Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 sierpnia 2022r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 sierpnia 2022 roku w Warszawie

sprawy M. P.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość policyjnej renty rodzinnej

na skutek odwołania M. P.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

z dnia 4 sierpnia 2017r., nr ewid. (...)

zmienia zaskarżoną decyzję ten sposób, że wysokość policyjnej renty rodzinnej przysługującej M. P. od dnia 1 października 2017 roku ustala w wysokości obowiązującej do dnia 30 września 2017 roku, tj. z pominięciem art. 24a w związku z art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

M. P. w dniu 14 września 2017r. złożyła w Sądzie Okręgowym
w W. odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 4 sierpnia 2017r., nr ewid. (...), dotyczącej ponownego ustalenia wysokości policyjnej renty rodzinnej. Odwołująca zarzuciła naruszenie przepisów ustawy z 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin oraz Konstytucji RP w związku z przepisami Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegającej m.in. na wydaniu przez organ administracji decyzji na podstawie ustawy sprzecznej z zasadą praworządności, zasadą demokratycznego państwa prawa, ochrony praw nabytych oraz równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji; dyskryminującym zróżnicowaniu sytuacji skarżącej w zakresie jej prawa do renty rodzinnej po śmierci męża – funkcjonariusza, o którym mowa w ustawie; naruszeniu czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego poprzez przyjęcie, że służba jej męża L. P. stanowiła służbę na rzecz totalitarnego państwa, a tym samym arbitralne przypisanie mężowi odwołującej winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka.

Odwołująca zakwestionowała, aby jej zmarły mąż pełnił kiedykolwiek służbę na rzecz tzw. „państwa totalitarnego” w okresie od 1 września 1962r. do 30 września 1985r. Dalej wskazała, że zastosowanie dyskryminacyjnej reguły ograniczenia świadczenia emerytalnego do kwoty przeciętnej emerytury wypłacanej przez ZUS jest sprzeczne z zasadą równości obywateli wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Podkreśliła również, że służba jej męża nie różniła się niczym od tej, którą pełnili funkcjonariusze na równorzędnych stanowiskach, którzy po raz pierwszy podjęli pracę w demokratycznej Polsce. W związku z tym nie zgodziła się ze zróżnicowaniem jej sytuacji w stosunku do innych osób pobierających rentę rodzinną po zmarłych funkcjonariuszach, przyjętych do służby po raz pierwszy po 12 września 1989r. Oceniła, że określenie przez organ rentowy służby męża, jako służby na rzecz „państwa totalitarnego”, stanowi naruszenie jego godności. Zawnioskowała więc o zmianę zaskarżonej decyzji przez przyznanie świadczenia rentowego w dotychczasowej wysokości, tj. w kwocie 3.031,98 zł brutto (odwołanie z dnia 14 września 2017r., k. 3-8 a.s.).

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, zastępowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o oddalenie odwołania.

Uzasadniając stanowisko organu rentowego pełnomocnik wyjaśnił, że zaskarżona decyzja została wydana zgodnie z zasadami obliczania wysokości policyjnej renty rodzinnej określonymi w art. 24a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin oraz w oparciu o informację o przebiegu służby małżonka odwołującej, sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 10 kwietnia 2017r., Nr (...), z której wynika, że L. P. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ww. ustawy. W związku z powyższym, zaskarżoną decyzją organ rentowy dokonał ponownego przeliczenia przysługującego odwołującej świadczenia. Pełnomocnik organu rentowego podniósł przy tym, że informacja z IPN o przebiegu służby męża odwołującej była wiążąca przy wydaniu decyzji. Wskazał również, że zważywszy na powyższe uregulowania prawne, nie ma podstaw do uwzględnienia roszczeń odwołującej. Tożsame stanowisko zaprezentował także w piśmie procesowym z 22 września 2021r.
(odpowiedź na odwołanie z dnia 22 sierpnia 2018r., k. 17-19 a.s.; pismo procesowe z dnia 22 września 2021r., k. 78-79 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

L. P. urodził się (...) we wsi P. w rodzinie robotniczej.
W 1945r. zaczął uczęszczać do szkoły podstawowej w P., gdzie ukończył cztery klasy. Do klasy piątej uczęszczał do szkoły podstawowej w K.. W 1951r. złożył egzamin wstępny do Technikum (...) w K.. W 1953r. zaczął pracować w Zakładach Produkcji (...) na stanowisku zastępcy kierownika placu, a później kasjera. W zakładzie za dobrą pracę otrzymał kilka nagród oraz wstąpił do partii. W 1955r. został wybrany przewodniczącym (...) W 1957r. został powołany do służby wojskowej. W jednostce został skierowany do Szkoły Podoficerskiej. W 1958r. ukończył szkołę z wynikiem dobrym. Pełnił także funkcję dowódcy drużyny ( akta IPN, k. 8). W 1959r. został przyjęty do służby nadterminowej. W 1960r. ukończył trzymiesięczny kurs szkolenia podoficerów
w L.. W 1961r. został powołany do zawodowej służby wojskowej. Służbę pełnił w (...) Jednostce (...) na stanowisku kierownika kancelarii (...) ( akta IPN, k. 30-34).

L. P. od 1 września 1962r. był oficerem ochrony, a następnie kadrowcem w Biurze Ochrony Rządu MSW. Od 1 maja 1964r. pracował jako inspektor (...) Wydziału Departamentu Kadr i Szkolenia MSW ( akta IPN, k. 76). Od 1 stycznia 1966r. objął stanowisko inspektora Wydziału (...)Departamentu Kadr ( akta IPN, k. 82). Od 1 lipca 1967r. pracował w Sekcji (...). W okresie tym zapoznał się z zagadnieniami wchodzącymi w zakres jego pracy. Dobrze wywiązywał się z powierzonych obowiązków służbowych. Był pracownikiem sumiennym i zdyscyplinowanym ( akta IPN, k. 83). Od 1971r. był inspektorem Wydziału (...) Departamentu Kadr MSW. W 1969r. otrzymał Srebrny Krzyż Zasługi i Brązowy Medal ,,Za Zasługi dla obronności Kraju”, a w 1972r. wręczono mu medal ,,Za Zasługi w Ochronie Porządku Publicznego’’( akta IPN, k. 86). W okresie od 15 września 1971r. do 30 maja 1974r. odbywał cykl doskonalenia zawodowego ( akta IPN, k. 94).

Na podstawie wyniku przeglądów kadrowych przeprowadzonych w 1984r. stwierdzono, że L. P. doskonalił swoje umiejętności oraz pogłębiał wiedzę
o nadzorowanych jednostkach. Prawidłowo układał współpracę z kierownictwem WUSW. Obok zadań wynikających z nadzoru jednostek dodatkowo wykonywał czynności związane z przygotowaniem dokumentów dotyczących zwolnień wszystkich oficerów z MO z uwagi na orzeczenie (...) o niezdolności do dalszej służby. Był zaangażowany w pracę partyjną. Pełnił funkcję grupowego w Wydziale. Służbę pełnił do 30 września 1985r. ( akta IPN, k. 112).

Decyzją Dyrektora Departamentu Kadr MSW z 21 października 1985r., nr (...) ustalono L. P. prawo do emerytury milicyjnej w kwocie 39.520 zł ( decyzja Dyrektora Departamentu Kadr MSW z 21 października 1985r., k. 10 akt ZER).

W związku ze śmiercią L. P. decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 10 grudnia 1997r. zostało ustalone prawo do policyjnej renty rodzinnej dla członka rodziny M. P. w kwocie 1.141,85 zł ( decyzja ZER MSWiA z 10 grudnia 1997r., k. 14 akt ZER). Kwota tego świadczenia została zwaloryzowana do kwoty 3.031,98 zł w decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 27 lutego 2017r. ( decyzja ZER MSWiA z 27 lutego 2017r., nienumerowane karty akt ZER).

Pismem z dnia 10 kwietnia 2017r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych stwierdził, iż L. P. w okresie od 1 września 1962r. do 30 września 1985r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja o przebiegu służby
nr (...) z 10 kwietnia 2017r., nienumerowane karty akt ZER).

W związku z powyższym Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał w dniu 4 sierpnia 2017r. decyzję znak: (...), w której, w oparciu o art. 24a oraz art. art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, ustalił M. P. wysokość policyjnej renty rodzinnej po zmarłym emerycie na kwotę 1.102,33 zł (decyzja Dyrektora ZER MSWiA z 4 sierpnia 2017r., nienumerowane karty akt ZER).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dokumentów, zgromadzonych w aktach organu rentowego oraz w aktach służbowych L. P. z okresu służby w latach 1962-1985. Ich wiarygodności nie kwestionowała zarówno odwołująca, jak i organ rentowy, zostały więc ocenione jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Rozpoznanie sprawy w analizowanym przypadku nastąpiło na posiedzeniu niejawnym. Taką możliwość daje art. 148 ¹ § 1 k.p.c. (Dz. U. z 2021r., poz. 11), który przewiduje, że sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, Sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W przedmiotowej sprawie żadna ze stron nie wnioskowała o przeprowadzenie rozprawy, jak również o przesłuchanie świadków i stron. Wobec tego Sąd, mając na uwadze ww. okoliczność, jak również brak możliwości przeprowadzenia przez Sąd z urzędu dowodów wymagających wyznaczenia rozprawy, ocenił, że jej przeprowadzenie nie jest konieczne, co w konsekwencji pozwoliło na rozpoznanie sprawy i wydanie rozstrzygnięcia na posiedzeniu niejawnym. O takim sposobie załatwienia sprawy Sąd wcześniej uprzedził strony, powołując się dodatkowo na art. 15 zzs ¹ ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020r., poz. 1842) i udzielając stronom tygodniowego terminu na złożenie pism procesowych prezentujących ich stanowiska w sprawie (k. 126-127 a.s.).

Przechodząc do rozważań dotyczących zasadności odwołania, w pierwszej kolejności przypomnieć należy, że spór w przedmiotowej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy decyzja ponownie ustalająca M. P. wysokość renty rodzinnej po zmarłym małżonku jest zgodna z obowiązującymi przepisami prawa, czy też – zgodnie z żądaniem odwołującej – winna podlegać zmianie. Stanowisko odwołującej koncentrowało się na zakwestionowaniu zastosowanych wobec niej przepisów wprowadzonych na mocy art. 1 ustawy z 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), w oparciu o które organ rentowy ponownie przeliczył przysługującą odwołującej policyjną rentę rodzinną, dokonując obniżenia jej wysokości.

Analizując zastosowane przez organ rentowy przepisy, przede wszystkim należy wskazać na art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jedn. Dz. U. z 2020r., poz. 723 - dalej jako „ustawa zaopatrzeniowa”), zgodnie z którym za służbę na rzecz państwa totalitarnego uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 roku do dnia 31 lipca 1990 roku w cywilnych i wojskowych instytucjach oraz formacjach wymienionych w ust. 1 tej regulacji. Przepis art. 13b, enumeratywnie określił katalog jednostek, w których służba była pełniona na rzecz totalitarnego państwa. Ponadto za służbę na rzecz totalitarnego państwa ustawodawca uznał również służbę na etatach określonych w art. 13b ust. 2 pkt 1 ustawy oraz okresy, o których mowa odpowiednio w art. 13b ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy. Konsekwencje tak określonej służby na rzecz państwa totalitarnego w kontekście wysokości renty rodzinnej przewiduje art. 24a ust. 1 powołanej ustawy. Stanowi on, że w przypadku renty rodzinnej przysługującej po osobie, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., renta rodzinna przysługuje na zasadach określonych w art. 24, z zastrzeżeniem, iż wysokość renty rodzinnej ustala się na podstawie świadczenia, które przysługiwało lub przysługiwałoby zmarłemu z uwzględnieniem przepisów art. 15c lub art. 22a. Art. 15c ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej przewiduje, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1) 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Natomiast art. 22a ust. 1 tej samej ustawy stanowi, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Jednocześnie ustawodawca w art. 24a ust. 2 wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość policyjnej renty rodzinnej ustalonej zgodnie z art. 24a ust. 1 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty rodzinnej wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Analogiczne rozwiązania przewiduje art. 22a w odniesieniu do ustalania wysokości rent inwalidzkich.

Zagadnienie weryfikacji okresów służby na rzecz totalitarnego państwa reguluje natomiast art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. Stanowi on, że na wniosek organu emerytalnego właściwego według niniejszej ustawy, Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu sporządza na podstawie posiadanych akt osobowych i w terminie 4 miesięcy od dnia otrzymania wniosku, przekazuje organowi rentowemu informację o przebiegu służby wskazanych funkcjonariuszy w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 13b. Zgodnie zaś z art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej, informacja o przebiegu służby, o której mowa w ust. 1, jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy służb, o których mowa w art. 12.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z dnia 16 grudnia 2016r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990r. z 2,6% do 0,7%. Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010r. (sygn. KP 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

W rozpatrywanej sprawie organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c, art. 22a i art. 24a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości renty ubezpieczonej trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego. Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej, prawo do zaopatrzenia emerytalnego według przepisów ustawy nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżoną decyzję jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby małżonka odwołującej, sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 10 kwietnia 2017r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia policyjnej renty rodzinnej, a przecież ogranicza się on jedynie do stwierdzenia, że L. P. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od 1 września 1962r. do 30 września 1985r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast, na jakiej dokładnie podstawie służba męża odwołującej została tak zakwalifikowana. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy także wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z dnia 16 września 2020r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez L. P. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 września 1962r. do 30 września 1985r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służy). Skoro sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby, to w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie tej informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji jej przebiegu w konkretnym wypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r., miejsca pełnienia służby, czy też zajmowanego stanowiska (§ 59 uchwały SN). Sąd Najwyższy w powołanej uchwale składu 7 sędziów zwrócił także uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (§ 60 uchwały SN). Przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć, jest również sam fakt weryfikacji w 1990r. (§ 92 uchwały SN).

Uwzględniając powołane poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe w celu weryfikacji ustaleń dotyczących przebiegu służby męża odwołującej, przyjętych przez organ rentowy za podstawę wydania zaskarżonej decyzji. Analizie poddane zostały akta służby L. P.. Wynika z nich, że z dniem 1 września 1962r. wstąpił do służby jako oficer ochrony, a następnie kadrowiec w Biurze Ochrony Rządu MSW. Od 1 maja 1964r. pracował jako inspektor (...)Wydziału Departamentu Kadr i Szkolenia MSW. Od 1 stycznia 1966r. objął stanowisko inspektora Wydziału (...)Departamentu Kadr. Od 1 lipca 1967r. pracował w Sekcji (...). W okresie tym zapoznał się z zagadnieniami wchodzącymi w zakres jego pracy. Dobrze wywiązywał się z powierzonych obowiązków służbowych. Był pracownikiem sumiennym i zdyscyplinowanym. Od 1971r. był inspektorem Wydziału (...)Departamentu Kadr MSW. W trakcie przeglądów kadrowych z 1984r. stwierdzono, że L. P. doskonalił swoje umiejętności oraz pogłębiał wiedzę o nadzorowanych jednostkach. Prawidłowo układał współpracę z kierownictwem WUSW. Obok zadań wynikających z nadzoru jednostek dodatkowo wykonywał czynności związane z przygotowaniem dokumentów dotyczących zwolnień wszystkich oficerów z MO z uwagi na orzeczenie (...) o niezdolności do dalszej służby.

Z przeanalizowanych dokumentów IPN, które były podstawą czynionych w sprawie ustaleń, nie wynika, jakie dokładnie czynności realizował L. P. w latach 1962-1985. Wiadomo jedynie, że w tym czasie pracował jako oficer ochrony, a także zajmował się pracą kadrową, m.in. wykonywał wspomniane czynności związane z przygotowaniem dokumentów dotyczących zwolnień oficerów z MO z uwagi na orzeczenie (...) o niezdolności do dalszej służby. W dokumentach, które zostały Sądowi udostępnione przez IPN, wskazano, że Biuro Ochrony Rządu, w którym pracował L. P., było powołane do zapewnienia bezpieczeństwa Kierownictwu Partii R. PRL. Zadaniem Biura Ochrony Rządu była ochrona przed ewentualnymi zamachami na życie lub zdrowie członków Biura Politycznego K.C. Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, członków Prezydium Rządu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, a także rządowych delegacji zagranicznych przebywających w Polsce. Biuro Ochrony Rządu wykonując swoje zadania zapewniało ochronę osobistą nad osobami ochranianymi we wszystkich miejscach, w których te osoby przebywają. Utrzymywało zewnętrzną ochronę w miejscach zamieszkania i ochronę wewnętrzną w gmachu Urzędu Rady Ministrów oraz kierowało ochroną w gmachu Rady Państwa. Funkcjonariusze sprawdzali personel przed zatrudnieniem go w miejscach zamieszkania osób ochranianych i organizowali ochronę na trasach stałych i okolicznościowych w czasie przejazdu osób ochranianych. Z kolei do zakresu zadań Departamentu Kadr i Szkolenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w którym L. P. pracował od 1 maja 1964r. jako inspektor (...) Wydziału, należało: przygotowywanie do decyzji Kierownictwa Ministerstwa całokształtu materiałów oraz wniosków dotyczących przyjmowania, rozstawiania, przenoszenia, awansowania i zwalniania funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, żołnierzy wojsk wewnętrznych i pracowników nomenklatury Ministra, żołnierzy pełniących służbę w resorcie; dobór, rozstawianie, przenoszenie i zwalnianie funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, żołnierzy wojsk wewnętrznych i pracowników nomenklatury Dyrektora Departamentu Kadr i Szkolenia; opracowywanie limitów etatowych dla jednostek MSW stanowiących piony organizacyjne (z wyjątkiem wojsk wewnętrznych oraz Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej i podległych jej jednostek); przygotowywanie i opracowywanie wniosków w sprawach rentowych dla funkcjonariuszy MO, żołnierzy WW
i pracowników zwolnionych z Centrali MSW. Inspektor Wydziału (...)Departamentu Kadr MSW przygotowywał do decyzji przełożonych całokształt spraw oraz wniosków dotyczących przyjmowania, awansowania i zwalniania osób zatrudnionych w obsługiwanych jednostkach
i przedstawiał je Naczelnikowi Wydziału lub jego Zastępcy. Przygotowywał konieczne dokumenty kadrowe. Prowadził dobór kadr do pracy w obsługiwanych jednostkach, a w szczególności wyszukiwał źródła doboru kadr; przeprowadzał rozmowy z kandydatami do pracy, kompletował i opracowywał całość akt osobowych. Wydział (...)zabezpieczał przed bezpośrednimi, ewentualnymi zamachami na życie lub zdrowie osób ochranianych, bez względu na czas i miejsce ich pobytu przez stałe grupy ochrony osobistej, dyżury w miejscach zamieszkania i pracy. Zaopatrywał osoby ochraniane w artykuły żywnościowe i nadzór sanitarno-laboratoryjny nad tymi artykułami. Odpowiadał za planowanie, organizację, nadzór i ochronę transportu drogowego dla potrzeb osób ochranianych i dla potrzeb służbowych Biura Ochrony Rządu MSW.

Od 1 stycznia 1966r. L. P. objął stanowisko inspektora Wydziału (...) Departamentu Kadr. Wydział ten prowadził Sekretariat dla potrzeb Biura Ochrony Rządu. Sprawdzał personel usługowy przed zatrudnieniem go w miejscach zamieszkania lub okolicznościowych miejscach pobytu osób ochranianych. Organizował szkolenia pracowników Biura Ochrony Rządu. Prowadził rozliczenie funduszu operacyjnego pozostającego w dyspozycji Biura Ochrony Rządu. Wykonywał pracę kadrową dla wewnętrznych potrzeb Biura Ochrony Rządu. Kierował pracą oficerów dyżurnych pełniących dyżury w Sekretariacie Kierownictwa Biura Ochrony Rządu.

Ze wskazanych informacji, które ogólnie charakteryzują cel powołania i zakres zadań jednostek, w których pracował L. P., nie wynika, żeby małżonek odwołującej naruszał godność jednostek, by działał przeciwko związkom zawodowym, kościołowi, jak również by wykonywał pracę operacyjną oraz był do niej szkolony. Z tych dokumentów, które się zachowały można wnioskować, że wykonywał zadania kadrowca, osoby odpowiedzialnej za sprawy związane z zatrudnieniem i innymi kwestiami dotyczącymi obsady kadrowej, a więc czynności o charakterze administracyjnym. Nie ma w zgromadzonym materiale informacji o tym, by do niego należało podejmowanie kluczowych decyzji związanych z obsadą kadrową, a tylko tego rodzaju forma działalności mogłaby być poczytana jako służąca państwu totalitarnemu w sposób pozwalający na zakwalifikowanie służby jako wykonywanej właśnie na rzecz państwa totalitarnego. Dowodów tego rodzaju działań L. P. nie ma w zgromadzonym materiale. W tym kontekście istotne jest, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu emerytalnego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Natomiast w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą, a dotyczących zadań wykonywanych
w latach 1962-1985. Natomiast, w świetle zaprezentowanych rozważań prawnych i poglądów orzecznictwa, nie można przyjąć, by do zastosowania ustawy wystarczający był sam fakt pozostawania przez L. P. na etacie danej jednostki, jak również potwierdzenie prawidłowości informacji o przebiegu służby przez Instytut Pamięci Narodowej.

Mając zatem na względzie przytoczone wyżej ustalenia i okoliczności, jak również treść uchwały Sądu Najwyższego, stwierdzić należy, że w przypadku L. P. nie zachodziły okoliczności pozwalające uznać sporny okres służby za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Wobec powyższego przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016r. nie mogły mieć zastosowania do renty rodzinnej przysługującej małżonce zmarłego L. P.. Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że wysokość policyjnej renty rodzinnej przysługującej M. P. od dnia 1 października 2017r. ustalił w wysokości obowiązującej do dnia 30 września 2017r., tj. z pominięciem art. 15c i art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

sędzia Agnieszka Stachurska