Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 maja 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Renata Gąsior

Protokolant Diana Puczkowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 maja 2021 r. w Warszawie

sprawy W. Z.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

o wysokość emerytury policyjnej, o wysokość policyjnej renty inwalidzkiej

na skutek odwołania W. Z.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 lipca 2017 r. Nr: (...) ( (...)) oraz z dnia 28 lipca 2017 r. Nr: (...) ( (...))

1. zmienia zaskarżone decyzje:

- z dnia 28 lipca 2017 r. Nr: (...)( (...)) w ten sposób, że zobowiązuje Dyrektora Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. do przeliczenia emerytury W. Z. oraz

- z dnia 28 lipca 2017 r. Nr: (...) ( (...)) w ten sposób, że zobowiązuje Dyrektora Zakładu Emerytalno - Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. do przeliczenia policyjnej renty inwalidzkiej W. Z.

poczynając od dnia 1 października 2017 roku z pominięciem art. 15c i art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt. 1 Ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708, z późn. zm.) w brzmieniu nadanym w ustawie z dnia 16 grudnia 2016 roku o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2016 roku),

2. zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na rzecz odwołującego W. Z. kwotę 360,00 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Renata Gąsior

UZASADNIENIE

W dniu 7 września 2017 r. W. Z. zastępowany przez pełnomocnika, złożył w Sądzie Okręgowym w Warszawie odwołanie
od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia z dnia 28 lipca 2017 r. Nr: (...) ( (...)) oraz z dnia 28 lipca 2017 r. Nr: (...) ( (...)) w przedmiocie odpowiednio ponownego ustalenia wysokości przysługującej mu emerytury policyjnej i renty inwalidzkiej w oparciu o znowelizowane przepisy ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji i innych służb. Powyższym decyzjom zarzucono naruszenie przepisów ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin przede wszystkim art. 11 w zw. z art. 61 § 5 k.p.a w zw. z art. 9 k.p.a. i art. 10 § 1 k.p.a. oraz art. 11 w zw. z art. 34 ust. 1 w zw. z art. 77 § 1 k.p.a. w zw. z art. 86 § 1 k.p.a., a także art. 11 w zw. z art. 107 § 1 pkt. 6 k.p.a., a ponadto art. 8a tej ustawy, jak również art. 15c ust. 1 w zw. z art. 15c ust. 3, art. 22a ust. 1 i art. 22a ust. 3 ww. ustawy. W oparciu o powyższe zarzuty pełnomocnik odwołującego wniósł o uchylenie zaskarżonych decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmianę poprzez uznanie, że wobec odwołującego zaistniały przesłanki określone w art. 8a ust. 1 pkt 2 ustawy i ustali, że W. Z. jest uprawniony do świadczenia emerytalnego obliczonego na podstawie art. 15 ustawy, a do renty inwalidzkiej na podstawie art. 22 ustawy. Odwołujący wniósł o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu odwołania pełnomocnik wskazał, że zastosowano wobec odwołującego karę w postaci obniżenia świadczeń emerytalnych w ramach odpowiedzialności zbiorowej. Brak było przy tym podstaw do negatywnej oceny jego służby. Podniesiono przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanego art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. (odwołanie, k. 3-26 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, zastępowany przez pełnomocnika, wniósł o ich oddalenie. Uzasadniając stanowisko organu rentowego pełnomocnik wyjaśniła, że skarżona decyzja została wydana zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury określonymi w art. 15c i art. 22a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonego sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej, która była dla niego wiążąca przy wydaniu decyzji. W wykonaniu i zgodnie z tymi przepisami organ rentowy ustalił wysokość emerytury i renty odwołującego (odpowiedź na odwołanie k. 38-39 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem
z dnia 23 września 2019 r. sygn. akt III AUo 6699/19 Sąd Apelacyjny
w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie na podstawie art. 44 k.p.c. (k. 66 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W. Z., ur. (...), w dniu 1 sierpnia 1975 r. ukończył Wyższą Szkołę (...) w specjalności inżyniera dowódcy wojsk zmechanizowanych. W dniu 16 czerwca 1980 r. ukończył studium specjalistyczne na wydziale (...). W dniu 28 maja 1984 r. odwołujący uzyskał tytuł magistra wychowania fizycznego na Akademii (...) we W.. W okresie od 30 sierpnia 1975 r. do 12 kwietnia 1988 r. odbywał zawodową służbę wojskową (akta służby odwołującego: dyplom ukończenia wyższych studiów zawodowych z 15 sierpnia 1975 r.- k. 19, dyplom ukończenia studiów z 16 czerwca 1980 r. – k. 22, dyplom ukończenia studiów z 30 czerwca 1984 r. – k. 21, zaświadczenie o zwolnieniu z wojskowej służby z 12 kwietnia 1988 r., k. 111).

Do Milicji Obywatelskiej W. Z. wstąpił w dniu 13 kwietnia 1988 r. Z uwagi na posiadane przez niego doświadczenie w jednostkach MON na stanowiskach dowódczych i dydaktycznych z dniem 21 kwietnia 1988 r. powierzono mu stanowisko wykładowcy Katedry (...) w Wyższej Szkole (...) w L.. Służbę w Milicji Obywatelskiej pełnił do 31 lipca 1990 r . (akta służby odwołującego: wniosek, k. 117, wniosek o nadanie stopnia MO, k. 118, zeznania W. Z., k. 139-140 a.s.).

W trakcie służby w związku z powierzonym mu stanowiskiem wykładowcy wychowania fizycznego realizował zajęcia programowe z wychowania fizycznego tj. z atletyki terenowej, gier zespołowych, sportów walki, nauki pływania, dodatkowo prowadził zajęcia sportowe z sekcją piłki siatkowej. Poza prowadzeniem zajęć sportowych W. Z. nie miał innych obowiązków. W połowie 1990 r. szkoła została przekształcona w Centrum (...) i zaproponowano mu stanowisko kierownika Studium (...) i pracy kulturalnej Centrum (...), które zajmował od 1 sierpnia 1990 r. do 28 lutego 2002 r. W okresie od 5 marca 2002 r. do 28 czerwca 2002 r. był Zastępcą Komendanta Centralnego (...) (...) do spraw dydaktycznych. W tym okresie odwołujący nie wykonywał żadnych czynności operacyjnych, ani czynności, które godziły w prawa obywateli, zwalczały opozycję lub kościół (akta służby odwołującego, a nadto: zeznania W. Z., k. 139-140 a.s.).

Decyzjami Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 marca 2005 r. przyznano W. Z. prawo do emerytury policyjnej oraz prawo do policyjnej renty inwalidzkiej. Wysokość emerytury ubezpieczonego na dzień na dzień 1 marca 2017 r. wynosiła 10.634,22 zł (decyzje Dyrektora ZER MSWiA: z 9 marca 2005 r. i z 27 lutego 2017 r. – nieponumerowane karty a.r.).

Pismem z dnia 11 maja 2017 r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych W. Z. w okresie od 13 kwietnia 1988 r. do 31 lipca 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa
w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja
o przebiegu służby z 11 maja 2017 r. – nieponumerowane karty a.r.).

W związku z powyższym Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał w dniu 28 lipca
2017 r.:

- decyzję nr ewid. (...), na mocy której, w oparciu o art. 15c
w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, ustalił wysokość emerytury W. Z. kwocie 2.069,02 zł;

- decyzję nr ewid. (...), na mocy której, w oparciu o art. 22a
w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, ustalił wysokość emerytury W. Z. wysokości 1.510,71,00 zł.

(decyzje Dyrektor ZER MSWiA z 28lipca 2017 r. – nieponumerowane karty a.r.).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz akt służbowych odwołującego z okresu służby w Milicji Obywatelskiej z lat 1988-1990. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności nie kwestionował zarówno odwołujący, jak i organ rentowy w toku postępowania sądowego. Dodatkowo podstawę ustaleń faktycznych stanowiły zeznania W. Z.. Zostały one ocenione jako spójne i logiczne, a nadto jako korespondujące z treścią dokumentów, wobec czego nie budziły wątpliwości i zostały ocenione jako wiarygodne. Wobec powyższego Sąd uznał ustalone fakty za wystarczające do wydania rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie było zasadne.

Na wstępie podkreślić należy, że ubezpieczony kwestionował możliwość uznania, by służba, jaką pełnił w okresie od 13 kwietnia 1988 r. do 31 lipca 1990 r ., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podnosił przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanego art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r., poz. 723 ze zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.

Powołany, zastosowany wobec ubezpieczonego, przepis wprowadzono na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z 16 grudnia 2016r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990r. z 2,6% do 0,7%.

Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010r. (sygn. Kp 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

Organ rentowy wydał zaskarżone decyzje w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c i art. 22a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury i renty inwalidzkiej ubezpieczonemu trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury i renty miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków, jak również pełnionej funkcji przez odwołującego. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego.

Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej, prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżoną decyzję jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby W. Z. sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 11 maja 2017 r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia emerytury policyjnej, wymaga jednak podkreślenia, że wskazuje on jedynie, że ubezpieczony pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, w okresie od 13 kwietnia 1988 r. do 31 lipca 1990 r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonego została zakwalifikowana jako służba na rzecz państwa totalitarnego. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który też w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa, przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy również wyraził swój pogląd.

W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z dnia 16 września 2020 r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez K. R. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 stycznia 1984 r. do 1 sierpnia 1989 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu (art. 13b ust. 1 w związku z art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.). W tym kontekście Sąd Najwyższy

w motywach powołanej uchwały zwrócił również uwagę, że pozbawienie sądu ubezpieczeń społecznych prawa do przeprowadzenia interpretacji przepisu art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej naruszałoby wprost art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy uznał, że rolą sądu powszechnego jest w szczególności ustalenie długości okresu i miejsca pełnienia służby oraz stanowiska i stopnia służbowego odwołującego. Przy tym istotne jest ustalenie indywidualnych czynów konkretnej osoby pod kątem zweryfikowania, czy naruszały one podstawowe prawa i wolności człowieka.

Uwzględniając powołane poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że w przypadku W. Z. nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jego służby w okresie od 13 kwietnia 1988 r. do 31 lipca 1990 r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zebrany w sprawie materiał dowodowy, zdaniem Sądu, nie daje podstaw do stanowczego i jednoznacznego ustalenia, że ubezpieczony swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszył prawa człowieka podczas służby na rzecz państwa totalitarnego, bądź też popełnił jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego czy prywatnego.

Sąd miał przy tym na względzie, że zgodnie z pismem Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 11 maja 2017 r., służba W. Z. w okresie od 13 kwietnia 1988 r. do 31 lipca 1990 r. była służbą na rzecz państwa totalitarnego, o której mowa w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. d tiret ósmy ustawy zaopatrzeniowej. Zgodnie z treścią tego przepisu za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. m.in. w służbach i jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i ich poprzedniczkach oraz ich odpowiednikach terenowych, wykonujących czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności Służby Bezpieczeństwa, w tym w Zarządzie Łączności od dnia 1 stycznia 1984r. Dołączone do akt sprawy dokumenty z przebiegu służby ubezpieczonego potwierdzają, że od 13 kwietnia 1988 r. do 31 lipca 1990 r. W. Z. odbywał służbę jako wykładowca wychowania fizycznego Katedry (...) w Wyższej Szkole (...) w L., jednak nie wynika z nich, by wykonywał jakiekolwiek czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności Służby Bezpieczeństwa. Takiego wniosku, zdaniem Sądu, nie można wyprowadzić wyłącznie na podstawie samego tylko faktu zatrudnienia w danej jednostce organizacyjnej MSW. W. Z. pracując na stanowisku wykładowcy wychowania fizycznego, zajmował się przede wszystkim prowadzeniem zajęć sportowych. Sąd miał również na uwadze, że przed podjęciem służby w Milicji Obywatelskiej W. Z. ukończył Wyższą Szkołę (...) w specjalności inżyniera dowódcy wojsk zmechanizowanych, a ponadto ukończył studium specjalistyczne na wydziale (...) oraz uzyskał tytuł magistra wychowania fizycznego na Akademii (...) we W., a zatem posiadał stosowne wykształcenie pedagogiczne i kierunkowe do nauki wychowania fizycznego. W ocenie Sądu ma to znaczenie o tyle, że w dokumentach z weryfikacji ubezpieczonego przed przyjęciem do służby w Milicji Obywatelskiej, sygnalizowano zasadność zatrudnienia go w Wyższej Szkole (...) w L. z uwagi na posiadane przez niego wykształcenie i dydaktyczne doświadczenie. Żaden dokument nie potwierdza natomiast, aby charakter pracy ubezpieczonego po 13 kwietnia 1988 r. i zakres wykonywanych przez niego czynności albo kompetencji zyskał charakter operacyjny. Przeciwnie W. Z. nawet po przekształceniu Wyższej Szkoły (...) w L. w Centrum (...) zajmował stanowisko kierownika Studium (...) i pracy kulturalnej Centrum (...), w okresie od 1 sierpnia 1990 r. do 28 lutego 2002 r., a następnie w okresie od 5 marca 2002 r. do 28 czerwca 2002 r. był Zastępcą Komendanta Centralnego Ośrodka (...) do spraw dydaktycznych.

O ile zatem można stwierdzić, że jednostka, w której pracował ubezpieczony jest wymieniona w przepisach ustawy zmieniającej, o tyle na tle cytowanego wcześniej orzecznictwa okoliczność ta nie jest wystarczająca do zakwalifikowania spornego okresu służby jako służby na rzecz państwa totalitarnego, ze skutkiem polegającym na obniżeniu emerytury policyjnej. Zgromadzone dokumenty oraz zeznania ubezpieczonego, zdaniem Sądu, pozwoliły jedynie na ogólną ocenę charakteru jego pracy jako związanego z realizowaniem czynności technicznych (naprawczych, konserwacyjnych, zabezpieczeniowych). Brak jest natomiast informacji pozwalających na ustalenie, że praca ubezpieczonego obejmowała czynności operacyjno-techniczne, które były niezbędne do prowadzenia działalności Służby Bezpieczeństwa.

Jednocześnie wskazać należy, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu rentowego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Jednocześnie wskazać trzeba, że w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1984 - 1989. Swoje stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby organ rentowy oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa. Jednocześnie, w ocenie Sądu, w świetle zaprezentowanych rozważań prawnych i poglądów orzecznictwa nie sposób przyjąć, że do zastosowania przepisów ustawy zmieniającej wystarczający jest sam fakt pozostawania na etacie wymienionej w tej ustawie jednostki, jak również potwierdzenie prawidłowości informacji o przebiegu służby przez Instytut Pamięci Narodowej.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że w przypadku ubezpieczonego przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016 r. nie mogły mieć zastosowania. W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej czy bezprawnej działalności W. Z. zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1988 – 1990, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, jest bezzasadny. Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c ustawy zaopatrzeniowej, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone decyzje, orzekając zgodnie z pkt 1 wyroku.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł w pkt 2 wyroku zasądzając
od Dyrektora ZER MSWiA na rzecz W. Z. kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.
w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800).

SSO Renata Gąsior