Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 stycznia 2025 roku

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia (del.) Zofia Pawelczyk-Bik

Protokolant: st. sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 grudnia 2024 r. w Warszawie

sprawy Z. K.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w (...)

o wysokość emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej

na skutek odwołania Z. K.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. z dnia 19 czerwca 2017r. znak (...) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej oraz decyzji z dnia 19 czerwca 2017r. znak (...) o ponownym ustaleniu wysokości renty inwalidzkiej

1.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 19 czerwca 2017r. znak (...) w ten sposób, że ustala wysokość emerytury policyjnej Z. K. od dnia 1 października 2017 roku w wysokości obowiązującej do dnia 30 września 2017 roku, tj. z pominięciem art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin;

2.  zmienia zaskarżoną decyzję z dnia 19 czerwca 2017r. znak (...) w ten sposób, że ustala wysokość policyjnej renty inwalidzkiej Z. K. od dnia 1 października 2017 roku w wysokości obowiązującej do dnia 30 września 2017 roku, tj. z pominięciem art. 22a ustawy z 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji (...), Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin;

Sygn. akt VII U 4407/19

UZASADNIENIE

Ubezpieczony Z. K. w dniu 11 lipca 2017 r. odwołał się do decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 czerwca 2017 r, nr: (...), którą obniżono wskaźnik obliczania świadczenia emerytalnego dla odwołującego się do wysokości 0% podstawy wymiaru za każdy rok służby w okresie od dnia 1 sierpnia 1968 r. do dnia 24 lipca 1990 r. i ustalono wysokość świadczenia emerytalnego na kwotę 1000 zł brutto.

W tym samym dniu, tj. 11 lipca 2017 r. Z. K. odwołał się także od decyzji nr: (...) z dnia 19 czerwca 2017 r., wydanej przez Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, którą ustalono wysokość przysługującego mu świadczenia rentowego na kwotę 0,00zł.

Z. K. wniósł o zmianę obu zaskarżonych decyzji poprzez przyznanie mu świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości, tj. w kwocie 2036,67 zł brutto oraz
o przyznanie świadczenia rentowego w dotychczasowej wysokości, tj. w/g III grupy inwalidzkiej
i zasądzenie od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
i Administracji kosztów postępowania według norm przepisanych.

Przedmiotowym decyzjom ubezpieczony zarzucił:

1.  Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 2 Konstytucji RP, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego, co narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego;

2.  Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego;

3.  Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w zw. z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na naruszeniu godności, prawa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego, poprzez przyjęcie, że służba w okresie przed 31 lipca 1990 r. stanowiła „służbę na rzecz totalitarnego państwa", a tym samym arbitralne przypisano ubezpieczonemu - w akcie prawnym rangi ustawy - winę za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przedstawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpieczeństwa PRL, a do których ubezpieczony w żaden sposób się przyczynił;

4.  Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 6 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu nr (...) do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na nieuzasadnionym, dyskryminującym zróżnicowaniu uprawnień o charakterze majątkowym wynikających ze służby po roku 1990 i obniżeniu świadczeń emerytalnych należnych z tytułu tej służby, w stosunku do osób, które nie pełniły służby w okresie PRL, w sposób naruszający zasadę równości wobec prawa;

5.  Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 45 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na zastosowaniu represji bez wykazania winy indywidualnej, zastąpienie w tym zakresie władzy sądowniczej władzą ustawodawczą i odwróceniu w ten sposób zasady domniemania niewinności przez uznanie wszystkich funkcjonariuszy będących w służbie przed 31 lipca 1990 r. za winnych działań zasługujących na penalizację;

6.  Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu nr (...) do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na arbitralnym naruszeniu osobistych praw majątkowych i prawa do poszanowania mienia, które podlegają równej dla wszystkich ochronie, na skutek nieproporcjonalnego naruszenia prawa ubezpieczonego do zabezpieczenia społecznego, co stanowi przejaw nieuzasadnionej represji ekonomicznej.

W uzasadnieniu odwołań Z. K. wskazał, że na mocy zaskarżonych decyzji Dyrektor ZER MSWiA ustalił wysokość należnej mu emerytury na kwotę 1000 zł brutto, a wysokość renty inwalidzkiej na kwotę 0,00 zł. W ocenie odwołującego się przepisy będące podstawą wydania zaskarżonych decyzji są sprzeczne z Konstytucją i Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Ubezpieczony nadmienił, że decyzje naruszają przede wszystkim zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego, określonej w art. 2 Konstytucji, zaś obniżenie przysługujących mu świadczeń emerytalnego i rentowego z mocy zaskarżonych decyzji ma charakter arbitralny i stanowi formę represji, a nawet formę zbiorowej kary, zarówno dla niego, jak i dla wszystkich osób, które pełniły służbę w formacjach wymienionych w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym. Z. K. podkreślił, że obniżenie wysokości przysługujących mu świadczeń nastąpiło po 27 latach od czasu zmiany ustroju w Polsce i opiera się na założeniu, że uzyskane przeze niego dotychczas świadczenia emerytalne i rentowe zostały uzyskane w sposób nienależny i niegodziwy, a sam fakt jego służby w określonej formacji bądź instytucji w określonym czasie, przesądza o ponoszeniu przez niego odpowiedzialności, a nawet winy, za naruszenia praw człowieka, których dopuszczały się władze publiczne w okresie PRL. Ubezpieczony zaznaczył, że pozbawienie go ww. świadczeń i przyjęcie, że cały okres jego służby do 1990 r. nie wlicza się do stażu jego pracy, prowadzi do naruszenia istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, ponieważ ustawodawca traktuje dany okres służby ubezpieczonego, jako okres, w którym nie ubezpieczony nie wykonywał żadnej pracy i za który nie przysługuje mu żadne, najniższe nawet świadczenie emerytalne i rentowe. Ponadto, ubezpieczony dodał, że wydanie zaskarżonych decyzji nastąpiło bez przeprowadzenia przez Organ postępowania sprawdzającego i weryfikującego zasadność, adekwatność, legalność, słuszność i proporcjonalność obniżenia przysługującego mu świadczenia emerytalnego, co w ocenie odwołującego się – narusza prawo do obrony i domniemanie niewinności (odwołanie Z. K. od decyzji (...)w – k.3 – 9 a.s., odwołanie Z. K. od decyzji (...) – k. 10 – 16 a.s.).

W odpowiedzi na odwołania Z. K., Dyrektor Zakładu Emerytalno- Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o oddalenie ich w całości. Uzasadniając stanowisko ww. organ wskazał, że argumenty przedstawione w odwołaniu nie dają podstawy do zmiany stanowiska pozwanego, ponieważ zasady obliczania wysokości emerytury dla osób, które pełniły służbę na rzecz totalitarnego państwa, określa z art. 15c ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2018 r. poz. 132, dalej „ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym”). Dyrektor ZER MSWiA wskazał, że dla osób, które pełniły służbę na rzecz totalitarnego państwa określonej w art. 13b ustawy emerytalnej, emerytura wynosi:

1.  0% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2.  2,6% podstawy wymiaru za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą wymienionych w art. 13 ust. 1 pkt 1, la oraz pkt 2-4.

Zgodnie z zastrzeżeniem sformułowanym w art. 15c ust. 3 ustawy emerytalnej wysokość w ten sposób ustalonej emerytury osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

W odniesieniu do renty inwalidzkiej Organ wskazał, że zgodnie z art. 22a ust. 1 i 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, rentę inwalidzką zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby na rzecz totalitarnego państwa ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Wysokość ustalonej w ten sposób renty inwalidzkiej nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Następnie organ rentowy – odnosząc się do zarzutu niekonstytucyjności ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym – podkreślił, że zgodnie z obowiązującym prawem ustawa korzysta z domniemania konstytucyjności do czasu stwierdzenia niekonstytucyjności. Wskazał, że bezpodstawne jest stanowisko dopuszczające odmowę zastosowania przez sąd orzekający normy ustawowej ze względu na jej sprzeczność z normą konstytucyjną i orzeczenie bezpośrednio na podstawie regulacji konstytucyjnej. Stanowisko takie nie znajduje uzasadnienia w wyrażonej w Konstytucji zasadzie bezpośredniego stosowania jej przepisów (art. 8 ust. 2), ani w przepisie przewidującym podległość sędziego w sprawowaniu urzędu tylko Konstytucji i ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji). Ogólne wskazania Konstytucji nie pozwalają bowiem na wydawanie na ich podstawie indywidualnych rozstrzygnięć, a przy tym sędzia, podlegając Konstytucji, nie jest zwolniony z podległości ustawie zwykłej. Należy więc przyjąć, że właściwą drogą do rozstrzygnięcia wątpliwości, co do zgodności z ogólną normą konstytucyjną szczegółowej regulacji ustawowej mającej zastosowanie w sprawie jest przedstawienie pytania prawnego Trybunałowi Konstytucyjnemu (odpowiedź z dnia 2 sierpnia 2018 r. Dyrektora ZER MSWiA na odwołania ubezpieczonego – k.19 – 20 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. K. urodzony (...), posiada wyksztalcenie średnie – technik obróbki skrawaniem. Od dnia 12 sierpnia 1963 r. do 5 lipca 1964 r. pracował w charakterze robotnika magazynowego w (...) Zakładzie (...) w W., od 6 lipca 1964 r. został przeniesiony na produkcję, gdzie przyuczał się do zawodu szlifierza. Z dniem 23 listopada 1964 r. został zwolniony na własną prośbę (zaświadczenie z dnia 30 września 1964 r. – k. 3 akt osobowych.).

Następnie, od 24 marca 1965 r. do 31 lipca 1968 r. odwołujący się pracował jako technik (...). Od 1 sierpnia 1968 r. do 31 grudnia 1971 r. zajmował stanowisko mechanika Zakładu (...), do którego został prześniony na własny wniosek, który motywował tym, że praca w ww. Zakładzie (...) daje mu styczność z wyuczonym zawodem. Następnie Z. K. pracował w Departamencie (...), początkowo – od 1 stycznia 1972 r. do 31 grudnia 1982 r. zajmował stanowisko mechanika, a później – od 1 stycznia 1983 r. do 31 lipca 1990 r. stanowisko starszego technika. Od 1 sierpnia 1990 r. do 15 kwietnia 1994 r. pracował jako młodszy asystent w Biurze (...) KGP (zaświadczenie – k. 67 a.s.).

W toku zatrudnienia w ww. okresach, przez cały okres służby, Z. K. pracował jako frezer. Wykonywał podzespoły urządzenia dla potrzeb techniki operacyjnej, tj. metalowe pudełka skręcane na śrubki do przechowywania taśm z czynności operacyjnych (zaświadczenie – k. 67 a.s.). Z. K. pracę świadczył w warunkach zamkniętych, nie miał styczności z pracownikami operacyjnymi. Kontaktował się jedynie z pracownikami ślusarni, lakierni i galwanizerni – np. podczas śniadań. Nie miał zlecanych żadnych zadań związanych z inwigilacją ludzi ani nie podejmował czynności związanych ze zwalczaniem opozycji i K.. Nie udzielał się politycznie, chociaż przynależał do (...), jednak przystąpił do niej za namową i przede wszystkim z obawy przed utratą pracy, a także dla ułatwienia sobie drogi awansu i pozyskiwania dodatków finansowych i premii (zeznania Z. K. – k.168 – 169 a.s., zeznania E. K. – k. 169 a.s.).

Z. K. przez przełożonych był oceniany pozytywnie, co przyczyniło się do uzyskiwania awansów i premii finansowych. Wskazywano, że dobrze wywiązuje się z powierzonych mu czynności, zwiększa wydajność ich wykonywania, charakteryzuje go spokój, uprzejmość i chęć do pomocy. Oceniano go jako pracownika zdyscyplinowanego
i obowiązkowego. Ubezpieczony był osobą, która nie wykazywała aktywności w pracach społeczno-politycznych wydziału (indywidualna karta przeglądu kadrowego – k. 161 - 164 akt osobowych, opinia służbowa z dnia 8 grudnia 1966 r. – k.130 akt osobowych, wniosek personalny z dnia 18 września 1968 r. - k. 133akt osobowych, wniosek personalny z dnia 16 grudnia 1968 r. –
k. 135 akt osobowych, wniosek o nadanie stopnia milicji obywatelskiej – k. 142 akt osobowych, k. 155). Wnioski personalne dotyczące ubezpieczonego wzmiankują o jego uczestnictwie w szkoleniach politycznych, zainteresowaniu życiem społeczno-politycznym zakładu pracy
i życiem polityczno–gospodarczyk kraju oraz o właściwej postawie wobec polityki partii
(szczegółowa opinia przełożonego z dnia 19 kwietnia 1969 r. – k. akta osobowe, wniosek personalny z dnia 15 czerwca 1970 r. – k.138 akta osobowe, charakterystyka z dnia 28 lipca 1975 r. – k.147 akt osobowych, wniosek personalny z dnia 17 kwietnia 1978 r. – k.149 akt osobowych, charakterystyka z dnia 13 maja 1983 r. – k.150 akt osobowych, wniosek personalny z dnia 2 grudnia 1983 r. – k.153).,

Z. K., celem ustalenia stanu zdrowia, został skierowany do Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej MSWiA w W. przez Wydział Kadr w związku z odejściem na emeryturę ze służby w Policji z dniem 15 kwietnia 1994 r.

Wojewódzka Komisja Lekarska MSWiA w dniu 4 stycznia 1994 r. wydała orzeczenie nr 766/II/94, którym zaliczyła Z. K. do III grupy inwalidzkiej w związku ze służbą w Policji (orzeczenie (...) MSWiA z dnia 4 stycznia 1994 r. – nienumerowana karta akt osobowych).

Decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA z dnia 7 maja 1994 r., nr ewid. (...) przyznano Z. K. prawo do emerytury policyjnej (decyzja z dnia 7 maja 1994 r. – k. 1 akt osobowych). Ubezpieczonemu przyznano również policyjną rentę inwalidzką (bezsporne). Następnie, w dniu 3 marca 1998 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA wydał decyzję o ponownym ustaleniu renty inwalidzkiej dla Z. K. w związku z kolejnym orzeczeniem (...) MSWiA Nr 24/II/98 z dnia 20 stycznia 1998 r., która zaliczyła go ponownie do III grupy inwalidzkiej. Inwalidztwo orzeczono na trwałe ze względu na wiek i przewlekły charakter schorzeń (decyzja z dnia 3 marca 1998 r. – k. 18 a.s. i k. 114 a.s., orzeczenie (...) MSWiA z 20 stycznia 1998 r. – k. 17 a.s. i k. 112 a.s.)

W piśmie z dnia 27 kwietnia 2017 r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych Z. K., ww. w okresie od dnia 1 sierpnia 1968 r. do 24 lipca 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja z IPN o przebiegu służby Z. K. z dnia 27 kwietnia 2017 r. – k. 3 i k. 9 akta rentowe).

W związku z uzyskaniem informacji Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał w dniu 19 czerwca 2017 r. na podstawie art. 15c ust. 1 pkt 1 w zw. z ust. 3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wydał decyzję (...) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury oraz na podstawie art. 22a ust. 1 w zw. z ust. 3 ww. ustawy decyzję (...) o ponownym ustaleniu wysokości renty inwalidzkiej (decyzja (...) – k. 8 a.r., decyzja (...) – k.6 a.r.).

Z. K. odwołał się od ww. decyzji Dyrektora Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, co zainicjowało postępowanie sądowe (odwołania – k.3 – 9 a.s., k. 10 – 16 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz aktach osobowych ubezpieczonego, w szczególności dotyczących z okresu jej służby w latach 1968 – 1990. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności nie kwestionował zarówno ubezpieczony jak i organ rentowy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów, należało uznać za udowodnione.

Sąd zwraca uwagę, że w aktach sprawy brak jest dokumentu stanowiącego pierwotną decyzję o przyznaniu Z. K. renty inwalidzkiej, zaś z informacji Zakładu wynika, ze załączono do akt całość dokumentacji emerytalno-rentowej odwołującego. Fakt ten, choć niepotwierdzony wspomnianym dowodem, był bezsporny pomiędzy stronami. Nadto, wzmiankowana okoliczność faktyczna, wynika z innych dowodów dokumentarnych, które odnoszą się do tego faktu w sposób– tj. z decyzji o ponownym przyznaniu renty inwalidzkiej z dnia 1998 r. i orzeczenia (...) MSWiA z dnia 4 stycznia 1994 r., które zostało wydane celem ustalenia stanu zdrowia dla potrzeb wydania pierwszej opinii.

Dodatkowo podstawę ustaleń faktycznych stanowiły zeznania Z. K. i jego żony E. K.. Zostały one ocenione jako spójne, logiczne i szczere, a nadto jako korespondujące z treścią dokumentów, wobec czego nie budziły wątpliwości co do ich wiarygodności i jako zostały ocenione jako zasługujące na obdarzenie ich tym przymiotem.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania Z. K. podlegały uwzględnieniu.

Na wstępie podkreślić należy, że ubezpieczony kwestionował możliwość uznania, by służba, jaką pełnił w okresie 1 sierpnia 1968 r. do dnia 24 lipca 1990 r.., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podnosił przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanych przepisów art. 15c i art. 22a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708, z późn. zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Zastosowane wobec ubezpieczonego przepisy wprowadzono na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Analogiczne rozwiązania przewiduje art. 22a w odniesieniu do ustalania wysokości rent inwalidzkich.

W rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z dnia 16 grudnia 2016 r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2009 r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990 r. z 2,6% do 0,7%. Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010 r. (sygn. KP 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013 r. ( (...), Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko z tego powodu, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury i renty ubezpieczonego trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury oraz renty inwalidzkiej miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez Z. K.. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego. Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżone decyzje jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby ubezpieczonego sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 27 kwietnia 2017 r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej oraz policyjnej renty inwalidzkiej, a przecież ogranicza się on jedynie do stwierdzenia, że ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej 1 sierpnia 1968 r. do 24 lipca 1990 r. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r. (II UZP 10/11) – który w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy także wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7 osobowym uchwałę z dnia 16 września 2020 r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez Z. K. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 18 czerwca 1986 r. do 23 stycznia 1990 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służy). Skoro sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby, to w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie tej informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji jej przebiegu w konkretnym wypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, czy też zajmowanego stanowiska (§ 59 uchwały SN). Sąd Najwyższy w powołanej uchwale składu 7 sędziów zwrócił także uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (§ 60 uchwały SN). Przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć, jest również sam fakt weryfikacji w 1990 r. (§ 92 uchwały SN).

Uwzględniając powołane poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku, którego ustalił, że w przypadku ubezpieczonego Z. K. nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jego służby w okresie 1 sierpnia 1968 r. do 24 lipca 1990 r., jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zdaniem Sądu zebrany materiał dowodowy nie daje podstaw do stanowczego i jednoznacznego ustalenia, że ubezpieczony swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszał prawa człowieka podczas służby na rzecz państwa totalitarnego, bądź też popełnił jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego czy prywatnego.

Z poddanych analizie akt służby Z. K. wynika, że cały okres służby spędził na pracy związanej z frezerstwem, gdzie wykonywał metalowe pudełka, w które pakowano taśmy z czynności operacyjnych. Ubezpieczony nigdy w czynnościach tego rodzaju nie uczestniczył, ani nawet nie miał kontaktu z pracownikami operacyjnymi. W oparciu o zgromadzony materiał dowodowy nie można stwierdzić, że ubezpieczony zajmował się w jakimkolwiek zakresie realizacją zadań operacyjnych. Ubezpieczony nie miał więc do czynienia ze sprawami o charakterze politycznym, nie zajmował się przesłuchaniami czy przeszukaniami w tego rodzaju sprawach, a w każdym razie zgromadzony materiał dowodowy tego nie potwierdza. Nie ma podstaw do stwierdzenia, by służba ubezpieczonego koncentrowała się na realizacji zadań państwa niedemokratycznego, związanych z naruszeniem praw i wolności jednostek czy też określonych środowisk. W aktach jego służby nie ma jakiejkolwiek wzmianki o tego rodzaju działalności. Sąd zatem nie stwierdził, by właściwe było zakwalifikowanie okresu jego służby w analizowanym okresie jako służby na rzecz państwa totalitarnego.

Podkreślić należy, że Sąd nie stracił z pola widzenia treści opinii służbowych, uzasadnień wniosków personalnych oraz wniosków o nadanie stopnia milicji obywatelskiej, z których wynika, że A. K. odznaczał się uczestnictwem w szkoleniach politycznych, zainteresowaniem życiem społeczno-politycznym zakładu pracy, życiem polityczno–gospodarczym kraju oraz prezentował właściwą postawę wobec polityki partii (...). Sąd z ostrożnością podszedł jednak do tych informacji, mając na uwadze z jednej strony świadomość, że sposób redagowania tego rodzaju pism, jak te ww. wymienione jest charakterystyczny dla narracji tamtego okresu. Pisma te tworzono w sposób oparty na schemacie, często po to jedynie, by uczynić zadość wymogom biurokracji i formalizmu – bez zgodności ich treści z rzeczywistym stanem rzeczy. Zdaniem sądu, nie ma podstaw by negować to, co zeznał ubezpieczony, w kontekście treści wskazanych dokumentów, a mianowicie, że wzmianki o jego uczestnictwie w szkoleniach politycznych, zainteresowaniu życiem społeczno-politycznym zakładu pracy i życiem polityczno–gospodarczym kraju oraz o właściwej postawie wobec polityki partii, czyniono w przedmiotowych pismach tylko po to, by umożliwić pracownikowi awans, czy uczynić zadość wymogom uzyskania premii czy dodatku finansowego. Nadto, w ocenie Sądu okoliczności, jakie wynikają z ww. dokumentów są podane w tak lakoniczny sposób, że trudno tylko na ich postawie – wobec braku innych dowodów – wywodzić, że ubezpieczony wykazywał się jakąkolwiek aktywnością polityczną, nawet jeżeli przyjmie się, że interesował się życiem politycznym kraju. Istotne jest zdaniem Sądu także i to, że informacje wynikające z wniosków personalnych czy opinii przełożonych na temat ubezpieczonego – które, tak jak wspomniano wyżej – tworzone były przy wykorzystaniu pewnego wzorca sformułowań i często w konkretnym celu, tj. umożliwianiu awansu czy uzyskania premii w sposób schematyczny - nie znajdują potwierdzenia w indywidualnej karcie przeglądu kadrowego prowadzonej dla ubezpieczonego, w której próżno szukać informacji o jego aktywności politycznej – przeciwnie widnieje tam zapis, charakteryzujący ubezpieczonego, jako osobę która nie wykazuje aktywności w pracach społeczno-politycznych wydziału.

Zgodnie z art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy zaopatrzeniowej – co stanowiło podstawę negatywnej kwalifikacji spornego okresu służby ubezpieczonego przez IPN – za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. m.in. w służbach i jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i ich poprzedniczkach oraz odpowiednikach terenowych wypełniających zadania Służby Bezpieczeństwa. W świetle cytowanego wcześniej orzecznictwa okoliczność ta nie jest jednak wystarczająca do zakwalifikowania spornego okresu służby ubezpieczonego jako służby na rzecz państwa totalitarnego, ze skutkiem w postaci obniżenia przysługującej mu emerytury oraz renty inwalidzkiej, tym bardziej że dokumenty zgromadzone w aktach służby, nie zawierają żadnych informacji dających podstawy do uznania, że jego pracę należy kwalifikować, jako tą o której mówią cytowane przepisy.

Poza wskazanymi okolicznościami, zaakcentowania wymaga również i to, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008 r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu emerytalnego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Natomiast w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1968 – 1990. Swoje stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby odwołującego oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa. Jednocześnie, w ocenie Sądu, w świetle wspomnianych wyżej rozważań prawnych i poglądów orzecznictwa nie sposób przyjąć, że do zastosowania ustawy wystarczający jest sam fakt pozostawania przez odwołującego na etacie danej jednostki, jak również potwierdzenie prawidłowości informacji o przebiegu służby przez Instytut Pamięci Narodowej.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że w przypadku ubezpieczonego przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016 r. nie mogły mieć zastosowania. Biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej działalności Z. K., to zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1968-1990, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, jest bezpodstawny.

Tych wszystkich względów, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone decyzje w sposób określony w sentencji wyroku.