyczne dla stosunku pracy, a więc: konieczność osobistego wykonywania pracy czy polegała ona na wykonywaniu pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem i na jego ryzyko. Zarazem podkreślić należy, że żaden przepis Kodeksu pracy czy Kodeksu spółek handlowych nie zawiera regulacji, która wykluczałaby wprost możliwość skutecznego zawarcia umowy o pracę (nawet w sposób dorozumiany). Dlatego w dotychczasowej judykaturze co do zasady dopuszcza się pracownicze zatrudnianie wspólników wieloosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością na stanowiskach członków zarządu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 1995 r., I PZP 7/95, OSNAPiUS 1995 Nr 18, poz. 227 oraz wyroki: z dnia 17 maja 1995 r., I PRN 14/95, OSNAPiUS 1995 Nr 21, poz. 263; z dnia 23 stycznia 1998 r., I PKN 498/97, OSNAPiUS 1999 nr 1; z dnia 16 grudnia 1998 r., OSNAPiUS 2000 Nr 4, poz. 159; z dnia 2 lipca 1998 r., II UKN 112/98, OSNAPiUS 2000 Nr 2, poz. 66; z dnia 14 marca 2001 r., II UKN 268/00, LEX nr 551026; z dnia 9 września 2004 r., OSNP 2005 nr 10; z dnia 23 października 2006 r., I PK 113/06, Prawo Pracy 2007 nr 1, s. 35; z dnia 23 lipca 2009 r., II PK 36/09, OSNP 2011 nr 5-6, poz. 77; z dnia 4 listopada 2009 r., I PK 106/09, LEX nr 564759; z dnia 7 kwietnia 2010 r., LEX nr 987623; z dnia 3 sierpnia 2011 r., I UK 8/11, LEX nr 1043990; z dnia 13 marca 2018 r., I UK 27/17, LEX nr 2508640; z dnia 16 października 2018 r., I UK 115/18, OSNP 2019 Nr 5, poz. 61). W orzecznictwie wskazuje się, że dopuszczalne jest także zatrudnienie wspólników wieloosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie umów o pracę na stanowiskach wykonawczych, gdyż w takim przypadku wspólnika nie można traktować jako podmiotu, którego praca polega na obrocie jego własnym kapitałem (por. wyroki Sądu Najwyższego: zdnia 16 grudnia 2008 r., Monitor Prawa Pracy 2009 nr 5, s. 268-271; z dnia 9 czerwca 2010 r., II UK 33/10, LEX nr 598436; z dnia 12 maja 2011 r., II UK 20/11, OSNP 2012 nr 11-12, poz. 145; z dnia 13 listopada 2013 r., I PK 94/13, OSNP 2015 Nr 1, poz. 4). Dla objęcia wspólnika ubezpieczeniami społecznymi konieczne jest tylko to, aby wykreowany umową stosunek pracy był rzeczywiście realizowany i by nosił cechy wynikające z art. 22 § 1 k.p., w tym podporządkowanie pracownicze (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2017 r., II UK 451/16, LEX nr 2427158). Stąd członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wykonujący swoje obowiązki na podstawie stosunku prawnego, w tym również nawiązanego w sposób dorozumiany, spełniającego kryteria określone w art. 22 k.p., podlega ubezpieczeniom społecznym jako pracownik, nawet gdy jest wspólnikiem tej spółki (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2019 r., III UK 298/18, LEX nr 2688340). Sąd Najwyższy wyklucza jedynie możliwość pracowniczego zatrudniania wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością na stanowisku prezesa jednoosobowego zarządu spółki oraz wspólnika dominującego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 23 października 2006 r., I PK 113/06; z dnia 23 września 1997 r., I PKN 276/97, OSNAPiUS 1998 Nr 13, poz. 397; z dnia 28 kwietnia 1997 r., I PKN 115/97, OSNAPiUS 1998 Nr 1, poz. 12; z dnia 23 stycznia 2020 r., II UK 243/18, LEX nr 3220705).

Dlatego właściciele jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością - ze względu na przedmiot zbiorczego tytułu ubezpieczenia jakim jest "prowadzenie działalności pozarolniczej" - podlegają ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., I UZP 4/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 304). Status wspólników takich spółek wyłącza konwersję tytułu ubezpieczenia na wynikający z zawarcia umowy o pracę z własną spółką (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r., II UK 36/13, LEX nr 1391783). Jest to bowiem sytuacja, w której społeczny status wykonawcy pracy staje się jedynie funkcjonalnym elementem statusu właściciela spółki i niezależnie od argumentów dotyczących braku podporządkowania pracowniczego, w istocie nie zachodzi przesłanka odpłatności pracy; jedyny wspólnik wykonuje czynności na swoją rzecz (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne. Jest od pracodawcy (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) niezależny ekonomicznie, a do przesunięć majątkowych w związku z wynagradzaniem dochodzi w ramach jego własnego majątku, zysku spółki (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 września 2013 r., II UK 36/13 oraz z dnia 17 października 2017 r., II UK 451/16). Zarazem jednak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 września 2016 r. (III UK 226/15) podkreślił, że aby zatrudnienie jedynego spółki z o.o. w tej spółce zostało uznane za zatrudnienie pracownicze, konieczne są ustalenia faktyczne potwierdzające, w oparciu o analizę treści stosunku prawnego łączącego takiego "pracownika" ze spółką oraz rzeczywiste zasady jego wykonywania, że stosunek ten spełnia przesłanki stosunku pracy. Stanowisko to jest zbieżne z poglądami piśmiennictwa, które dopuszcza zawarcie umowy o pracę przez jedynego wspólnika sp. z o.o. ze spółką, jeżeli funkcje zarządu wykonują inne osoby oraz pod warunkiem, że praca spełnia warunki pracy właściwej dla stosunku pracy (M. Gersdorf (w:) M. Gersdorf, M. Raczkowski, K. Rączka, Kodeks pracy. Komentarz., Warszawa 2014, s. 148). Zdaniem Sądu Najwyższego, w przypadku spółki z o.o., która rzeczywiście prowadzi działalność ukierunkowaną na realizację jej celów określonych w umowie spółki, a w szczególności faktycznie prowadzi działalność gospodarczą i zatrudnia w tym celu pracowników, dopuszczalne jest pracownicze zatrudnienie jedynego wspólnika takiej spółki, jeżeli:

1. zatrudnienie takie ma miejsce na stanowisku specjalistycznym, związanym z prowadzoną przez spółkę działalnością;

2. ustalenia potwierdzają zapotrzebowanie na pracę wspólnika dla spółki na takim stanowisku;

3. jedyny wspólnik nie angażuje się w bieżącą działalność zarządczą spółki;

4. jedyny wspólnik podlega faktycznie przy wykonywaniu pracy na rzecz spółki poleceniom osób zarządzających spółką lub kierujących jej poszczególnymi działami.

Za dopuszczalne należy uznać zawarcie umowy o pracę przez jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ze spółką, jeżeli funkcje zarządu wykonują inne osoby oraz pod warunkiem, że praca spełnia warunki pracy właściwej dla stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 7 marca 2018 r., UK 575/16, LEX nr 2488094).

Wykluczone jest objęcie ubezpieczeniem pracowniczym wspólników spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, którzy są jedynymi udziałowcami. W takich przypadkach bowiem status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje "wchłonięty" przez status właściciela kapitału (pracodawcy). Inaczej mówiąc, tam, gdzie status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje zdominowany przez właścicielski status wspólnika spółki z o.o. nie może być mowy o zatrudnieniu w ramach stosunku pracy wspólnika, który w takiej sytuacji wykonuje czynności (nawet typowo pracownicze) na rzecz samego siebie (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne. Jedyny wspólnik jest od pracodawcy (spółki z o.o.) niezależny ekonomicznie, gdyż - skoro do przesunięcia majątkowego dochodzi w ramach majątku samego wspólnika - nie zachodzi przesłanka odpłatności pracy, a nadto dyktuje mu sposób działania jako zgromadzenie wspólników (postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 lutego 2023 r., III USK 99/22Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 20 grudnia 2017 r., III AUa 636/17, LEX nr 2441501/wyroki Sądu Najwyższego z: 11 września 2013 r., II UK 36/13, LEX nr 1391783; 7 kwietnia 2010 r., II UK 357/09, LEX nr 987623; tak również Z. Hajn, Zatrudnienie (się) we własnym zakładzie pracy w świetle ustrojowych podstaw prawa pracy (w:) Współczesne problemy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, pod red. L. Florka i Ł. Pisarczyka, Warszawa 2011, s. 195 i nast.).

W przedmiotowej sprawie okolicznością bezsporną jest, że w okresie od 29 września 2002 r. do 10 listopada 2022 r. K. T. była jedynym wspólnikiem i jedynym członkiem zarządu spółki (...) sp. z o.o., czego strona nie negowała.

W tym miejscu wskazać należy, że stosunek pracy oparty na umowie o pracę przede wszystkim dla swojego istnienia wymaga spełnienia przesłanek wynikających z treści przepisu art. 22 § 1 k.p., który stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Podporządkowanie pracownika pracodawcy jest podstawowym elementem każdego stosunku pracy. Oznacza to, że czynności świadczone samodzielnie, gdzie wiążące decyzje są podejmowane bez żadnej faktycznej kontroli nie są wykonywaniem pracy w reżimie pracowniczym, czyli podporządkowania pracowniczego. W rozpoznawanej sprawie brak jest podstaw do przyjęcia, że ubezpieczona wykonywała obowiązki pracownika. odwołująca została zatrudniona na stanowisku Prezesa. Jak wskazała sama K. T. zakres jej obowiązków był bardzo szeroki, tak naprawdę zajmowała się wszystkim – od podpisywania umów z kontrahentami, po sprzątanie i gotowanie. Odwołująca sama zarządzała spółką, nikomu nie podlegała, była osobą, której nikt nie wydawał żadnych poleceń – o wszystkim decydowała sama. Wobec czego w przypadku ubezpieczonej niewątpliwie nie mamy do czynienia z sytuacją, w której praca byłaby wykonywana w warunkach podporządkowania.

W ocenie Sądu K. T. faktycznie nie realizował zatem niczyich poleceń i nikomu nie podlegał w spółce, i sama decydowała o sposobie swojej pracy. W rzeczywistości wobec posiadania całości udziałów i pełnienia funkcji w jednoosobowym zarządzie, nikt nie mógł rozliczyć odwołującej z podejmowanych przez nią czynności. W stosunku do K. T. nie można zatem mówić o jakimkolwiek podporządkowaniu w procesie pracy w okresie, kiedy była jedynym wspólnikiem spółki i członkiem zarządu. Z tych przyczyn K. T. w okresie, kiedy została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych z tytułu zawartej umowy o pracę będąc w tym czasie jedynym wspólnikiem i prezesem zarządu płatnika nie mogła skutecznie pozostawać ze spółką w stosunku pracy.

Wiąże się to nie tylko z brakiem podporządkowania pracowniczego w rozumieniu art. 22 § 1 k.p., ale sprzeciwia się temu także zasadnicza sprzeczność pomiędzy właścicielskim, a pracowniczym statusem ubezpieczonej, jaka pojawia się w takim przypadku. Koncepcja stosunku pracy opiera się na teorii, według której podstawą ustroju pracy jest wymiana świadczeń między dwoma kontrahentami: właścicielem środków produkcji (podmiotem zatrudniającym), a pracownikiem (wyrok Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2010 r., II UK 34/10, LEX nr 619639). W przedmiotowej sprawie zaś takiej wymiany nie było. Ubezpieczona nie mogła zawrzeć umowy i jej realizować sama ze sobą (Wyrok SN z 20.10.2020 r., III UK 190/19, OSNP 2021, nr 10, poz. 117.).

W ocenie Sądu organ rentowy trafnie zatem zakwestionował podleganie ubezpieczeniu społecznemu przez odwołującą z tytułu umowy o pracę od dnia 1 stycznia 2003 r. do 13 maja 2004 r. i od 1 grudnia 2005 r. do 9 listopada 2022 r., przyjmując, że w okresie od 1 stycznia 2003 r. do 31 grudnia ubezpieczona podlegała ubezpieczeniom jako (...) sp. z o.o. posiadającym całość udziałów w spółce, a od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia 2002 r. i od 10 listopada 2022 r. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie jako bezzasadne o czym orzekł w punkcie pierwszym wyroku.

O kosztach procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie Sąd orzekł w punkcie drugim wyroku na podstawie art. 98 k.p.c., a wysokość wynagrodzenia pełnomocnika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalił zgodnie z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1935).

Renata Gąsior