Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 kwietnia 2025 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 kwietnia 2025 roku w Warszawie

sprawy J. G.

przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Aresztu Śledczego w W. (...)

o ustalenie istnienia stosunku pracy i wynagrodzenie

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Północ w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 lipca 2023r., sygn. akt VI P 105/21

uchyla zaskarżony wyrok w punktach 1 i 3, i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Północ w W. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 13 lipca 2023r. oddalił powództwo J. G. skierowane przeciwko pozwanemu Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Aresztu Śledczego w W. (...), nie obciążył powoda kosztami zastępstwa procesowego oraz przyznał radcy prawnemu ustanowionemu dla powoda z urzędu ze Skarbu Państwa – kasy Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie kwotę 2.880 zł plus 23% podatku VAT, nakazując jej wypłacenie.

Podstawę wydanego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania:

Powód odbywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w I. do dnia 19 kwietnia 2023r. W tym czasie skierowany był do zatrudnienia, co miało miejsce w okresach:

- od 26 kwietnia 2017r. do 7 września 2017r., nieodpłatnie na podstawie art 123a § 1 k.k.w. na stanowisku obsługi łaźni;

- od 8 września 2017r. do 14 listopada 2017r., nieodpłatnie na podstawie art 123a § 1 k.k.w. na stanowisku roznoszący artykuły żywnościowe;

- od 15 listopada 2017r. do 30 stycznia 2018r., nieodpłatnie na podstawie art 123a § 1 k.k.w. na stanowisku obsługi łaźni;

- od 31 stycznia 2018r. do 28 lutego 2018r., nieodpłatnie na podstawie art 123a § 2 k.k.w. w wymiarze 6/8 etatu na stanowisku pomoc kuchenna;

- od 1 marca 2018r. do 20 sierpnia 2018r., nieodpłatnie na podstawie art 123a § 2 k.k.w. w wymiarze 7/8 etatu na stanowisku pomoc kuchenna.

Na nieodpłatne zatrudnienie wyraził zgodę.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów, których treść i autentyczność nie była przez strony kwestionowana, a dokonując oceny prawnej wskazał, że zatrudnienie w trybie art 123a § 1 k.k.w. dotyczy prac porządkowych oraz pomocniczych wykonywanych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, a także prac na cele społeczne na rzecz: 1) samorządu terytorialnego, 2) podmiotów, dla których organ gminy, powiatu lub województwa jest organem założycielskim, 3) państwowych lub samorządowych jednostek organizacyjnych, 4) spółek prawa handlowego z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa lub gminy, powiatu lub województwa, przy czym w przypadku prac w wymiarze nieprzekraczającym 90 godzin miesięcznie, skazanemu nie przysługuje wynagrodzenie. Zgodnie z brzmieniem art 123a § 2 k.k.w. skazanemu, za jego pisemną zgodą lub na jego wniosek, dyrektor zakładu karnego może zezwolić na nieodpłatne zatrudnienie przy pracach, o których mowa w § 1, w wymiarze przekraczającym 90 godzin miesięcznie lub przy pracach na cele społeczne na rzecz podmiotów, o których mowa w art. 56.

Skazanego zatrudnia się na podstawie skierowania do pracy albo umożliwia się skazanemu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej - art. 121 § 2 k.k.w. Praca skazanego jest odpłatna z wyłączeniem art 123a. W stosunku do skazanych zatrudnionych na podstawie skierowania do pracy nie stosuje się przepisów prawa pracy, z wyjątkiem przepisów dotyczących czasu pracy i bezpieczeństwa i higieny pracy – art. 121 § 8 i 9 k.k.w.

Według Sądu Rejonowego powód nie zaprzeczał, by wyraził zgodę na pracę nieodpłatną, podnosił natomiast, że nie wyraził swobodnej zgody, wręcz został przymuszony do wyrażenia zgody na taką formę zatrudnienia. Obawiał się odmowy, że nie dostanie więcej pracy. Uznanie natomiast braku swobodnej zgody nakazuje przyjęcie nieważności oświadczenia woli od chwili powzięcia i przyjęcie odpłatności świadczenia pracy, za którą należy się wynagrodzenia.

Sąd uznał, że powód niewątpliwie był osadzony, wykonywał prace w spornym okresie, na które wyraził zgodę. Sąd nie badał jednak okoliczności związanych ze złożeniem oświadczenia woli o wyrażeniu zgody na pracę nieodpłatną, z uwagi na przeszkody natury formalnej, jaką jest brak legitymacji procesowej biernej.

Legitymacja procesowa to uprawnienie do ochrony prawnej przysługujące danemu podmiotowi w konkretnej sprawie. W procesie cywilnym rozróżniana jest legitymacja procesowa czynna i bierna. Legitymacja procesowa jest przesłanką materialnoprawną skuteczności powództwa i oznacza wynikające z przepisów prawa materialnego uprawnienie do wystąpienia w danym procesie w charakterze powoda (legitymacja procesowa czynna), względnie pozwanego (legitymacja procesowa bierna) (postanowienie SN z dnia 19 stycznia 2017r., I PZ 31/16 ). W procedurze cywilnej istnieje swoboda wytaczania powództwa. Oznacza to, że powództwo może zostać wytoczone przeciwko każdemu podmiotowi, a dopiero w toku postępowania, gdy okaże się, że brak jest podstaw materialnoprawnych do jego uwzględnienia, sąd postanowi powództwo oddalić. Brak legitymacji procesowej materialnej skutkuje oddaleniem powództwa.

Powód jako stronę pozwaną w sprawie o ustalenie stosunku pracy i wynagrodzenie określił Skarb Państwa - Dyrektora Aresztu Śledczego W. (...). Sąd podzielił stanowisko pozwanego, że powód nie pozwał właściwego podmiotu. Dyrektor jednostki penitencjarnej nie jest pracodawcą. W przypadku skierowania do pracy w trybie omawianych przepisów dyrektor jest jedynie podmiotem kierującym. Nadto zastosowania nie znajdują tu przepisy kodeksu pracy. W przypadku natomiast zatrudniania osadzonego na podstawie umowy o pracę czy cywilnoprawnej, odpłatnie przez podmiot zewnętrzny, pracodawcą jest ów podmiot zewnętrzny. Osadzony ma bowiem prawo za zgodą Dyrektora zawrzeć umowę o pracę ze wskazanym przez siebie pracodawcą, ale taka sytuacja nie miała miejsca w niniejszej sprawie. Jako organ wykonawczy dyrektor jednostki penitencjarnej w świetle art. 2 k.k.w. kieruje osadzonego do pracy, ale nie zawiera z nim umowy, bowiem nie przewidują tego przepisy kodeksu karnego wykonawczego. Stroną pozwaną nie jest zatem ani Dyrektor Aresztu Śledczego W. (...) w W., ani tym bardziej Skarb Państwa. Jest nim natomiast Areszt Śledczy W. (...) w W., jednakże podmiot taki nie został pozwany w niniejszym procesie przez powoda.

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników (art. 3 k.p.). Z art. 460 § 1 k.p.c. wynika, że pracodawca ma zdolność sądową i procesową, chociażby nie miał osobowości prawnej. Przepisy te jednoznacznie wskazują, że to właśnie pracodawca – niezależnie od tego, czy ma osobowość prawną, czy nie – ma zdolność bycia stroną i zdolność podejmowania czynności procesowych w sprawie z zakresu prawa pracy. Na podstawie tej normy, w szczególności zaś ze względu na oderwanie zdolności sądowej i procesowej od osobowości prawnej w wypadku pracodawcy, należy wnosić, że w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, dotyczących państwowych jednostek organizacyjnych Skarbu Państwa nie mających osobowości prawnej, stroną procesu nie jest Skarb Państwa, lecz państwowa jednostka organizacyjna uprawniona do nawiązywania, zmiany i rozwiązywania stosunku pracy. Tak więc w sprawach o roszczenia ze stosunku pracy nie występuje Skarb Państwa (wyrok SN z dnia 8 lipca 2008r., II PK 357/07, Lex nr 818585), albowiem pracodawcą jest nie on, a druga strona stosunku pracy i jedynie ona może być pozywana i sama pozywać – ma legitymację bierną do występowania w sporze (wyrok SN z dnia 24 września 2009r., II PK 78/09, Lex nr 558307).

Powód wytoczył powództwo przeciwko podmiotom, które nie były (i nie mogły być) jego pracodawcą (Skarbowi Państwa i Dyrektorowi Aresztu Śledczego, który w tym kontekście jest osobą fizyczną, a nie pracodawcą) i nie miały w związku z tym legitymacji materialnej i procesowej biernej do występowania w procesie w charakterze strony pozwanej.

W opisanej sytuacji powództwo zostało oddalone, a na podstawie art 102 k.p.c. Sąd odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu. Wobec tego, że powód był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika – radcę prawnego z urzędu, to zostały mu przyznane koszty, które Sąd ustalił na podstawie § 15 ust. 1 pkt 1 i 2 w zw. z § 4 ust. 2 pkt 1 i 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (tekst jedn. Dz.U. 2019r., poz. 18), z uwzględnieniem nakładu pracy w zakresie roszczenia o ustalenie stosunku pracy i wyjaśnienia sprawy (wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Północ z 13 lipca 2023r. wraz z uzasadnieniem, k. 215 i k.229-232).

Apelację od powyższego wyroku złożył pełnomocnik powoda, zaskarżając wyrok w punktach 1 i 3 i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść orzeczenia, tj.:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i zaniechanie zbadania okoliczności związanych ze złożeniem oświadczenia woli i wyrażeniem zgody przez powoda na pracę nieodpłatną oraz przyjęcie – pomimo zbadania tej kwestii - że powód na nieodpłatne zatrudnienie wyraził zgodę;

b)  art. 98 § 4 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w związku z § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu poprzez nie zasądzenie na rzecz radcy prawnego K. B. kwoty 764,88 zł tytułem zwrotu kosztów poniesionych przez pełnomocnika w tej sprawie;

c)  art. 98 § 4 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w związku z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. poprzez jego niezastosowanie;

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 3 k.p. poprzez przyjęcie, ze Skarb Państwa – Dyrektor Aresztu Śledczego W. (...) nie może być pracodawcą;

3.  na podstawie art. 368 § 1 pkt 2 k.p.c., w związku z zaniechaniem zbadania okoliczności związanych ze złożeniem oświadczenia woli i wyrażeniem zgody przez powoda na pracę nieodpłatną, niezbadanie istoty sprawy.

Mając na uwadze zgłoszone zarzuty pełnomocnik powoda wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, ewentualnie o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz pełnomocnika z urzędu kwoty 2.980 zł + VAT tytułem wynagrodzenia oraz kwoty 764,88 zł tytułem zwrotu kosztów poniesionych przez pełnomocnika w tej sprawie oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przewidzianych. Z ostrożności procesowej, na wypadek oddalenia apelacji w całości lub w części, pełnomocnik powoda wniósł o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu, oświadczając jednocześnie, że opłaty za udzieloną pomoc prawną nie zostały zapłacone w całości ani w części, jak również, że jest podatnikiem podatku VAT, zatem wynagrodzenie powinno być powiększone o ten podatek.

W uzasadnieniu apelacji pełnomocnik powoda powołał się na brzmienie art. 3 k.p., wskazując że zgodnie z tym przepisem pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają pracowników. Z przepisu tego nie wynika, że pracodawcą nie może być Skarb Państwa lub Dyrektor Aresztu Śledczego, przepis ten nie zawiera bowiem żadnego wykluczenia lub wskazówek kto nie może być pracodawcą. Warunkiem uznania, że dany podmiot może być pracodawcą, jest to, że zatrudnia pracowników. Bez wątpienia Skarb Państwa może zatrudniać pracowników, podobnie jak Dyrektor Aresztu Śledczego. Mając na uwadze, że powód od 31 stycznia 2018r. do 28 lutego 2018r. był skierowany przez Dyrektora Aresztu Śledczego W. (...) do pracy na stanowisku pomoc kuchenna, w wymiarze czasu pracy co najmniej pół etatu, praca była wykonywana na rzecz Dyrektora, pod jego nadzorem i kierownictwem, to właśnie podmiot wskazany w pozwie powinien być uznany za tego pracodawcę. W każdym razie nie ma w tym zakresie żadnych ograniczeń ustawowych i przyjęcie z góry, że podmiot wskazany przez powoda takim pracodawcą być nie może, jest oczywiście błędne.

W ocenie powoda Sąd I instancji bez podstawy prawnej zaniechał zbadania okoliczności związanych ze złożeniem przez niego oświadczenia woli w zakresie pracy, albowiem była to kwestia kluczowa w kontekście ustalenia i potwierdzenia, że powód pozwał podmiot właściwy oraz że zostały wypełnione wszelkie przesłanki, aby uznać, że doszło do nawiązania stosunku pracy. Poza tym brak jest podstaw do odstąpienia od zbadania wszelkich przesłanek materialnoprawnych powództwa, jeśli zaś zaniechano tego, to dochodzi do nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. Według tego przepisu pojęcie istoty sprawy dotyczy jej aspektu materialnego, a nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wtedy, gdy rozstrzygnięcie sądu nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, a więc także, gdy Sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania lub zarzutów merytorycznych i w swoim rozstrzygnięciu nie odniósł się do tego, co jest rzeczywistym przedmiotem sporu. Przedmiotem toczącego się postępowania jest zarzut powoda, że został przymuszony do podjęcia zatrudnienia, zaś zbadanie tej okoliczności i potwierdzenie jej, dopiero pozwalałoby ocenić zasadność powództwa, w tym w zakresie legitymacji procesowej biernej. Pełnomocnik powoda zwrócił uwagę, że powód nie wskazywał, aby wyraził zgodę na nieodpłatne zatrudnienie i w warunkach wskazanych w k.k.w., a żaden przeprowadzony w sprawie dowód tej okoliczności nie wyjaśnia.

Dodatkowo pełnomocnik powoda wskazał, że Sąd I instancji, mimo wniosku o zasądzenie kwoty 764,88 zł tytułem zwrotu kosztów poniesionych przez pełnomocnika, kwoty tej nie zasądził, choć obwiązek takiego zasądzenia wynikał z art. 98 § 4 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w związku z § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu. Ponadto, tytułem wynagrodzenia dla pełnomocnika Sąd powinien zasądzić kwotę 2.980 zł + VAT, gdyż w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 19 kwietnia 2023r. (SK 85/22) stawka minimalna w postępowaniu w pierwszej instancji powinna zostać ustalona na podstawie art. 98 § 4 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w związku z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zaś w postępowaniu apelacyjnym na podstawie § 2 pkt 5 w związku z § 9 ust. 1 i § 10 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia (apelacja powoda, k. 237-238).

Pełnomocnik pozwanego wniósł o oddalenie apelacji, zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów powstępowania odwoławczego według norm przepisanych oraz o odrzucenie apelacji w zakresie dotyczącym zaskarżenia punktów 3 i 4 wyroku.

W uzasadnieniu odpowiedzi na apelację w pierwszej kolejności poddana w wątpliwość została możliwość kwestionowania w drodze apelacji wysokości wynagrodzenia przyznanego radcy prawnemu działającemu z urzędu. Choć przepisy przyznają prawo zaskarżenia rozstrzygnięć w przedmiocie kosztów sądowych w drodze apelacji, to wtedy gdy jest ona zwrócona przeciwko całemu rozstrzygnięciu. Jest to wówczas kwestionowanie nie tyleż wysokości przyznanych stronie kosztów sądowych, co ogólnie kwestionowanie wyniku sprawy jako przegranej dla strony, która ma koszty uiścić. W przedmiotowej sprawie powód nie został takimi kosztami obciążony, zatem nie ma gravamen, gdyż rozstrzygnięcie z punktu 2 wyroku jest dla niego korzystne. Natomiast rozstrzygnięcie z punktów 3 i 4 wyroku określają stosunki nie między stronami postępowania, co pomiędzy Skarbem Państwa a pełnomocnikiem z urzędu. W zakresie zarzutów z punktów 1 b) i c) pełnomocnik wniósł środek zaskarżenia we własnym, a nie w powoda, imieniu. Strona pozwana wskazała na orzeczenia Sądu Najwyższego (uchwała SN z 25 czerwca 2009r., III CZP 36/09 oraz postanowienie SN, II CZ 55/19), z których wynika, że strona lub uczestnik postępowania nie mogą wnieść apelacji od orzeczenia sądu pierwszej instancji w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu w przypadkach przyznania tych kosztów pełnomocnikowi od Skarbu Państwa. Sąd Apelacyjny w Katowicach w sprawie V AGz 165/22 wskazał ponadto, że na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu zażalenie przysługuje wyłącznie pełnomocnikowi ustanowionemu przez sąd, a nie samej stronie.

Odnośnie zarzutów dotyczących naruszenia art. 3 k.p. pełnomocnik pozwanego wskazał, że Sąd I instancji słusznie zwrócił uwagę, że powód jako osadzony podlegał reżimowi kodeksu karnego wykonawczego, a ten w art. 121 § 2 przewiduje, że skazanego zatrudnia się na podstawie skierowania do pracy albo umożliwia się skazanemu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej. Jednakże do skazanego skierowanego do zatrudnienia, zgodnie z § 9 nie stosuje się przepisów prawa pracy, z wyjątkiem przepisów dotyczących czasu pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

Powód niewątpliwie został skierowany do pracy, a podmiotem, który do pracy kieruje jest dyrektor aresztu śledczego/zakładu karnego, który zgodnie z art. 2 pkt 5 k.k.w. jest organem postępowania wykonawczego. Skoro osadzony z organem postępowania wykonawczego nie zawarł umowy o pracę, to nie jest pracownikiem w sensie kodeksowym, ani w sensie materialnym. W takim przypadku po stronie kierującego nie rodzi się przymiot pracodawcy. Jeżeli osadzony jest skierowany do odpłatnego zatrudnienia, to wynagrodzenie za pracę, obowiązek ubezpieczenia, przeprowadzenia badań medycyny pracy i inne czynności z zakresu prawa pracy wykonuje podmiot, na rzecz którego praca jest faktycznie świadczona. Najczęściej jest to podmiot zewnętrzny, z którym dyrektor aresztu śledczego lub zakładu karnego ma zawartą umowę o zatrudnienie osadzonych. Już to wskazuje, że w zależności od sytuacji faktycznej zadania z zakresu czasu pracy, wypłaty wynagrodzenia i bhp wykonuje wobec osadzonego inny podmiot – ten, który de facto jest beneficjentem jego pracy.

W przypadku funkcjonariuszy publicznych możliwe jest występowanie Skarbu Państwa jako siu generis pracodawcy, lecz wynika to z faktu stosunku administracyjnoprawnego, jaki łączy ich z państwem. Jeśli zaś przyjrzeć się warunkom zatrudnienia osadzonych, to można stwierdzić, iż umowy o pracę na podstawie skierowania zawierane zarówno z kontrahentami zewnętrznymi w formie odpłatnej, jak i nieodpłatnej, nie zawierają żadnych nazwisk. Kontrahentowi jest wszystko jedno czy przyjdzie ten, czy inny osadzony. Z tego powodu te umowy są zawierane jedynie na liczbę osadzonych oraz wymiar czasu pracy. Może zdarzyć się, że w konkretnym dniu osadzony ma czynności procesowe np. w sądzie czy w prokuraturze i w takim przypadku nie wyznacza się go do pracy, lecz w jego miejsce kieruje się innego osadzonego. Dotyczy to tak pracy odpłatnej, jak i nieodpłatnej., zarówno na terenie, jak i poza terenem jednostki penitencjarnej. W taką władzę ustawodawca wyposażył organy postępowania wykonawczego, tj. dyrektorów aresztów śledczych i zakładów karnych. Przy czym każdy z nich politykę resocjalizacji przez pracę realizuje we własnym zakresie, w zależności od możliwości danej jednostki. O ile więc w odniesieniu do funkcjonariuszy publicznych stosunek służbowy ma charakter sformalizowany, co do zasady jednakowy dla każdego rodzaju służby, a funkcjonariusze wykonują zadania na rzecz państwa, o tyle osadzeni pracują w ramach resocjalizacji, a więc w ramach przywrócenia ich społeczeństwu. Stąd praca ma charakter indywidualnego oddziaływania.

Powyższe oznacza, zdaniem strony pozwanej, że brak jest zasadności wskazywania w sprawach ze stosunku pracy osadzonego, opartych o przepisy k.k.w., Skarbu Państwa, którego stacio fisci miałby być organ postępowania wykonawczego, skoro organ ten został wyposażony w samodzielność decyzyjną, zależną od typu, rodzaju jednostki, od możliwości technicznych, logistycznych, bezpieczeństwa jednostki oraz targetu osadzonych w możliwości kierowania ich do pracy lub nie. Wobec tego nie jest możliwe ustalenie, że osadzonego łączy ze Skarbem Państwa jakakolwiek umowa, której treść odpowiadałaby umowie o pracę. Taki stosunek mógłby łączyć go jedynie z właściwym dyrektorem aresztu śledczego/zakładu karnego. W takiej sytuacji nie zachodziła konieczność prowadzenia dalszego postępowania, przy czym strona pozwana zauważyła, że Sąd dwukrotnie wyznaczył rozprawy, na które nie stawili się wnioskowani przez powoda świadkowie. Jednocześnie powód miał możliwość składania w toku postępowania oświadczeń oraz innych dowodów z dokumentów (odpowiedź na apelację, k. 245-247).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Dokonując rozważań w przedmiocie pierwszoplanowej, poniesionej w apelacji, kwestii nierozpoznania istoty sprawy z uwagi n stwierdzenie braku legitymacji procesowej biernej po stronie pozwanego, na wstępie należy przypomnieć wynikające z obowiązujących przepisów zasady zatrudniania skazanych. W myśl art. 121 § 1 kodeksu karnego wykonawczego (dalej jako k.k.w.), skazanego zatrudnia się na podstawie skierowania do pracy, albo umożliwia się skazanemu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej. Przepis ten jednoznacznie odróżnia zatrudnienie skazanego na podstawie administracyjnego aktu skierowania do pracy od zatrudnienia na innych podstawach prawnych. Uszczegółowienie zasad zatrudniania z uwzględnieniem, między innymi, rodzajów zatrudnienia i zasad wynagradzania skazanych zatrudnionych odpłatnie na podstawie skierowania do pracy, zawiera wydane na podstawie delegacji z art. 129 § 3 k.k.w. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lutego 2004r. w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych (Dz. U. 2018r., poz. 1887). Zgodnie z § 2 tego rozporządzenia skazani mogą być zatrudnieni odpłatnie: przy pracach porządkowych lub pomocniczych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej (pkt 1); w przywięziennych zakładach pracy (pkt 2); u innych zewnętrznych przedsiębiorców, w tym również w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą (pkt 3). W myśl § 3 rozporządzenia, we wszystkich tych sytuacjach do odpłatnego zatrudnienia kieruje skazanego dyrektor zakładu karnego, opierając się w przypadku zatrudnienia określonego w § 2 pkt 1 - na wykazie stanowisk sporządzonym przez jednostki organizacyjne Służby Więziennej (§ 3 pkt 1); w przypadku określonym w § 2 pkt 2 - na umowie o zatrudnienie odpłatne skazanych (§ 3 pkt 2); w przypadkach określonych w § 2 pkt 3 - na umowie o zatrudnienie odpłatne skazanych lub porozumienie dotyczące warunków zatrudnienia skazanych na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą (§ 3 pkt 3). Łączne odczytywanie tych przepisów wskazuje, że kierowanie skazanego do odpłatnego zatrudnienia nie jest równoznaczne z podstawą prawną tego zatrudnienia oraz że skazani mogą być odpłatnie zatrudnieni u zewnętrznych przedsiębiorców na różnych podstawach prawnych, w tym - obok podstaw wymienionych wprost w § 2 pkt 3 i § 3 pkt 3 - również na podstawie skierowania do pracy, o którym stanowi art. 121 § 2 k.k.w. Inaczej rzecz ujmując, należące do kompetencji dyrektora zakładu karnego kierowanie skazanego do zatrudnienia nie jest równoznaczne z podstawą prawną zatrudnienia skazanego, jaką stanowi skierowanie do pracy. Kierowanie do zatrudnienia jest bowiem elementem umożliwienia skazanemu realizacji obowiązku świadczenia pracy (art. 116 § 1 pkt 4 oraz art. 121 § 1 k.k.w.), natomiast skierowanie do pracy stanowi jedną z podstaw prawnych tego zatrudnienia (art. 121 § 2 k.k.w.).

Przepis § 3 pkt 3 ww. rozporządzenia odróżnia zatrudnienie w oparciu o umowę o zatrudnienie odpłatne skazanych oraz zatrudnienie w oparciu o porozumienie dotyczące warunków zatrudnienia skazanych na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą. W przypadku zatrudnienia skazanego w oparciu o porozumienie, na wniosek skazanego, zawierający potwierdzenie przez podmiot zatrudniający zamiaru zawarcia umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą, dyrektor zakładu karnego określa warunki zatrudnienia na podstawie wymienionych umów, zapewniające prawidłowy przebieg odbywania kary pozbawienia wolności (§ 5 rozporządzenia w związku z art. 121 § 3 k.k.w.), a po pisemnej akceptacji tych warunków przez skazanego i zatrudniającego oraz potwierdzeniu zdolności skazanego do pracy (art. 121 § 6 k.k.w.), wyraża zgodę na jego zatrudnienie na podstawie jednej z wymienionych wyżej umów i zawiera z podmiotem zatrudniającym porozumienie w sprawie zatrudnienia skazanego w ramach tej umowy (§ 6 rozporządzenia w związku z art. 121 § 3 k.k.w.). Podmiot zatrudniający skazanego jest obowiązany, między innymi, niezwłocznie po zatrudnieniu przesłać do zakładu karnego potwierdzenie zatrudnienia skazanego, określające stanowisko i przyznaną stawkę wynagrodzenia wraz z dodatkami. W razie nieprzestrzegania przez skazanego lub podmiot zatrudniający warunków zatrudnienia określonych przez dyrektora zakładu karnego lub w przypadku zaistnienia przyczyn związanych z funkcjonowaniem zakładu karnego, dyrektor tego zakładu może cofnąć zgodę na zatrudnienie skazanego (art. 121 § 4 i 5 k.k.w.). W stosunku do skazanych pracujących (a więc zatrudnionych na podstawie łączącej ich z podmiotem zatrudniającym umowy), w zakresie nieuregulowanym w przepisach Kodeksu karnego wykonawczego, stosuje się przepisy prawa pracy (art. 121 § 8 k.k.w.).

Zupełnie inne zasady obowiązują przy zatrudnianiu skazanych na podstawie skierowania. Odbywa się ono nie w oparciu o przewidziane w § 6 rozporządzenia porozumienie zawarte między dyrektorem zakładu karnego a podmiotem zatrudniającym skazanego na podstawie zawieranej z nim umowy, ale w oparciu o umowę o zatrudnienie odpłatne skazanych, zawartą przez dyrektora zakładu karnego z podmiotem zatrudniającym i określającą wszystkie warunki pracy skazanego, przy uwzględnieniu regulacji Kodeksu karnego wykonawczego oraz rozporządzenia z dnia 9 lutego 2004r. W tym przypadku podstawą świadczenia pracy przez skazanego nie jest zatem stosunek prawny wynikający z zawartej przez niego umowy, ale skierowanie go przez dyrektora zakładu karnego do wykonywania pracy na warunkach określonych w umowie łączącej dyrektora tego zakładu z podmiotem zatrudniającym. W razie nieprzestrzegania tych warunków przez zatrudniającego, dyrektor zakładu karnego ma prawo wstrzymania zatrudnienia lub rozwiązania umowy o odpłatne zatrudnienie skazanych (§ 10 rozporządzenia). Może również - na szczegółowo uzasadniony wniosek podmiotu zatrudniającego - zmienić miejsce i rodzaj pracy skazanego lub wycofać go z zatrudnienia (§ 9 rozporządzenia). W omawianym przypadku skazany świadczy więc pracę nie w ramach zobowiązaniowego stosunku prawnego łączącego go z podmiotem zatrudniającym i na warunkach określonych w umowie zawartej przez niego z tym podmiotem, ale w ramach stosunku publicznoprawnego, jaki powstaje na skutek orzeczenia kary pozbawienia wolności i trwa przez cały czas jej odbywania, wiążąc skazanego z państwem, reprezentowanym przez administrację zakładu karnego (zob. A. Kosut: Zasady zatrudniania osadzonych w świetle nowych uregulowań prawnych. PWP 1999 nr 24-25, s. 6). Ponieważ praca wykonywana na podstawie skierowania stanowi element publicznoprawnego stosunku wykonania kary (art. 116 § 1 pkt 4 k.k.w.), przeto skarżący ma obowiązek jej wykonywania (z wyjątkami określonymi w przepisach szczególnych - art. 107 k.k.w.), bez możliwości nieakceptowania warunków zatrudnienia ustalonych w umowie dyrektora zakładu karnego z podmiotem zatrudniającym oraz sprzeciwienia się skierowaniu do pracy (poza zatrudnieniem przy pracach szkodliwych dla zdrowia - art. 122 § 1 zdanie drugie k.k.w.) - pod rygorem odpowiedzialności dyscyplinarnej (art. 142 § 1 k.k.w.); nie stosuje się również do niego przepisów prawa pracy, z wyjątkiem przepisów dotyczących czasu pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 121 § 9 k.k.w.).

W przedmiotowej sprawie powód nie wskazywał, by jego praca w okresie od 31 stycznia 2018r. do 20 sierpnia 2018r. była realizowana na rzecz zewnętrznego podmiotu zatrudniającego, ale nawet gdyby tak było, to – wbrew temu, co sugerował pozwany w odpowiedzi na apelację i Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku - skazanego w takim przypadku nie łączy z takim zewnętrznym podmiotem zatrudniającym żaden stosunek prawny, ale wyłącznie stosunek publicznoprawny z administracją zakładu karnego. W związku z tym Sąd Najwyższy w wyroku z 8 marca 2013r. (II PK 192/12, OSNP 2013/23-24/279) wskazał, że podmiot zatrudniający, na którego rzecz wykonywana jest praca w oparciu o umowę o zatrudnianie odpłatne skazanych, nie posiada legitymacji biernej w sprawach o roszczenia skazanego wynikające z wykonywania przez niego zatrudnienia. W sprawie, w której Sąd Najwyższy wypowiedział taki pogląd chodziło o zatrudnienie na warunkach pracy nakładczej na podstawie skierowania przez dyrektora zakładu karnego, poglądy jakie zostały w tej sprawie przedstawione w kwestii legitymacji biernej, odnoszą się jednak również do innych umów, na jakie wskazują cytowane wcześniej przepisy k.k.w. Sąd Najwyższy wyjaśnił bowiem, że kwestie skierowania osadzonego do pracy należą do wyłącznej kompetencji dyrektora zakładu karnego, a ich rozstrzygnięcie następuje w drodze decyzji z zakresu prawa karnego wykonawczego, podlegających zaskarżeniu w trybie przewidzianym w przepisach Kodeksu karnego wykonawczego. Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 26 maja 2009r. (II AKzw 293/09; Krakowskie Zeszyty Sądowe 2009 nr 5, poz. 41 oraz nr 5, poz. 47; Prokuratura i Prawo - wkładka 2009 nr 10, s. 43), w którym stwierdził, że praca wykonywana na podstawie skierowania odbywa się w ramach publicznoprawnego stosunku wykonywania kary, a nie w ramach stosunków o charakterze cywilnoprawnym; zatrudnienie realizuje cele postępowania karnego (art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997r. o zatrudnianiu osób pozbawionych wolności, Dz.U. Nr 123, poz. 777 ze zm.), a podejmowane w nim decyzje podlegają kontroli sądu przewidzianej w art. 7 k.k.w., również w zakresie sporu o wysokość wynagrodzenia wypłaconego skazanemu w związku z jego zatrudnieniem w ramach odbywania kary. Co prawda, pogląd ten został wyrażony na tle zatrudnienia w przedsiębiorstwie przywięziennym, jednakże zatrudnienie skazanego w takim przedsiębiorstwie odbywa się również w oparciu o umowę o zatrudnienie odpłatne skazanych, tak samo jak ma to miejsce w przypadku zatrudniania skazanych na podstawie skierowania u zewnętrznych przedsiębiorców innych niż przywięzienne zakłady pracy. W obu tych przypadkach praca skazanego jest "wtopiona" w stosunek wykonania kary łączącej skazanego z administracją zakładu karnego i wykonywana na warunkach określonych w umowie prawa cywilnego łączącej dyrektora zakładu karnego z podmiotem zatrudniającym.

W związku z powyższym – analizując w przedmiotowej sprawie nie tyle zasadność roszczeń powoda, co podmiot, któremu przysługuje w sporze legitymacja procesowa bierna – wskazać należy na Skarb Państwa – dyrektora aresztu śledczego. Wynika to z tego, że zgodnie z przywołanymi poglądami i przepisami, które poddane zostały analizie, praca skazanego odbywa się w ramach publicznoprawnego stosunku wykonywania kary. Skazany świadczy więc pracę nie w ramach zobowiązaniowego stosunku prawnego łączącego go z podmiotem zatrudniającym i na warunkach określonych w umowie zawartej przez niego z tym podmiotem, ale w ramach stosunku publicznoprawnego, jaki powstaje na skutek orzeczenia kary pozbawienia wolności i trwa przez cały czas jej odbywania, wiążąc skazanego z państwem, reprezentowanym przez administrację zakładu karnego. W takiej sytuacji to przedstawiciel tej administracji – dyrektor aresztu śledczego czy zakładu karnego jako organ postępowania wykonawczego, będąc emanacją państwa, które reprezentuje, wymaga zrealizowania określonego obowiązku przez skazanego. Bez względu więc na to, czy chodzi o odpłatne skierowanie do pracy czy inną formę zatrudnienia, o jakiej mowa w cytowanym rozporządzeniu, legitymowanym biernie jest Skarb Państwa – dyrektor aresztu śledczego/zakładu karnego.

W związku z tym argumentacja Sądu Rejonowego o braku legitymacji procesowej biernej tego właśnie podmiotu, który powód oznaczył, było błędne, a rozstrzygnięcie oddalające powództwo przedwczesne, wydane w warunkach nierozpoznania istoty sprawy, co słusznie zarzucono w apelacji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zauważa się, że Kodeks postępowania cywilnego posługuje się pojęciem "istota sprawy" w wielu miejscach i w różnych kontekstach normatywnych. Ilekroć ustawodawca odwołuje się do pojęcia "istota sprawy", zawsze nawiązuje do jej meritum, a więc do tych czynników postępowania, które warunkują orzeczenie o istocie żądań i twierdzeń stron. Przeważnie ustawodawca czyni to zresztą w celu odróżnienia zagadnień merytorycznych od kwestii czysto procesowych (formalnych, incydentalnych, wpadkowych). "Rozpoznanie istoty sprawy" jest pojęciem węższym niż rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy w ogóle. Nie może być też utożsamiane ani kojarzone z rozpoznaniem tylko kwestii formalnoprawnych. Może ono bowiem oznaczać wyłącznie zbadanie materialnej (istotnej) podstawy żądania pozwu oraz, ewentualnie, merytorycznych zarzutów pozwanego; a zatem a contrario, nierozpoznanie istoty sprawy to zaniechanie przez sąd tego właśnie badania (wyrok Sądu Najwyższego z 23 września 1998r., II CKN 897/97, OSNC 1999 Nr 1, poz. 22). W judykaturze pojęcie to interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 września 1998r., II CKN 897/97, OSNC z 1999 Nr 1, poz. 22; z dnia 15 lipca 1998r., II CKN 838/97, LEX nr 50750; z 3 lutego 1999r., III CKN 151/98, LEX nr 519260; z dnia 9 listopada 2012r., IV CZ 156/12, LEX nr 1231340; z dnia 23 listopada 2012r., I CZ 147/12, LEX nr 1284698 oraz wyroki tego Sądu: z dnia 12 lutego 2002r., I CKN 486/00, OSP 2003 Nr 3, poz. 36; z dnia 21 października 2005r., III CK 161/05, LEX nr 178635; z dnia 12 listopada 2007r., I PK 140/07, OSNP 2009 nr 1-2, poz. 2). Przykładami nierozpoznania istoty sprawy są oddalenie powództwa przez sąd pierwszej instancji z uwagi na przyjęcie braku legitymacji procesowej strony albo w wyniku stwierdzenia wygaśnięcia lub przedawnienia roszczenia bez przeprowadzenia pełnego postępowania dowodowego - w wypadku, gdy sąd drugiej instancji nie podzieli stanowiska o wystąpieniu tych podstaw oddalenia żądań (wyroki Sądu Najwyższego: z 23 września 1998r., II CKN 897/97, OSNC 1999 Nr 1, poz. 22; z dnia 14 maja 2002r., V CKN 357/00, LEX nr 55513).

Dodatkowo, w kontekście wadliwego przyjęcia o braku legitymacji procesowej biernej, zaakcentowania wymaga, że strona powodowa ma prawo pozwać dowolny podmiot, wskazując na łączący ją z nim stosunek pracy. To powód bowiem wyznacza przedmiotowe i podmiotowe granice sporu. W sytuacji, gdy twierdzi, że z danym podmiotem łączy go stosunek pracy, Sąd powinien zbadać merytorycznie wszystkie okoliczności odnoszące się do elementów takiego stosunku prawnego, w tym przeprowadzić dowody, jakie strona wnioskuje. W przedmiotowej sprawie Sąd Rejonowy tego zaniechał, choć obydwie strony o to wnioskowały. Tak powód, jak i pozwany zgłosili osobowe środki dowodowe oraz dokumenty. Sąd w przedmiocie tych pierwszych w ogóle nie zajął żadnego stanowiska, tj. ani ich nie przeprowadził, ani nie pominął, uniemożliwiając stronom tym samym zgłoszenie zastrzeżeń czy też innych dowodów. Sąd I instancji, bez postępowania dowodowego, przesądził o braku legitymacji procesowej biernej, podczas gdy taka okoliczność, zdaniem Sądu Okręgowego, nie zachodziła. Powód mógł pozwać i pozwał Skarb Państwa – Dyrektora Aresztu Śledczego W. (...), a Sąd rozpoznający jego roszczenia powinien był, nie tylko formalnie, ale też z materialnego punktu widzenia rozważyć zasadność jego powództwa. W tym celu powinien przeprowadzić wnioskowane przez strony dowody i wówczas – uwzględniając regulacje, które po części już powołał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – rozważyć, czy istnieją materialne przesłanki do pozytywnego orzeczenia o tym, czego dotyczy spór.

Odnosząc się do przedmiotu sporu, warto zwrócić uwagę także i na to, że pełnomocnik powoda – choć w pozwie sformułował roszczenie o „ustalenie, że (…) istniał stosunek pracy w pełnym wymiarze czasu pracy”, to w dalszych pismach procesowych odwoływał się do faktu, iż praca powoda powinna być odpłatna. Jako podstawę prawną takiego twierdzenia wskazywał art. 121 § 1 k.k.w. Poza tym w pozwie zgłosił roszczenie ewentualne – o ustalenie, że w okresie od 31 stycznia 2018r. do 20 sierpnia 2018r. powód został skierowany przez pozwanego do zatrudnienia na stanowisku pomoc kuchenna, w wymiarze 1/1 etatu. W dalszych pismach niekonsekwentnie formułował roszczenia o ustalenie i tak:

- w piśmie przygotowawczym z 9 czerwca 2021r. (k. 31-34) podtrzymał roszczenia zgłoszone w pozwie, a więc roszczenie główne o ustalenie i roszczenie ewentualne;

- w piśmie modyfikującym pozew o ustalenie i zapłatę z 1 września 2021r. (k. 68-73) wniósł o ustalenie tego tylko, że od 31 stycznia 2018r. do 20 sierpnia 2018r. powód został skierowany przez pozwanego do odpłatnego zatrudnienia na stanowisku pomoc kuchenna, w wymiarze czasu pracy 1/1 etatu, co zostało podtrzymane na rozprawie w dniu 8 czerwca 2022r. (k. 145);

- w pismach przygotowawczych z 15 czerwca 2022r. i 14 października 2022r. wskazał, że podtrzymuje żądanie pozwu ustalenia istnienia stosunku pracy i o wynagrodzenie (k. 154-155 i k. 163-164).

W zaistniałej sytuacji, biorąc pod uwagę nie jedno, a dwa różne roszczenia strony powodowej, które były wskazywane jako alternatywne, a potem tylko jedno z nich – zamiennie – jako główne i jedyne, Sąd Rejonowy powinien był wyjaśnić, czego w istocie domagał się powód w przedmiotowej sprawie. Pełnomocnik, reprezentujący powoda, określał zgłoszone roszczenie jako ustalenie stosunku pracy, zarazem jednak nie wskazywał, by powód podpisał umowę o pracę, czy nawet chciał ją zawrzeć. Podnosił jedynie, że jego skierowanie do pracy powinno być odpłatne, co – wobec tak różnego formułowania roszczeń i nie cofnięcia żadnego z nich – nasuwa wątpliwości nie tylko, co do tego, czy powód ostatecznie i zrozumiale określił swoje żądanie o ustalenie, ale także, czy faktycznie domagał się ustalenia stosunku pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego okoliczność ta budzi poważne wątpliwości z uwagi na opisany powyżej rodzaj roszczeń, jakie formułował pełnomocnik powoda. Ona również powoduje, że nie wiadomo, czy żądanie zasądzenia wynagrodzenia – które Sąd Rejonowy oddalił także z uwagi na brak legitymacji procesowej biernej – wynika ze stosunku pracy, czy tylko z niebędącego stosunkiem pracy skierowania do odpłatnej pracy.

Bez wyjaśnienia ww. okoliczności Sąd Rejonowy przedwcześnie oddalił powództwo, nie rozpoznając istoty sprawy. Wobec tego Sąd II instancji, stosując art. 386 § 4 k.p.c. uchylił wyrok w zaskarżonej części (punkty 1 i 3) i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu celem jej ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie również w przedmiocie kosztów postępowania odwoławczego i wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu z uwzględnieniem tego, co pełnomocnik wskazał w tym przedmiocie w apelacji.

Sąd Rejonowy, ponownie rozpoznając sprawę, przede wszystkim powinien najpierw ustalić, jakie roszczenia w przedmiocie ustalenia zgłasza strona powodowa, a także jaka jest podstawa faktyczna takich roszczeń, a więc czy powód wskazuje na fakt skierowania go do pracy odpłatnej czy też zawarcia (jeśli tak, to z kim – Dyrektorem AŚ czy innym podmiotem) umowy o pracę. W dalszej kolejności istotne będzie ustalenie, czy żądanie wynagrodzenia ma oparcie w stosunku pracy, wykreowanym w wyniku zawarcia przez powoda umowy o pracę, czy też wiąże się z faktem skierowania powoda do pracy odpłatnej. Po dokonaniu takich ustaleń, w zależności od ich wyniku, Sąd I instancji powinien podjąć – pozytywną bądź negatywną – decyzję co do wniosków dowodowych obu stron sporu. Po ich ewentualnym przeprowadzeniu – jeśli ostatecznie sprecyzowane roszczenia będą na taką potrzebę wskazywały – powinien merytorycznie rozstrzygnąć o ich zasadności.

sędzia Agnieszka Stachurska