Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 września 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Jarząbek

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 września 2021 r.

w Warszawie

sprawy G. U. reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową A. B.

przeciwko Wojewódzkiemu Zespołowi do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W.

o ustalenie stopnia niepełnosprawności

na skutek apelacji wniesionej przez G. U. reprezentowaną przez przedstawicielkę ustawową A. B.

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 lipca 2020r. sygn. akt VI U 89/18

oddala apelację.

UZASADNIENIE

W dniu 21 lipca 2020r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wydał wyrok w sprawie z odwołania G. U. od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. z 16 lutego 2018r. nr (...), w którym oddalił odwołanie ( wyrok k.194 a.s.).

Orzeczeniem z 15 listopada 2017 roku nr (...) Miejski Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności z siedzibą w W. zaliczył G. U. do osób niepełnosprawnych stwierdzając jednoczenie, że nie wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji (pkt 7 wskazań). Orzeczeniem z dnia 16 lutego 2018 roku nr (...) Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności uchylił orzeczenie z 15 listopada 2017 roku w zakresie datowania niepełnosprawności, utrzymując je w pozostałym zakresie.

Sąd Rejonowy ustalił, że Małoletnia G. U. cierpi na zespół (...), który przekształcił się na autyzm atypowy, co utrudnia kontakty interpersonalne i wymusza wsparcie rozwoju małoletniej. W szkole małoletnia korzysta z pomocy nauczyciela wspomagającego. W zakresie czynności samoobsługowych jest samodzielna – rozbiera się sama, kontroluje potrzeby fizjologiczne, sama spożywa posiłki, dba o swoją higienę, ubiera się bez pomocy rodziców. Nie ma problemów z poruszaniem się i komunikacją w przestrzeni. Małoletnia liczy samodzielnie, zna podstawowy zakres treści nauczanych w szkole – czytanie i pisanie, ale ma braki w wiedzy. W szkole i poza szkołą zdarzają się jej wybuchy agresji, ma problemy z nawiązywaniem kontaktów. W zakresie kontaktów z osobami trzecimi jest wycofana, zamknięta w sobie, z dużym opóźnieniem spełnia polecenia, w tym te wydawane w szkole, wymaga motywacji i pobudzania do działania. Nie wymaga całkowitej obecności osób trzecich przy zaspokajaniu potrzeb życiowych, wymaga współudziału opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentacji medycznej z akt sprawy oraz sporządzonych przez biegłych pediatrę, psychiatrę oraz neurologa opinii głównych i uzupełniających. Opinie sporządzone przez biegłych były rzeczowe, spójne co do wniosków oraz oceny stanu zdrowia małoletniej G. U.. Sąd I instancji nie znalazł podstaw, aby zanegować ich ustalenia. Konieczność dopuszczania dowodów z opinii uzupełniających oraz innych biegłych wynikała z zarzutów zgłaszanych przez przedstawicielkę ustawową małoletniej. Sporządzone opinie w sposób konkretny i rzeczowy odpowiedziały na kwestie przedstawiane w pismach procesowych formułowanych jako zarzuty do opinii.

Sąd Rejonowy nie oparł się opinii biegłego specjalisty chorób dziecięcych S. P., ponieważ opinia sporządzona przez biegłego była ogólna co do oceny stanu zdrowia małoletniej, nie uwzględniała okoliczności ustawowych niezbędnych do oceny zdolności do samodzielnej egzystencji, co z kolei zostało ujęte w opiniach pozostałych biegłych. Ponadto opinia pomijała kluczowe aspekty istotne dla oceny stanu zdrowia małoletniej. Powyższa opinia nie zawierała dostatecznego uzasadnienia, co uniemożliwiało sądowi zweryfikowanie jej wniosków. Wobec czego Sąd Rejonowy nie wziął pod uwagę wniosków biegłego co do oceny zdolności do samodzielnej egzystencji.

Dowód z przesłuchania przedstawicielki ustawowej małoletniej Sąd I instancji pominął, ponieważ taki dowód był nieprzydatny dla wykazania faktu niezbędnego do zmiany orzeczenia WZON w zakresie punktu 7 wskazań. Kwestie, na które wskazywała przedstawicielka ustawowa, zostały już ustalone przez biegłych w toku przeprowadzonych badań, przy których prowadzono wywiad również z matką – przedstawicielką ustawową. Wobec tego zbędne pozostawało przesłuchania jej w toku postępowania na rozprawie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał odwołanie za nieuzasadnione. Wyjaśnił, że zaliczenie G. U. do osób niepełnosprawnych pozostawało poza sporem. Tej okoliczności nie kwestionowała żadna ze stron, uznając, że stan zdrowia małoletniej czyni ją osobą niepełnosprawną. Przedstawiciel ustawowy małoletniej domagała się uznania, że zachodzi konieczność zapewnienia stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji poprzez pozytywne wskazanie w punkcie 7 orzeczenia. Zgodnie jednak z przepisem art. 6b ust. 3 pkt 7 i 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych ( Dz. U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm., dalej: ustawa) w orzeczeniu powiatowego zespołu, poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, powinny być zawarte wskazania dotyczące w szczególności:

1)  konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,

2)  konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji czy też

3)  że wymaga on korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizację pozarządowe oraz inne placówki.

Sąd Rejonowy wskazał, że przesłanek konieczności zapewnienia stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji nie można w żaden sposób utożsamiać ani uważać za nierozerwalnie związaną z drugą z przesłanek, tj. z konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Są to odrębne przesłanki. Wystąpienie jednej z nich nie pozostaje uwarunkowane pojawieniem się drugiej, ani też nie oznacza, że druga z tych przesłanek z pewnością zachodzi. Stwierdzenie potrzeby współudziału w procesie leczenia lub edukacji dziecka nie implikuje zatem w sposób automatyczny tego, że dana osoba ma zniesioną (lub znacznie ograniczoną) możliwość samodzielnej egzystencji. Przesłanki te odnoszą się do osobnych sfer życia i aktywności dziecka. Jedna z nich dotyczy procesu jego leczenia, rehabilitacji oraz edukacji (art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy), gdy następna z nich odnosi się do podstawowych czynności ze sfery jego egzystencji (art. 6b ust. 3 pkt 7 ustawy).

Przepisy ustawy nie wyjaśniają wprost na czym polegać ma znaczne ograniczenie możliwości samodzielnej egzystencji w stopniu wymagającym zapewnienia stałej lub długotrwałej pomocy lub opieki. W celu wyjaśnienia znaczenia tych pojęć Sąd I instancji odniósł się do definicji pojęć zbliżonych, zawartych w przepisach ustawy lub przepisach rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności ( Dz. U. Nr 139, poz. 1328, dalej: rozporządzenie). Zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację. Pojęcie samodzielnej egzystencji łączy się zatem z podstawowymi potrzebami życiowymi, które ustawodawca przede wszystkim identyfikuje z czynnościami samoobsługowymi (przez które rozumieć trzeba ubieranie się, dbanie o higienę osobistą, samodzielne spożywanie posiłków), z poruszaniem się (tj. z samodzielnym przemieszczaniem się w przestrzeni) oraz komunikacją (tzn. werbalnym lub pozawerbalnym porozumiewaniem się z otoczeniem). Czynności te składają się przy tym w sposób kumulatywny na sferę samodzielnej egzystencji; świadczy o tym użycie w tekście – przy wymienianiu owych czynności – przecinka oraz spójnika „i” (oznaczającego w logice formalnej funktor tworzący zdanie koniunkcji ( zob. W. Wolter, M. Lipczyńska, Elementy logiki. Wykład dla prawników, Warszawa-Wrocław 1973 r., s. 81), co oznacza, że wszystkie okoliczności objęte tym spójnikiem muszą wystąpić łącznie. Znaczne ograniczenie możliwości samodzielnej egzystencji tłumaczyć zatem trzeba jako stan, w którym dana osoba nie ma w pełni zniesionej możliwości samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, jednak jej schorzenia wywołują określone dysfunkcje zakłócające w stopniu poważnym, istotnym „samodzielne samoobsługiwanie, poruszanie i komunikację”. Nadto zgodnie z przepisem § 29 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia konieczność sprawowania opieki oznacza całkowitą zależność osoby od otoczenia, polegają na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwianiu kontaktów ze środowiskiem. Konieczność udzielenia pomocy, w tym również w pełnieniu ról społecznych występuje natomiast wówczas, gdy zachodzi zależność osoby od otoczenia, polegającą na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oraz w pełnieniu ról społecznych właściwych dla każdego człowieka, zależnych od wieku, płci, czynników społecznych i kulturowych. Potrzeba zapewnienia danej osobie opieki lub pomocy pojawia się zatem wówczas, gdy osoba ta bez wsparcia innej osoby nie jest w stanie samodzielnie dbać m.in. o higienę osobistą, własną samoobsługę, spożywanie posiłków, czynności w obrębie gospodarstwa domowego (np. sprzątanie), komunikowanie się z otoczeniem. Również zatem pojęcie opieki i pomocy wiąże się ściśle z potrzebą umożliwienia danej osobie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Określenie „stała” lub „długotrwała” pomoc lub opieka odnosi się przy tym do pomocy (opieki), której dana osoba wymaga ciągle lub przez dłuższy okres czasu, a nie tylko sporadycznie, okazjonalnie. Długotrwałość w sprawowaniu opieki/pomocy ujmuje się jako potrzebę zapewnienia takiej opieki (pomocy) przez okres trwający przynajmniej 12 miesięcy (§ 29 ust. 2 rozporządzenia).

Uwagi te odnoszą się do przesłanek dotyczących osób również poniżej 16 roku życia, tj. osób co do zasady niesamodzielnych, które – nawet bez jakichkolwiek schorzeń – wymagają wsparcia właściwego ze względu na stopień ich samodzielności, możliwość pojmowania pewnych zjawisk lub reagowania na określone sytuacje. Trudno przecież wymagać od osób w tym wieku, by samodzielnie wykonywały wszelkie czynności zmierzające do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Również w przypadku osób poniżej 16 roku życia, nie mających żadnych schorzeń, uwidacznia się pewna zależność od otoczenia także w sferze potrzeb podstawowych takich jak samoobsługa (np. przygotowanie sobie posiłku) lub komunikowanie się . Trzeba zatem dodatkowo odróżniać potrzebę zapewnienia tym osobom pewnej opieki lub pomocy (w potocznym tego słowa znaczeniu zwłaszcza tzw. opieki prawnej) ze względu na wiek i związaną z tym niedojrzałość, od pomocy i opieki potrzebnej z uwagi na schorzenia tych osób, które obniżają w stopniu znacznym zdolność radzenia sobie w sytuacjach, w których ich zdrowi rówieśnicy poradziliby sobie bez większych problemów. Z tego również względu konieczność zapewnienia opieki lub pomocy w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji trzeba ograniczać jedynie do przypadków, w których owa niesamodzielność dotyczy w sposób oczywisty podstawowej sfery egzystencji tych osób, a więc czynności samoobsługowych, przemieszczania się lub komunikowania się z otoczeniem, tj. tych czynności, które dla osób zdrowych w tym wieku nie powinny nastręczać trudności, wymagających udzielenia im wsparcia ze strony innej osoby.

Zgodnie z ustaleniami Sądu Rejonowemu dokonanymi na podstawie opinii biegłych, małoletnia G. U. ze względu na swój stan zdrowia jest w stanie samodzielnie realizować czynności związane z egzystencją na poziomie adekwatnym dla osoby w jej wieku. Sąd I instancji nie kwestionował tego, że małoletnia ma problemy z nauką w szkole rozumiane jako trudności w przyswajaniu wiedzy i dłuższy niż u innych dzieci proces, trudności w nawiązywaniu kontaktów oraz okresowo agresję i potrzebę motywowania do działania. Jednak ze względów, o których była mowa wyżej, nie mogą te okoliczności przesądzać o tym, że istnieje konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Małoletnia potrafi wykonywać samodzielnie czynności samoobsługowe – przygotować jedzenie i je spożyć, ubrać się i rozebrać, poruszać się w przestrzeni, dbać o swoją higienę oraz sygnalizować potrzeby. Z tych powodów nie wymaga stałego nadzoru matki lub innej osoby dorosłej przy realizowaniu tych czynności. Same trudności związane z zespołem (...) oraz autyzmem atypowym przy braku powyższych deficytów w zakresie samoobsługi rozumianej jako prowadzenie adekwatnej samodzielnej egzystencji nie mogą warunkować przyznania uprawnienia z punktu 7. Małoletnia wymaga współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji oraz edukacji co zasadnie zostało przyznane w punkcie 8 orzeczenia MZON i utrzymane przez WZON. Z powyższych względów na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku złożyła małoletnia G. U., reprezentowana przez przedstawicielkę ustawową. Skarżonemu wyrokowi zarzuciła:

1)  naruszenie art. 233 § 1 i 2 k.p.c. poprzez wybiórczą ocenę dowodów z opinii biegłych i nieoparcie się na opinii biegłego specjalisty chorób dziecięcych S. P.;

2)  brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego, polegający na pominięciu zarzutów wniesionych do opinii biegłej neurolog, zawartych w piśmie przedstawicielki ustawowej małoletniej z 6 maja 2020r. i nieustosunkowanie się do nich przez Sąd, pomimo że zarzuty te podważają spójność i rzetelność opinii biegłej, którą Sąd uznał za wiarygodną i sprzeczności tych Sąd Rejonowy nie wyjaśnił w uzasadnieniu skarżonego wyroku;

3)  oparcie całego postępowania dowodowego na jednym dowodzie – na opinii biegłej psychiatry, podczas gdy Sąd wyrokuje na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału;

4)  przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie i wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na zupełnym pominięciu dla oceny stanu zdrowia dziecka faktu, iż choroba dziecka nie jest chorobą z zakresu psychiatrii, a jedynie psychiatryczne są jej objawy i w konsekwencji błędnym przyjęciu, zarówno na etapie subsumpcji, jak i wyrokowania, że dziecko cierpi na autyzm atypowy, w sytuacji gdy dalsza diagnostyka stanu – zdrowia dziecka na etapie postępowania w Sądzie I instancji, wskazywała na chorobę o objawach neurologicznych, o niezbadanej etymologii, a obecnie wskazuje na chorobę metabolizmu warunkowaną genetycznie, powodującą upośledzenie intelektualne dziecka;

5)  poczynienie samodzielnych ustaleń faktycznych, nie znajdujących żadnego oparcia w dowodach z uwagi na to, iż nie ma żadnych dowodów, które uzasadniałaby przyjęcie, że w zakresie czynności samoobsługowych małoletnia jest samodzielna – rozbiera się sama, kontroluje potrzeby fizjologiczne, sama spożywa posiłki, dba o swoją higienę, ubiera się bez pomocy rodziców, nie ma problemów z poruszaniem się i komunikacją w przestrzeni. Tego typu wnioski musiałyby zostać ustalone w oparciu o przeprowadzenie wywiadu z przedstawicielem ustawowym dziecka. Są to wnioski Sądu zaczerpnięte z opinii uzupełniającej biegłej psychiatry, która nie mogła ich przyjąć ani na podstawie dokumentacji medycznej dziecka, ani też na podstawie badania dziecka, gdyż tego rodzaju ustalenia mogą być poczynione tylko na podstawie obserwacji małoletniej w życiu codziennym. Ponadto wnioski takie nie są wnioskami medycznymi i są treściami niejako „zapożyczonymi” od osób trzecich tj. biegłych, a dowody tego typu powinny być przeprowadzone bezpośrednio przed Sądem;

6)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., w zw. z art. 235 § 1 k.p.c., przez oparcie wyroku na dowodach przeprowadzonych z naruszeniem zasady bezpośredniości, wyrażające się w zastąpieniu zeznań przedstawicielki ustawowej małoletniej „wywiadem” przeprowadzonym przez biegłych w toku badań z matką małoletniej;

7)  naruszenie art. 327 ¹ § 1 k.p.c., przez niezawarcie w uzasadnieniu wyroku wskazania przyczyn dla których sąd odmówił mocy dowodowej dowodom z dokumentacji medycznej dziecka, opierając się jedynie na ustaleniach dokonanych na podstawie opinii biegłych, co skutkowało brakiem możliwości dokonania kontroli instancyjnej wyroku;

8)  naruszenie art. 216 k.p.c., przez brak dokładniejszego wyjaśnienia stanu sprawy i brak zarządzenia stawienia się strony lub przedstawiciela ustawowego małoletniej;

9)  naruszenie art. 235 ² § 2 k.p.c., przez pominięcie dowodu z przesłuchania biegłej psychiatry, (o co wnioskowała strona w piśmie z dn. 18.12.2019r., ustosunkowującym się do opinii), bez wydania postanowienia w tym przedmiocie i bez wskazania podstawy prawnej takiego rozstrzygnięcia;

10)  naruszenie art. 227 k.p.c., przez niedopuszczenie prawidłowo zgłoszonego dowodu o przesłuchanie przedstawicielki ustawowej dziecka z uwagi na uznanie, iż dowód ten jest nieprzydatny, podczas gdy dotyczył on okoliczności mających dla sprawy istotne znaczenie, a sporne okoliczności nie zostały dostatecznie wyjaśnione;

11)  naruszenie art. 278 § 1 k.p.c., przez dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłej psychiatry w sytuacji niewymagającej wiedzy specjalistycznej, tj. w zakresie ustalenia funkcjonowania dziecka w szkole i w domu.

Skarżąca wniosła o zmianę orzeczenia w zakresie punktu 7 poprzez uznanie, że małoletnia wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, a w wypadku braku możliwości zmiany orzeczenia, o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania z uwagi na konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Odwołująca się wniosła ponadto:

-

na podstawie art. 368 §1 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. i art. 232 k.p.c. o dopuszczenie dowodu z aktualnej dokumentacji medycznej dziecka wymienionej w załącznikach, wskazując że powołanie tego dowodu w postępowaniu przed Sądem I instancji nie było możliwe, ponieważ badania przeprowadzono po wydaniu wyroku i nadal są kontynuowane. W ich wyniku postawiono nową diagnozę medyczną: zaburzenia metabolizmu BH4 oraz obniżone stężenia metabolitów dopaminy i serotoniny;

-

o dopuszczenie dowodu z korespondencji SMS-owej z wychowawcą dziecka K. B. z dnia 06.12.2019 r., na okoliczność samodzielności dziecka w przestrzeni publicznej, w związku ze zdarzeniem zaistniałym tego samego dnia, tj. zgubieniem się córki na wycieczce klasowej.

-

na podstawie art. 380 k.p.c. o rozpoznanie przez Sąd II instancji postanowienia sądu I instancji z dnia 21.07.2020 r., oddalającego wniosek przedstawicielki ustawowej na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 3 k.p.c., zgłoszony w postępowaniu o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania przedstawicielki ustawowej odwołującej, na okoliczność ustalenia stanu zdrowia dziecka oraz o przeprowadzenie tego dowodu przez sąd II instancji na podstawie art. 382 k.p.c.;

-

na podstawie art. 382 k.p.c. w zw. z art. 241 k.p.c. o uzupełnienie i powtórzenie postępowania dowodowego przez przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu chorób genetycznych i metabolicznych na okoliczność wykazania faktu niezbędnego do zmiany orzeczenia WZON w zakresie punktu 7 wskazań;

-

o zawieszenie postępowania odwoławczego do dnia wydania stronie wyników badań genetycznych i metabolicznych małoletniej.

Apelację uzasadniono tym, że w ocenie skarżącej, Sąd I instancji oparł swoje ustalenia na wybiórczo uwzględnionym materiale dowodowym, tj. wyłącznie niekorzystnym dla ubezpieczonej, w postaci opinii biegłych psychiatry i neurologa, przy jednoczesnym uniemożliwieniu stronie wyjaśnienia sprzeczności, które w jej ocenie zawierały te opinie – Sąd bowiem pominął wniosek o przesłuchanie biegłej psychiatry oraz nie uwzględnił zarzutów do opinii neurologa, nie wyjaśniając przyczyn. Podkreślono przy tym, że choroba małoletniej nie należy do chorób psychiatrycznych, a jedynie daje takie objawy, podczas gdy podłoże choroby jest metaboliczne lub genetyczne, co nie zostało dotychczas jednoznacznie określone. Tymczasem opinie psychiatry i neurologa zawierają wnioski, których biegłe nie mogły wyprowadzić na podstawie dokumentacji medycznej ani jednorazowego badania – szczególnie w zakresie oceny funkcjonowania G. U. w szkole i w domu. Zdaniem odwołującej, Sąd niesłusznie nie uwzględnił opinii biegłego S. P., mimo iż była dostatecznie uzasadniona i korzystna dla strony, a ponadto zaniechał wykorzystania własnej inicjatywy dowodowej, gdyż nie wezwał biegłego S. P. do uzupełnienia opinii w sytuacji, gdy uznał, że opinia jest zbyt ogólna czy nie zawiera dostatecznego uzasadnienia co do stanu zdrowia małoletniej. Skarżąca wskazała nadto, że Sąd I instancji naruszył zasadę bezpośredniości, dokonując ustaleń faktycznych wyłącznie na podstawie dowodów z opinii biegłych, a nie przesłuchania małoletniej G. U. i jej matki ( apelacja k.209-220 a.s.).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja była niezasadna i nie zasługiwała na uwzględnienie.

Zaskarżony wyrok jest prawidłowy i znajduje oparcie zarówno w zgromadzonym materiale dowodowym jak i obowiązujących przepisach prawa. Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy przeprowadził postępowanie dowodowe, dokonał analizy zebranych dowodów, nie naruszając zasady swobodnej ich oceny i w oparciu o zasadnie przyjęty stan faktyczny sprawy prawidłowo zastosował konkretnie przywoływane przepisy prawa materialnego. Sąd Okręgowy w pełni aprobuje ustalenia faktyczne Sądu I instancji i przyjmuje je jako własne. Podziela również rozważania prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie znajdując żądnych podstaw do jego zmiany ani uchylenia.

Wbrew twierdzeniom odwołującej, Sąd I instancji w sposób wszechstronny wyjaśnił okoliczności faktyczne związane z przedmiotem niniejszego postępowania, a wydając orzeczenie – dokonał prawidłowej oceny wiarygodności i mocy dowodów zebranych w jego trakcie, nie naruszając w żadnej mierze zasady swobodnej ich oceny, wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. stanowiącym, że sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Podkreślić należy, że kontrola instancyjna ogranicza się w tym przypadku tylko do zbadania poprawności logicznego rozumowania sądu I instancji.

W ocenie Sądu Okręgowego, skuteczny zarzut przekroczenia granic swobody
w ocenie dowodów może mieć miejsce tylko w okolicznościach szczególnych. Dzieje się tak w razie pogwałcenia reguł logicznego rozumowania bądź sprzeniewierzenia się zasadom doświadczenia życiowego ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 6.11.2003r., II CK 177/02, LEX nr 457755). Dla skuteczności zarzutu naruszenia swobodnej oceny dowodów nie wystarcza zatem stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest bowiem wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie Sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać jakie kryteria oceny dowodów naruszył Sąd przy ocenie konkretnych dowodów uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im je przyznając. Ponadto, jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to dokonana ocena nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, można było wysnuć wnioski odmienne ( postanowienie Sądu Najwyższego z 23.01.2001r., IV CKN 970/00 LEX nr 52753; wyrok Sądu Najwyższego z 27.09.2002r., II CKN 817/00, LEX nr 56906).

W ocenie Sądu II instancji, Sąd Rejonowy nie naruszył również przepisów postępowania, dokonując ustaleń faktycznych na podstawie opinii biegłych, a nie na podstawie bezpośrednio przeprowadzonych dowodów z przesłuchania stron, tj. przedstawicielki ustawowej A. B. i wysłuchania małoletniej G. U.. Należy bowiem wskazać, że zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c. dopuszczenie dowodu z opinii biegłego następuje w wypadkach, gdy dla rozstrzygnięcia sprawy wymagane są wiadomości „specjalne”. Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego następuje więc wówczas, gdy dla rozstrzygnięcia sprawy potrzebne są wiadomości, wykraczająca poza zakres wiadomości przeciętnej osoby posiadającej ogólne wykształcenie. Wobec tego biegłym może być jedynie osoba, która posiada wskazane wiadomości potrzebne do wydania opinii i daje rękojmię należytego wykonania czynności biegłego. Powyższe stanowi o szczególnym charakterze dowodu z opinii biegłego, w związku z czym do dowodów tych nie mogą więc mieć zastosowania wszystkie zasady o prowadzeniu dowodów, a w szczególności art. 205 ¹² § 2 k.p.c. W konsekwencji nie można przyjąć, że Sąd obowiązany jest dopuścić dowód z kolejnych biegłych w każdym wypadku, gdy złożona opinia jest niekorzystna dla strony. Sąd ma obowiązek dopuszczenia dowodu z opinii kolejnych biegłych lub z opinii instytutu, jedynie wtedy, gdy zachodzi tego potrzeba, a więc wówczas, gdy opinia złożona już do sprawy zawiera istotne braki, względnie też nie wyjaśnia istotnych okoliczności ( wyrok Sądu Najwyższego z 15.02.1974r. II CR 817/73, LEX nr 7404).

W ramach przyznanej swobody w ocenie dowodów – art. 233 k.p.c., sąd I instancji powinien zbadać wiarygodność i moc dowodu z opinii biegłego sądowego dokonując oceny tego dowodu według własnego przekonania i na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału ( wyrok Sądu Najwyższego z 30.10.2003r. IV CK 138/02 LEX nr 602274). Niemniej jednak polemika z opinią biegłego nie uzasadnia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. ( wyrok Sądu Najwyższego z 9.01.2002r. II UKN 708/00 LEX 559962). Dla obalenia twierdzeń biegłego specjalisty nie wystarcza bowiem przeświadczenie strony, iż fakty wyglądają inaczej, lecz koniecznym jest również rzeczowe wykazanie, iż wystawiona przez biegłego opinia jest niespójna bądź merytorycznie błędna.

Dowód z opinii biegłych jest przeprowadzony prawidłowo, jeżeli sądy uzyskały od biegłych wiadomości specjalne niezbędne do merytorycznego i prawidłowego orzekania, a tylko brak w opinii fachowego uzasadnienia wniosków końcowych, uniemożliwia prawidłową ocenę jej mocy dowodowej ( wyrok Sądu Najwyższego z 30.06.2000r. II UKN 617/99 LEX 49909).

Zdaniem Sądu II instancji niewątpliwym jest, że ocena charakteru niepełnosprawności małoletniej wnioskodawczyni to jest ocena jej stanu zdrowia i wymaga wiadomości specjalnych oraz musi znaleźć oparcie w dowodzie z opinii biegłego, nie zaś tylko z dokumentacji medycznej czy też bezpośrednich obserwacji Sądu.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy uczynił podstawą swego rozstrzygnięcia opinię biegłego lekarza psychologa M. L., neurologa J. S. i pediatry A. G.. Wskazani biegli w oparciu o dokumentację medyczną zgromadzoną w sprawie oraz przedmiotowe badanie wnioskodawczyni (którego nie przeprowadził biegły pediatra z uwagi na niestawiennictwo małoletniej G. U. z matką) stwierdzili, iż ze względu na dotychczas ustalony stan zdrowia – autyzm atypowy – małoletnia nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, co było przedmiotem odwołania. Prawidłowo Sąd Rejonowy uznał, że w rozpoznawanej sprawie biegli w sposób logiczny i przekonujący uzasadnili swoje stanowiska wyraźnie stwierdzając, iż choroba wnioskodawczyni w obecnym stanie nie powoduje konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną zdolnością samodzielnej egzystencji. Zarzuty do wskazanych opinii, wyrażone w pismach procesowych małoletniej wnioskodawczyni stanowią jedynie polemikę z profesjonalnymi i rzetelnymi opiniami biegłych. Zauważyć przy tym należało, że o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego psychiatry początkowo wnioskowała przedstawicielka ustawowa wnioskodawczyni, zaś po uzyskaniu opinii dla siebie niekorzystnej podniosła, że biegły z zakresu psychiatrii jest nieuprawniony do oceny stanu zdrowia córki, chorującej neurologicznie. Podobna sytuacja miała miejsce w odniesieniu do opinii biegłego neurologa – po jej wydaniu przedstawicielka ustawowa wskazywała na to, że obecnie diagnozuje córkę w kierunku ustalenia metabolicznego lub genetycznego podłoża choroby.

Powyższe świadczy o tym, że apelujący jedynie w sposób subiektywny - odmiennie niż biegli specjaliści - ocenia stan zdrowia G. U., a to w ocenie Sądu Okręgowego nie daje jednak podstaw do zmiany czy uchylenia zaskarżonego wyroku.

Kryteria oceny niepełnosprawności osób w wieku do 16 roku życia zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 roku „w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia” ( Dz. U. 17 poz. 162).

Na mocy § 1 cytowanego rozporządzenia oceny niepełnosprawności u osoby w wieku do 16 roku życia dokonuje się na podstawie następujących kryteriów:

1) przewidywanego okresu trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodu stanów chorobowych, o których mowa w § 2, przekraczającego 12 miesięcy ,

2) niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującej konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku, albo,

3) znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu, wymagającego systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu poza domem .

Na podstawie § 2 ust. 2 rozporządzenia przy ocenie niepełnosprawności dziecka bierze się pod uwagę: rodzaj i przebieg procesu chorobowego lub jego wpływ na stan czynnościowy organizmu, sprawność fizyczną i psychiczną dziecka oraz stopień jego przystosowania do skutków choroby lub naruszenia sprawności organizmu, możliwość poprawy stanu funkcjonalnego pod wpływem leczenia i rehabilitacji.

W sposób prawidłowy zatem biegli ocenili stopień naruszenia sprawności organizmu wnioskodawczyni, opierając się na przesłankach ustawowych, uwzględniając przy tym rodzaj schorzenia małoletniej i jego specyfikę.

Sąd Okręgowy pominął dowód z opinii biegłych z zakresu chorób genetycznych i metabolicznych, mając na uwadze, że już w toku postępowania przed Sądem I instancji wnioskodawczyni powoływała się na diagnozowanie G. U. pod kątem chorób metabolicznych i genetycznych, nie wnosząc jednak wówczas o przeprowadzenie stosownego dowodu z opinii biegłych. W tym stanie rzeczy Sąd II instancji uznał wniosek za spóźniony.

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd I instancji nie dopuścił się również naruszenia art. 299 k.p.c. Zgodnie bowiem z powyższym przepisem, sąd może dopuścić dowód z przesłuchania stron, w celu wyjaśnienia faktów, jeśli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy pozostały niewyjaśnione. Oznacza to, że dowód z przesłuchania stron nie ma charakteru bezwzględnego i aktualizuje się wówczas gdy sąd uzna, że dotychczasowe wyniki postępowania dowodowego nie świadczą o wyjaśnieniu faktów istotnych dla rozstrzygnięcia. Zaniechanie przez sąd przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron nie stanowi naruszenia tego przepisu, jeżeli w ocenie tego sądu fakty istotne zostały już wyjaśnione. W ten sposób tego rodzaju dowodzenie ma akcesoryjny charakter. Aktywuje się w procesie w razie braku dowodów albo w razie ich wyczerpania pozostają wciąż niewyjaśnione istotne fakty w sprawie ( postanowienie Sądu Najwyższego z 7.10.2020r., II UK 267/19, LEX nr 3148117). Wobec przeprowadzenia opinii czterech biegłych specjalistów, spośród których trzy zawierały zbieżną ocenę stanu zdrowia małoletniej i zostały dostatecznie uzasadnione, prawidłowo Sąd Rejonowy uznał, że przeprowadzenie dowodu z przesłuchania strony jest nieprzydatne do wykazania okoliczności związanych ze stanem zdrowia wnioskodawczyni. Na etapie postępowania apelacyjnego, wobec oceny postępowania dowodowego przeprowadzonego przez Sąd Rejonowy za prawidłowe i kompletne, przeprowadzenie dowodu z przesłuchania przedstawicielki ustawowej G. U. zmierzało wyłącznie do przedłużenia postępowania.

Mając powyższe na uwadze, apelacja, na podstawie art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu.