Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2024r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 listopada 2024r. w Warszawie

sprawy E. C. (1)

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o wstrzymanie wypłaty renty rodzinnej i zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek odwołania E. C. (1)

od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

z dnia 25 października 2023 roku, znak: (...) (...)

oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

E. C. (1) w dniu 4 grudnia 2023r. złożyła odwołanie od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z 25 października 2023 roku, znak: (...) (...), wstrzymującej wypłatę renty rodzinnej i zobowiązującej do zwrotu świadczeń nienależnie pobranych w okresie od 1 lipca 2023r. do 31 października 2023r. Powołała się na okoliczność, że w jej przekonaniu po utracie renty i naliczeniu emerytury, kwota, którą otrzymała jest stanowczo za niska. Wskazała także, że nie rozumie dlaczego utraciła rentę po mężu E. C. (2) (odwołanie z dnia 27 listopada 2023r., k. 1 a.s.).

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wniósł o oddalenie odwołania. W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie powołał się na treść art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art. 138 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 oraz ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ponadto wskazał, że na dzień wydania decyzji wstrzymującej rentę rodzinną (1.588,44 zł) emerytura ZUS była dla ubezpieczonej świadczeniem korzystniejszym (2.147,20 zł). Ponadto w związku z brakiem wiedzy o przyznaniu E. C. (1) emerytury, nienależnie wypłacano jej rentę rodzinną. Ubezpieczona została zobowiązana do zwrotu tego nienależnie pobranego świadczenia. W pouczeniu decyzji ustalającej prawo do renty rodzinnej, tj. w punktach IV i VI, E. C. (1) została pouczona o zasadach zwrotu świadczeń nienależnie pobranych. O fakcie nabycia uprawnień do emerytury z ZUS nie poinformowała organu rentowego. Mając na uwadze wskazany stan faktyczny i prawny, nie jest uprawniona do pobierania dwóch świadczeń (renty rodzinnej i emerytury z ZUS), wobec czego zaskarżona decyzja, wstrzymująca wypłatę renty rolniczej i ustalająca nadpłatę świadczeń, jest prawidłowa (odpowiedź na odwołanie z dnia 12 marca 2024r., k. 24-26 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. C. (1) od 12 kwietnia 2017r. uprawniona jest do renty rodzinnej po zmarłym mężu S. C.. Świadczenie zostało przyznane decyzją Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 1 czerwca 2017r., znak: (...). Jego wysokość ustalono na kwotę 1.000,00 zł. W decyzji przyznającej ww. świadczenie, ubezpieczona została obszerne pouczona m.in. odnośnie zasad zawieszania, rozliczania, zmniejszenia świadczenia i zwrotu świadczeń nienależnie pobranych (decyzja KRUS z dnia 1 czerwca 2017r., k. 10 akt KRUS).

W dniu 14 lipca 2022r. organ rentowy skierował do E. C. (1) pismo informujące o braku uprawnień do emerytury rolniczej i dalszej wypłacie renty rodzinnej oraz o konieczności zgłoszenia się do KRUS celem złożenia oświadczenia informującego „czy pozostaje przy rencie rodzinnej i czy będzie ubiegać się o świadczenie pracownicze” (pismo z dnia 14 lipca 2022r., k. 16 akt KRUS). Pismo to zostało doręczone w dniu 18 lipca 2022r. ( potwierdzenie odbioru, k. 17 akt KRUS.), ale ubezpieczona nie złożyła ww. oświadczenia (bezsporne).

W dniu 27 lipca 2023r. E. C. (1) złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniosek o emeryturę, w którym zaznaczyła, że pobiera świadczenie z KRUS (wniosek o emeryturę, k. 1-3 akt ZUS). Decyzją z 6 października 2023r., znak: (...), ZUS przyznał E. C. (1) emeryturę od 1 lipca 2023r., tj. od miesiąca, w którym zgłosiła wniosek. Wysokość emerytury została wyliczona na kwotę 2.147,20 zł brutto (decyzja ZUS z dnia 6 października 2023r., k. 10 akt ZUS).

W dniu 17 sierpnia 2023r. do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wpłynął wniosek ZUS o udostępnienie danych dotyczących E. C. (1) w zakresie uprawnień emerytalno-rentowych. Natomiast w dniu 23 października 2023r. wpłynęła informacja z ZUS, że decyzją z dnia 6 października 2023r. przyznano ubezpieczonej prawo do emerytury z FUS od dnia 1 lipca 2023r. (wniosek o udostępnienie danych ze zbioru danych osobowych z dnia 17 sierpnia 2023r., k. 19 akt KRUS; pismo z dnia 23 października 2023r., k. 22-25 akt KRUS).

Mając na uwadze otrzymane informacje, Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 25 października 2023r., znak: (...) (...), wstrzymał E. C. (1) od dnia 1 listopada 2023r. wypłatę renty rodzinnej oraz wskazał, że ubezpieczona w okresie od 1 lipca 2023r. do 31 października 2023r. pobrała emeryturę z ZUS w kwocie 6.353,76 zł brutto. Wobec powyższego na podstawie art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o ubezpieczeniu społecznym rolników jest zobowiązana do zwrotu ww. kwoty (decyzja KRUS z dnia 25 października 2023r., k. 28 akt KRUS).

W dniu 26 października 2023r. E. C. (1) złożyła do organu rentowego wniosek o wypłatę emerytury z FUS, ponieważ jest świadczeniem korzystniejszym od renty którą pobiera z KRUS (wniosek z dnia 26 października 2023r, k. 16 akt ZUS). Decyzją z dnia 17 listopada 2023r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. podjął wypłatę emerytury od 1 lipca 2023r., tj. od daty nabycia uprawnień do emerytury (decyzja ZUS z dnia 17 listopada 2023r., k. 19-21 akt ZUS).

Powyższy stan faktyczny, który nie był sporny, Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych dokumentów, których autentyczności oraz treści strony nie kwestionowały, a które nie budziły również wątpliwości Sądu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Rozpoznanie sprawy w analizowanych przypadku nastąpiło na posiedzeniu niejawnym. Taką możliwość daje art. 148 ¹ § 1 k.p.c., który przewiduje, że sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, Sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W przedmiotowej sprawie okoliczności faktyczne nie były sporne, a zatem nie zachodziła potrzeba przeprowadzenia dowodów. Ponadto strony nie wniosły o przeprowadzenie rozprawy. W tych okolicznościach Sąd na podstawie powołanego przepisu ocenił, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, co w konsekwencji pozwoliło na rozpoznanie sprawy i wydanie rozstrzygnięcia na posiedzeniu niejawnym. O takim sposobie załatwienia sprawy Sąd wcześniej uprzedził strony, udzielając stronom tygodniowego terminu na złożenie pism procesowych prezentujących ich stanowiska w sprawie (k. 57 a.s.).

Przechodząc do rozważań dotyczących zasadności odwołania, w pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz.U. z 2023r., poz. 208), w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty przysługującej na podstawie ustawy z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego, uprawnionemu wypłaca się jedno wybrane przez niego świadczenie, z zastrzeżeniem ust. 4.

Uwzględniając brzmienie wskazanego przepisu, E. C. (1) nie była i wciąż nie jest uprawniona, aby pobierać dwa świadczenia – wypłacane z ZUS i z KRUS. Ubezpieczona w razie zbiegu prawa do takich świadczeń powinna dokonać wyboru jednego z nich, co też uczyniła w piśmie z 26 października 2023r., skierowanym do ZUS. Wskazała w nim, że wnioskuje o wypłatę emerytury przez ZUS, gdyż jest to świadczenie korzystniejsze. W konsekwencji tego Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacił ubezpieczonej emeryturę poczynając od 1 lipca 2023r. Od tej daty do 31 października 2023r., a więc do dnia wstrzymania przez KRUS wypłaty renty rodzinnej, pobierała zatem dwa świadczenia, do czego w świetle zacytowanego przepisu nie była uprawniona. Jedno z tych świadczeń – w tym wypadku, wobec dokonanego wyboru, renta rodzinna była więc świadczeniem nienależnym. Analizując, czy świadczenie to ubezpieczona pobrała nienależnie i czy jest zobowiązana do jego zwrotu, wskazać należy na art. 52 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przewiduje on, że zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń oraz ustalania odsetek za opóźnienia w wypłacie świadczeń określają przepisy emerytalne oraz przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa. Wobec tego należy odwołać się do przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024r., poz. 1631), a konkretnie art. 138. Przepis ten w ust. 1 stanowi, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Zgodnie z ust. 2 tego przepisu, za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, a także świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

W analizowanej sprawie ubezpieczona, pomimo zaistnienia okoliczności powodujących wstrzymanie wypłaty renty rodzinnej od 1 lipca 2023r., świadczenie to pobierała. Jednocześnie była pouczona o braku prawa do jego pobierania, gdyż w decyzji ustalającej prawo do renty rodzinnej rolniczej zamieszczona była informacja, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenie, jest zobowiązana do ich zwrotu. Zarazem organ rentowy wskazał, że za nienależnie pobrane uważa się świadczenia wypłacone, mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie do nich prawa albo wstrzymanie wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania (pkt IV pouczenia). Ponadto w pouczeniu zamieszczono informację, że w celu ustalenia, czy nie zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie renty lub zmniejszenie jej wysokości, osoba pobierająca świadczenie jest zobowiązana powiadomić jednostkę organizacyjną Kasy o przyznaniu emerytury lub renty przez inny organ” (pkt VI pouczenia).

Wobec powyższego ubezpieczona, co wprost wynika z udzielonego jej pouczenia, powinna powiadomić KRUS o nabyciu prawa do emerytury pracowniczej, czego nie uczyniła. To na skutek zawiadomienia ZUS Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego powzięła informację o nabyciu przez ubezpieczoną prawa do emerytury z FUS. Nastąpiło to w dniu 23 października 2023r., kiedy ZUS przesłał do Kasy pismo wraz z dołączoną do niego decyzją z 6 października 2023r. Ubezpieczona ani przed 23 października 2023r., ani po tej dacie nie przekazała do KRUS informacji o ubieganiu się o świadczenie emerytalne z FUS oraz o przyznaniu jej takiego świadczenia. Wobec tego ziściły się przesłanki z art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej. Wymieniony przepis wskazuje, że organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jedynie wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Istotną cechą nienależnie pobranego świadczenia jest więc świadomość osoby pobierającej świadczenie co do nieprzysługiwania jej prawa do tego świadczenia w całości lub w części od początku jego pobierania albo w następstwie mających miejsce później zdarzeń. Świadomość ta jest elementem decydującym o zakwalifikowaniu świadczenia jako nienależnie pobranego. Kryterium istnienia świadomości wynika bądź z pouczenia dokonanego przez organ rentowy, bądź z niektórych zachowań samego ubezpieczonego, takich jak składanie fałszywych zeznań, posługiwanie się fałszywymi dokumentami oraz inne przypadki świadomego wprowadzania organu rentowego w błąd (por. K.Brzozowska, E. Dawidowska-Myszka: Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego, Przegląd Sądowy 2015 nr 7-8, s. 103).

W świetle powyższego kluczowe dla sprawy było pouczenie ubezpieczonej przez organ rentowy o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń.

Jak wynika z dokonanych ustaleń, ubezpieczona była pouczona o przyczynach zawieszenia lub pozbawienia prawa do świadczenia i o wiążącym się z tym obowiązku powiadomienia KRUS o przyznaniu świadczenia z innego systemu. Treść pouczenia była jasna i czytelna, nawet dla osoby nieposiadającej wykształcenia prawniczego. Judykatura wypracowała w tej kwestii wspólne stanowisko, przyjmując, że w art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej chodzi o klasyczne pouczenie, w którym organ rentowy informuje ubezpieczonego, że utraci on prawo do świadczenia, gdy wystąpią okoliczności, które zgodnie z przepisami prawa spowodują utratę tego prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2010r., II UK 66/10, M.P.Pr. 2011 nr 1, s. 49-51). Za wystarczające dla wypełnienia przesłanki pouczenia o okolicznościach, których wystąpienie powoduje brak prawa do świadczenia, można uznać przytoczenie przepisów określających te okoliczności, jeżeli jest ono na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji. Z art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej wynika jednoznacznie, że warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje utratę prawa do niego. Nie chodzi tu zatem o pouczenie "o braku prawa do ich pobierania", jak stanowi powołany przepis, albowiem dyspozycja tego przepisu byłaby w istocie trudna do zrealizowania, gdyby opierać się jedynie na jego wykładni językowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18 lutego 2009r., II UK 204/08, LEX nr 7367362). Pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie spowoduje brak prawa do świadczeń, nie może też odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności uregulowanych w licznych przepisach wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W takim sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności. Jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji (por. wyrok Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2019r., III UK 22/18, LEX nr 2617382).

Tak właśnie, jak wynika z przywołanych orzeczeń, było w sprawie ubezpieczonej, która nie tylko zostało pouczona w decyzji przyznającej jej rentę rodzinną, ale również w oparciu o informację KRUS z 14 lipca 2022r. mogła zorientować się o braku prawa do pobierania do dwóch świadczeń i konieczności wyboru albo renty rodzinnej, albo świadczenia pracowniczego.

Odnosząc się do zarzutów ubezpieczonej, wskazać należy, że nie ma racji ubezpieczona twierdząc, że brak wiedzy organu rentowego o przyznaniu jej świadczenia z ZUS jest błędem organu. To ubezpieczona, zgodnie z udzielonym jej pouczeniem, a także na podstawie pisma z 14 lipca 2022r., była zobowiązana, aby powiadomić KRUS o zmianie swojej sytuacji i przyznaniu innego świadczenia. E. C. (1) tego nie uczyniła, a zatem brak aktywności KRUS, na jaki się powołała, nie jest decydujący.

W zaistniałej sytuacji – mając na względzie treść cytowanych wyżej przepisów – organ rentowy miał podstawy faktyczne i prawne, aby stwierdzić, że renta rodzinna wypłacona ubezpieczonej za okres od 1 lipca 2023r. do 31 października 2023r. została nienależnie pobrana w rozumieniu art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej, a w konsekwencji zachodziły podstawy, by zobowiązać ubezpieczoną do jej zwrotu.

Jeśli chodzi natomiast o argument, że E. C. (1) nie jest w stanie dokonać zwrotu renty rodzinnej, bowiem nie posiada oszczędności i zużyła już świadczenia, które ma zwrócić, to trzeba podkreślić, iż okoliczność ta jest bez znaczenia dla możliwości zastosowania analizowanych przepisów. Żaden z nich nie uzależnia możliwości domagania się zwrotu świadczenia, które zostało pobrane nienależnie, od tego czy ten, który je pobrał już je zużył, czy jeszcze dysponuje środkami, które uzyskał. W judykaturze od lat konsekwentnie przyjmuje się brak podstaw do stosowania do nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych (poza unormowaniami dotyczącymi zasad zapłaty i wysokości odsetek) przepisów Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu lub czynach niedozwolonych i związanej z tym problematyki zwrotu nienależnego świadczenia lub naprawienia wyrządzonej szkody (wyroki Trybunału Ubezpieczeń Społecznych: z dnia 28 września 1960r., I TR 492/60, OSPiKA 1962/6/146 i z dnia 5 kwietnia 1974r., IV TR 218/74, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1975/4 str. 79 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 września 2007r., I UK 90/2007, OSNP 2008/19-20/301; z dnia 16 grudnia 2008r., I UK 154/2008, OSNP 2010/11-12/148; z dnia 3 lutego 2010r., I UK 210/2009, Palestra 2011/1-2 str. 124 i postanowienie z dnia 26 listopada 2010r., IV CSK 201/2010, Palestra 2011/1-2 str. 124). W konsekwencji organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia nawet gdy świadczeniobiorca utracił je lub zużył w sposób niepowodujący jego wzbogacenia się. Świadomość otrzymywania nienależnego świadczenia zawsze nakazuje liczenie się z obowiązkiem takiego zwrotu. Nie można też, stosując pewną analogię do cywilnoprawnej instytucji bezpodstawnego wzbogacenia lub odpowiedzialności deliktowej, relatywizować sytuacji prawnej osób nienależnie pobierających świadczenia w kwestii okresu, za jaki można żądać zwrotu wypłaconych kwot, w zależności czy do wypłaty doszło przy tylko bierności świadczeniobiorcy mającego świadomość braku prawa do pobierania świadczenia, czy też nastąpiła ona w wyniku celowego wprowadzenia w błąd organu rentowego, skoro sam ustawodawca nie wprowadził takiego zróżnicowania (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 września 2012r., III UK 33/11, LEX nr 1619693). Ponadto należy zwrócić uwagę, że w utrwalonym od lat orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych przyjmuje się, iż również zasady współżycia społecznego nie mogą uzasadniać konstruowania innych zasad zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, niż wynikające z przepisów prawa ubezpieczeń społecznych. Tak jak świadczeniobiorca nie może żądać złagodzenia rygoryzmu prawa ubezpieczeń społecznych poprzez odwołanie się do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego przewidzianej w art. 5 k.c., tak organ rentowy w oparciu o te przepisy nie jest uprawniony do zaostrzenia rygorów tego prawa (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 2 grudnia 2009r., I UK 174/09, LEX nr 585709; z dnia 14 grudnia 2005r., III UK 120/05, OSNP 2006/21-22/338 i z dnia 23 października 2006r., I UK 128/06, OSNP 2007/23-24/359).

Odnosząc się zaś do zarzutów dotyczących wysokości emerytury pracowniczej, wskazać należy, że toczące się postępowanie służy ocenie zgodności z prawem zaskarżonej decyzji, ale tylko w granicach przedmiotu, jaki ona obejmuje, obejmuje zaś tylko kwestię wstrzymania wypłaty renty rodzinnej rolniczej oraz zobowiązania do zwrotu tych świadczeń jako nienależnie pobranych. Natomiast treść decyzji ZUS z 17 listopada 2023r. jest przedmiotem rozpoznania w innej sprawie o sygnaturze VII U 1767/23.

Podsumowując, Sąd Okręgowy ocenił, że zaskarżona decyzja Prezesa KRUS jest zgodna z prawem. Wstrzymanie przez organ rentowy renty rodzinnej i żądanie zwrotu przez ubezpieczoną nienależnie wypłaconych świadczeń za sporny okres znajduje pełne oparcie w treści art. 33 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w zw. z art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Organ rentowy prawidłowo zastosował wskazane przepisy, zaś zgłaszane przez E. C. (1) zarzuty wobec decyzji okazały się bezpodstawne. Na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołanie podlegało więc oddaleniu.